غارها قربانی گردشگری بی‌ضابطه

۵۵آنلاین : غار‌های کشور همچون غار دانیال، غار کتله خور در استان زنجان، غار نخجیر، غار علیصدر و غار قوری قلعه در کرمانشاه و... در حال نابودی هستند. در حال حاضر اغلب غارهای ایران تحت ساخت و ساز پروژه‌های گردشگری قرار گرفته‌اند. بر اساس آیین‌نامه‌ سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه غارها، لازم است غارها درجه‌بندی شوند و پس از آن مشخص شود که کدام غار برای گردشگری مناسب است، اما اغلب غارهای کشور غار گردشگری محسوب می‌شوند. اکوسیستم محدود غارها به اکوسیستم انسانی متصل است. غارها برگی از تاریخ زمین هستند که شامل تاریخ محیط‌زیست، بارش‌ها، هواشناسی و باستان شناسی می‌شوند.

بيش از دو‌هزار غار فعال و غيرفعال در كشور شناسايي شده كه بخشی از آنها هنوز زنده‌اند و بيشتر غارها نيز خشک شده و به مرحله مرگ رسيده‌اند. در این میان اکوسیستم غارهای به دلیل انجام اقدامات در حوزه گردشگری در معرض نابودی است. برای مثال برخی از فعالان در این عرصه ساخت کافی شاپ را به نگهداری غارهای کشور ترجیح می‌دهند. غار كلهرود اصفهان، غار دوريدان استان مركزي، غار يكه‌ چاه در گلپايگان و غار سنگريز علويه در اصفهان از جمله غارهايي هستند كه به‌دليل عبور و مرور مكرر آسيب ديده‌ و صدمات فراوانی متحمل شده‌اند. غارهای توريستي كشور از نظر حفاظتي مديريت نمي‌شوند و استانداردهاي گردشگري در غارهاي ايران پايين‌تر از استانداردهاي جهاني است. گردشگران با ناآگاهي به غارها هجوم مي‌برند و نمي‌دانند حتي نبايد به ديواره‌هاي غار دست بزنند يا نهشته‌ها را لگدكوب كنند. به همين دليل است كه غار ترنگ كرمان صدمات زيادي ديده و نهشته‌هاي آن تخريب شده‌اند. غارها جزو ذخایر طبیعی و ملی کشورها محسوب می‌شوند. آنها منابعی غنی از آب، هوا و جذب گردشگر هستند، از این رو در بسیاری کشورها همواره مورد توجه قرار دارند. کشور ما به دلیل شرایط اقلیمی و جغرافیایی مناسب، منبعی غنی از انواع غارها را در خود جای داده است و تقریبا نمونه‌ای از انواع غارهای موجود در طبیعت در کشور ما یافت می‌شود، اما به باور کارشناسان، آن طور که باید به این ثروت طبیعی بها داده نمی‌شود. غار اساسا به حفره‌ای نسبتا بزرگ رو یا زیر زمین اطلاق می‌شود که معمولا بر اثر حل شدن سنگ‌ها با آب و ذوب شدن یخ‌ها ایجاد می‌شود؛ بیشتر غارهای مهم جهان و بزرگ‌ترین و شگفت‌‌انگیزترین آنها در سنگ‌های آهکی به وجود آمده‌اند.

خطر نابودی در کمین ۱۰ غار

چندی قبل یک عضو موسس انجمن غار و غارشناسی ایران با تاکید بر اینکه نباید به غارها به عنوان یک بنگاه اقتصادی نگاه کرد، گفت: برخی از غارهای کشور ظرفیت گردشگری ندارند و برخی دیگر از جمله غار علیصدر با گردشگری غیراصولی رو به نابودی هستند. جواد نظام دوست با بیان اینکه هم اکنون حدود دو‌هزار و 500 غار در کشور وجود دارد، اظهار کرد: اگر بگوییم ۱۰‌هزار غار شناخته نشده در کشور وجود دارند که نیازمند اکتشاف، نقشه‌برداری و پژوهش‌های علمی هستند، اغراق نکرده‌ایم. او تصریح کرد: گردشگری غیراصولی در غارها سبب شده که وضعیت غارهای کشور مناسب نباشد. به گزارش مهر، این عضو موسس انجمن غار و غارشناسی ایران با بیان اینکه در حال حاضر ۱۳ غار در کشور برای گردشگری آماده شده است، گفت: از این تعداد تنها یک غار توانسته هزینه‌های لازم را از گردشگری تامین کند. سایر غارهایی که برای گردشگری آماده شده‌اند یا تعطیل شده یا هزینه‌های خود را از شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی دریافت می‌کنند.

