گلستان نقش و نگار

۵۵آنلاین :

«کاش همچون پرنده‎ای سبکبال، قدرت پرواز داشتم و راهی به سوی ایل خود می‎یافتم؛ آن گاه جان تشنه‎ام را از دیدار مردم ایل، سیراب می‏کردم». این ترانه‌ای است که یک مادر ترکمن در فراغ یاران خود زمزمه می‏کند. آن زمان که احساس دلتنگی می‏کند و دلش هوای یار و دیار می‏کند. عشایر و روستاییان، فرزندان دردانه‎ طبیعتند و همواره نقش آرزو را بر دار خیال می‏بافند. «نقش و نگارها»، تجلی آرمان‌های هنرمند ایلیاتی و روستایی است. آرزوهای دست‎نیافتنی که تنها در دنیای «هنر» تحقق می‏یابند و شکل می‌گیرند. عشایر و روستاییان در دست بافته‎های‌شان، گاهی طبیعت را چنان که دوست دارند و می‎خواهند ترسیم می‎‌کنند و نه به آن شیوه و شمایلی که وجود دارد. اصولا این هنرمندان بومی تنها مقلد طبیعت نیستند بلکه آن‌ها دستان‌شان را محبوس نمی‎کنند، انگشتان‌شان به تکاپو درآمده و نه‎تنها نقش گل و گیاه و باغ و بستان را به تاروپود می‏نشانند بلکه در مقام عمل بر نقش و نگارهای طبیعت می‎افزایند و ازخیال خود خاطراتی به یادماندی از طبیعت، کوچ و ایل و سرزمین زیبای خود به تصویر می‎کشند. ترکمن‌ها از زمان‌های باستانی تا کنون در انواع پیشه‌های صنایع دستی تبحر کامل دارند و این رشته‌های پردرآمد به صورت میراث‌ فرهنگی ماندگاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است. از زمان‌های قدیم، فلزکاری، آهنگری و زرگری، از شایع‌ترین پیشه‌ها به شمار می‌رفته و اکنون نیز ترکمن‌ها به آن اشتغال دارند که ماهران و استادان هر رشته را که در ساختن وسایل و لوازم پیشرفته‌تر و ماهر از دیگرانند به‌ نام اوستا یاد می‌کنند. نزد زنان ترکمن نیز انواع مختلف صنایع دستی از قدیم رواج داشته است. این صنایع دستی بيشتر به طبقه اناث منسوب بوده و به دست آن‌ها تولید می‌شود. مثلا پارچه‌بافی، نمدمالی، گلیم‌بافی، زردوزی و گل‌دوزی که اکثرا به دست زن‌ها انجام می‌شود. بیشتر زنان ترکمن با به‌کارگیری توانمندی و خلاقیت خود، آثاری می‎آفرینند که از ارزش معنوی و مادی والایی برخوردار است. اگرچه هرگز اثر این زنان به عنوان اثر هنری ارزیابی نشده است، آن‎ها با عرضه و فروش آثارشان برای حل مشکلات مادی خانواده و جامعه‎ خود تمامی تلاش خود را می‌کنند. با نظری اجمالی به انواع هنرهای محلی زنان ترکمن، این هنرها بیشتر دیده و درک خواهند شد.

ترکمن‌ها ‌ را بهتر بشناسیم

ترکمن‎ها از 6هزار سال پیش در منتهی‌الیه منطقه شمالی سواحل دریاچه «اشیق گل» سکنی گزیدند. در 427هجری قمری ترکمن‎های سلجوقی در مرو مستقر شدند. برخی معتقدند کلمه‏ ترکمن از واژه‎ فارسی «ترک مانند» سرچشمه می‌گیرد؛ یعنی کسی که شبیه یک‌ترک است. محل زندگی ترکمن‌های ایران در قسمت دشت گرگان و کنار رودخانه‏ اترک است. مردم ترکمن بسیار به دین و مذهب خود معتقدند و به‏دور از هر گونه تظاهر زندگی ساده‏ای دارند. ترکمن‌های کوچ‎نشین از اعقاب ترکان اوغوز بوده‏اند که با ایمان آوردن به اسلام به «ترک ایمان» یا «ترکمان» معروف گشتند. طوایف ترکمن قبل از اسلام پیرو آیین شمنی بوده‏اند و به «تانگری» (تانری، تاری) (خدای آسمان) اعتقاد داشته‏‎اند. از نظر اخلاقی و اعتقادی، درباره آنان می‎توان گفت حرمت و ستایش آن‎ها نسبت به خدا تا این حد است که ترکمن، هیچ‌گاه به خدا قسم نمی‏خورد و به‏ندرت سوگند یاد می‎کند. عده‎ای نیز بر این باورند ترکمن‌های کوچ‏‎نشین از اعقاب ترکان اوغوز بوده‏اند که با ایمان آوردن به اسلام به «ترک ایمان» یا «ترکمان» معروف شدند. «درواقع، اقوام ترک، اقوامی بیابانگرد بوده‎‌اند که در قرون متمادی با مهاجرت‎های عظیمی که به طرف خاورمیانه و جنوب شرقی آسیا داشته‎اند، باعث تحولات بزرگی در این نواحی شده‏اند. این اقوام کوچ‌نشین، به علت مجاورت با فرهنگ‎های غنی همسایگان متمدن خویش بسیاری از نمادها را از ایشان به عاریت گرفته‏اند. ترکمن‏ها در قلمروهای متعددی پراکنده‏اند. آن‎ها غیر از کشور ترکمنستان که زیستگاه اصلی‎شان به‎شمار می‎آید، در کشورهای ایران، چین، افغانستان، ترکیه و عراق ساکن‏اند. ترکمن‌های ایران در استان گلستان، در سرزمینی واقع در بین دو رود اترک و قره‏سو و در استان خراسان شمالی، در بخش‎‌های قوچان، بجنورد و سرخس زندگی می‎کنند. اکثریت ترکمن‎های ایران در استان گلستان ساکنند. همچنین لازم به‌ذکر است که گلستان نام جدیدی سرزمینی است که در طول تاریخ و تا سده‎ هفتم هجری به نام ایالت گرگان و از آن پس تا آغاز سده‏ دهم به نام استرآباد و در نوشته‌های دوران اولیه‏ اسلامی به نام جرجان و از اسفند1316، گرگان نامیده شده است. شهرستان ترکمن نیز در باختری‏ترین حد استان گلستان واقع است. ترکمنان، علاوه بر بندر ترکمن در شهرهای گنبد کاووس، آق‌قلا و گمیشان نیز زندگی می‌کنند که مناطق بسیار وسیعی را به خود اختصاص داده‏اند. اقوام ترکمن بیابانگرد بودند که در پی قرون متمادی با مهاجرت‏های عظیمی که به طرف خاورمیانه عظیمی که به طرف خاورمیانه و جنوب شرقی آسیا داشته‎اند، باعث تحولات بزرگی در این نواحی شده‏اند. سپس در صحراهای شمال ایران و در دو طرف آن ساکن شدند و از طوایف آن می‏توان به سالور، ارسای، تکه، یموت، ساریخ اشاره کرد که مهم‎ترین آن‎ها تکه، سالور هستند. استان گلستان دارای قومیت‌های مختلف اعم از فارس، ترک، کرد، ترکمن، بلوچ، قزاق، سیستانی و ...است و افزون بر 20قوم در این استان زندگی می‎کنند اما در یک تقسیم‎بندی کلی مردم ساکن در این استان به سه گروه عمده‎ فارس، ترکمن و مهاجر تقسیم می‏شوند. فارس‎ها در نواحی مرکزی و جنوبی منطقه سکنی دارند و اکثریت جمعیت استان را تشکیل می‌دهند و به دو گروه فارس‌های بومی و مهاجر تقسیم‌ می‌شوند. فارس‌های بومی استان بیشتر به گویش‌های گرگانی، کتولی و مازندرانی تکلم دارند. این گروه از مردم استان شیعه هستند. استان گلستان به علت دارابودن مناظر بدیع و چشم‎اندازهای طبیعی و خیره‎کننده از جایگاه ویژه‎ای در صنعت گردشگری برخوردار است و سرشار از عنایات و نعمت خداوندی است به‌نحوی که در هر فصل از سال، چهار فصل را می‌توان در این منطقه مشاهده کرد. به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و زیست محیطی، این منطقه، از دوران پیش از تاریخ و دوران اسلام به عنوان یکی از استقرارگاه‌های بشری مورد توجه بوده است. به لحاظ ترکیب جمعیتی، استان گلستان اقوام بسیاری را در خود جای داده است. در این منطقه، اقوامی نظیر ترکمن، ترک، کرد، بلوچ، سیستانی و مانند آن با فرهنگ‎های خاص در کنار هم زندگی می‎کنند. از اقوامی که از دیرباز در این مکان حضور یافته‎اند، ترکمن‎ها هستند. زمان مهاجرت ترکمن‌ها به دشت ترکمن، به حدود قرن نهم هجری برمی‎گردد. در دوره‏ زمامداری تیموریان، آق‎قویونلوها و قراقویونلوها، ترکمن‎ها آرام آرام به سکونت‌گاه‎های فعلی خود کوچ کرده و در آن سکنی گزیدند و این منطقه، به‎مرور زمان و به سبب حضور این قوم، ترکمن صحرا لقب گرفت. این استان به‌دلیل تنوع جغرافیایی و قدمت تاریخی دارای جاذبه‎های گردشگری متعددی مانند برج‌های تاریخی، مدارس و تکایای باستانی، مقبره مشاهیر، تپه‎های باستانی، عمارت‌ها و کاخ‌های قدیمی، غارها ، کاروانسراها ، حمام‎های کهن و پارک‌های زیبای جنگلی ازجمله پارک بین‌المللی گلستان، آبشارها، چشمه‌ها، ذخیره‌گاه‌های جنگلی و تالاب‌های بین‎المللی، گل‎فشان‎ها، دهکده‌های ییلاقی و شبه‏جزیره آشوراده است. همچنین وجود آیین‎ها و مراسم گوناگون و آداب و موسیقی فرهنگ قومیت‎های ساکن و صنایع دستی و سوغات محلی و بازارهای هفتگی و مرزی از عوامل جذب مسافران در این منطقه است که هر یک در نوع خود بسیار زیبا و چشم‎نواز است. در اینجا به برخی از هنرهای دستی زنان ترکمن که نقش بسیار مهمی در صنعت گردشگری این منطقه دارند، پرداخته می‏شود.