گردشگری‌های بی‌ضابطه، آفت غارهای کشور

دبیرکارگروه غارشناسی کشور به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: اولین چالش در ارتباط با غارها این است که اطلاعات منسجم و یکدست درباره آنها وجود ندارد. این در حالی است که اگر اطلاعات جامع از غارها وجود داشته باشد، می‌توان تعداد غارها و گونه‌های زیستی همچون حشرات، خفاش‌ها، پستانداران و... را در آنها شناسایی کرد. محمد مدادی می‌افزاید: با کسب اطلاعات در این زمینه می‌توان برای غارهای کشور برنامه‌ریزی کرد. تاکنون آمارهای مختلفی از غارهای کشور در منابع مختلف ذکر شده است. بر اساس برخی منابع تعداد غارها در کشور‌هزار و 500 غار ذکر شده است، بر اساس آمار مستند 850 غار در کشور به شکل قطعی وجود دارد. به گفته او این غارها از لحاظ زیست‌محیطی حائز اهمیت هستند، چون غارها از اکوسیستم منحصر به فردی برخوردارند. دبیرکارگروه غارشناسی کشور با بیان اینکه هم اکنون پنج گونه وابسته به غار همچون دو گونه خفاش، دو گونه ماهی کور و یک گونه سمندر غاری در معرض تهدیدهای محیط‌زیستی قرار دارند، تاکید می‌کند: خفاش‌ها بزرگ‌ترین جمعیت پستانداران کشور را تشکیل می‌دهند که با 51 گونه کاملا وابسته به غار هستند. مدادی می‌افزاید: گونه‌های متعددی از حشرات ساکن در غارها شناسایی شده است. با این تفاسیر غارها از لحاظ زیست‌محیطی و زمین شناختی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. به گفته او زیبایی‌های موجود در غارها از بعد زمین شناسی آنها را حائز اهمیت می‌کند. همچنین غارها از لحاظ گردشگری و ورزشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. دبیرکارگروه غارشناسی کشور با بیان اینکه غارهای کشور ما با منابع آب‌های زیر زمینی ارتباط دارند، می‌افزاید: بنابراین عمده غارهای کشور در ارتباط مستقیم با آب‌های زیر زمینی هستند. این مقوله در برابر بحران آب مطرح‌شده می‌تواند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. مدادی درباره چالش‌های تهدید‌کننده غارها می‌گوید: در کشور ما مسائل تهدید‌کننده غارها گردشگری‌های بی‌ضابطه است. اکوتورها بدون برنامه و بی‌توجه به حساسیت‌های غار صدمات جبران‌ناپذیری را برای غارها به دنبال دارند. در مرحله بعد نیز گسترش بی‌ضابطه غار نوردی و توسعه بی‌هدف آن بدون توجه به ملاحظات زیست‌محیطی و حساسیت‌ها می‌تواند به غارهای کشور لطمه وارد کند. از دیگر چالش‌های تهدید‌کننده غارهای کشور می‌توان به محل جغرافیایی آنها اشاره کرد. در این زمینه مدادی می‌افزاید:‌ مناطقی که غارها در آن وجود دارد از ارزش‌های معدنی فراوان برخوردار است و این مقوله نیازمند کسب اطلاعات است تا بتوان به شکل مناسب به تصمیم‌گیری درباره غارها پرداخت. او در پاسخ به این سوال که برنامه سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حفاظت از غارهای کشور چیست، می‌گوید: صرفا ‌حفاظت از غارها بر عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست، بلکه این مقوله بر عهده کارگروه ملی است. در این کارگروه هشت نهاد دولتی و دو نهاد غیر دولتی عضو هستند. هر یک از نهادهای دولتی و غیر دولتی در این کارگروه از وظایف ویژه در قبال غارها برخوردار هستند. به گفته مدادی مسئولیت تعداد اندکی از این غارها بر عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست در محدوده حفاظت شده است. همچنین مسئولیت حفاظت از غارهای تاریخی نیز بر عهده سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. به گفته او در غارهای دیگری که نه در محدوده تاریخی قرار دارند و نه در مناطق تحت حفاظت هستند، بر اساس دستورالعمل نیز حفاظت در حد نیاز انجام می‌شود.

متولیان غارها فعال‌تر باشند

یک فعال محیط‌زیست درباره وضعیت غارهای کشور به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: از سال 1388 اهمیت غارها و بحث حفاظت آن توسط انجمن غار و غارشناسی ایرانیان برجسته شد. اعضای انجمن به ترجمه و انتقال دانش حفاظت غار پرداختند، طوری که توانستند در بسیاری از استان‌ها حفاظت غارها را به مرحله اجرا برسانند. هلاله ناطقه می‌افزاید: روز غارهای پاک که از سوی انجمن نامگذاری شد، سبب شد جایزه محیط‌زیستی توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست به آن ارائه شود و یکی از پایه‌های اصلی حفاظت و پاکسازی غارها بوده که هر‌ساله تلنگر بزرگی به غارنوردان و سازمان‌های مرتبط با موضوع می‌زند، طوری که تقریبادو- سه سالی است که اجرای روز غارهای پاک در دستور کار اداره‌های کل محیط‌زیست استان‌ها قرار گرفته است. به گفته او به دلیل نبود متولی مشخص برای حفاظت از غارها با پیگیری‌های پیشکسوتان، غارنوردی در تاریخ 1395 مصوب شد. در این میان سازمان‌های محیط‌زیست و کارگروه زمین‌شناسی کشور هم حمایت‌کننده بزرگی برای تشکیل این کارگروه بودند. هم اکنون در چندین استان زیرمجموعه‌های این کارگروه در حال تشکیل است. این غارنورد تاکید می‌کند:‌ با وجود تلاش‌های فراوان برخی اعضای انجمن برای گسترش دانش حفاظت غارها و ترویج آن باز هم بسیاری از غارنوردها غارها را صرفا زمین ورزشی برای صعود و فرود بر روی طناب می‌بینند و با هر بار ورود به غارها آلودگی‌ها و تخریب‌های بسیاری از جمله یادگاری نوشتن، سیگار کشیدن، روشن کردن شمع، شکستن غارنهشته‌ها و دفع ادرار و مدفوع را وارد می‌کنند. قرار گرفتن غارنوردی به عنوان یک رشته ورزشی صرف در زیرمجموعه هیات کوهنوردی و صعودهای ورزشی و ترویج گذراندن دوره‌‎های غارنوردی بدون آموزش حفاظت از غارها و عدم پرورش غارنوردانی مسئول و دلسوز نیز خود آسیب‌های وارده از سوی غارنوردان را دو چندان می‌کند. ناطقه می‌افزاید: فعالیت‌های معدنی، استفاده ناپایدار غارها برای گردشگری و تغییر کاربری غارها توسط برخی تصمیم‌گیران و تغییر کاربری توسط مردم محلی برای دپو‌ زباله و همچنین پیدا کردن اشیای قدیمی نیز مشکلات و معضلات حفاظت غارها را دو‌چندان کرده است. به گفته او بزرگ‌ترین مساله حفاظت غارها نداشتن متولی مستقیم بود که با تشکیل کارگروه ملی غار این مساله راهکاری پیدا کرده است. هرچند هنوز به شکل مناسب وارد عمل برای حفاظت غارها نشده و راه بسیاری برای آن وجود دارد.