قالیبافي و قارچین‎های ترکمن

ترکمن‌ها به‎علت مجاورت با فرهنگ‎های غنی همسایگان متمدن خویش، بسیاری از نمادها را از ایشان به عاریت گرفته‏اند. این اقوام نمادها و نقش‌های بسیاری را روی بافته‎ها و فرش‌های خود به نمایش می‏گذارند، چرا که آنان به دلیل زندگی کوچ‏‎نشینی هیچ‌گاه نمی‎توانستند دست به خلق هنرهای ماندگاری چون معماری و مجسمه‎سازی بزنند. از این رو، دنیا ترکمن‎ها را با تاروپود و خامه می‏شناسد. خامه‌ای که تماما از پشم گوسفند تهیه شده و بسیار قیمتی است. قالی ترکمن، دست‎بافتی است پرزدار که از طریق درگیری پرز و گره زدن بر تار و پودگذاری تهیه می‏شود. به‎جرات می‏توان گفت که شاخص‎ترین هنر و مهم‎ترین محصول دستی و صنعتی در بین ترکمن‎ها، فرشینه‎های دست‌بافت، به‌خصوص قالی و قالیچه است. این شاخص‎ترین هنر را باید در همکاری صمیمانه و هوشیارانه‏ دختران و زنان ترکمن جست‏وجو کرد. دقت و ظرافت این دختران و زنان گاه موجب خلق شاهکارهایی بی‌نظیر در این هنر می‏شود.

دنیا ترکمن‎ها را با تاروپود و خامه می‏شناسد که تمام آن‌ها از پشم گوسفند تهیه شده است. قالی ترکمن، دست‎بافتی پرزدار است که از طریق درگیری پرز و گره‌زدن بر تار و پودگذاری تهیه می‏شود. به‎جرات می‏توان گفت که شاخص‎ترین هنر و مهم‎ترین محصول دستی و صنعتی در بین ترکمن‎ها، فرشینه‎های دست‌بافت، به‌خصوص قالی و قالیچه است. این شاخص‎ترین هنر را باید در همکاری صمیمانه و هوشیارانه‏ دختران و زنان ترکمن جست‏وجو کنیم. فرش‌های ترکمن به دلیل خصوصیات استثنایی خود در طرح و رنگ ازجمله فرش‌هایی هستند که مورد توجه پژوهشگران جهان قرار گرفته‏اند. این فرش‌ها به دلیل جذابیت طرح‌های تکرار شونده و ساده و ترکیب و طیف غنی و فوق العاده رنگی‎شان سزاوار این شهرت جهانی هستند. بازنمایاندن نقوش فرش ترکمن چیزی جز بررسی رابطه بین سمبل‌های طبیعی و جاری بین این قوم و نیز دقت در ارتباط بین معماری ذهنی زنان ترکمن با طبیعت پیرامون نیست. ترکمن‎ها این نقوش را «در فرهنگ کوچ‏نشینی خویش داشته و در مواردی از همسایگان خویش وام گرفته‏اند؛ بنابراین انتزاع و نمادگرایی و رمزپردازی کاملا در آن‎ها مشهود است و این امر می‎تواند در حالت کلی‎تر یک قاعده برای مطالعات بیشتر روی فرش ترکمن باشد.

«نقوش فرش ترکمن هندسی و برگرفته از طبیعت اطراف این قوم و باورها و اعتقاداتی است که آن‎ها در فرهنگ کوچ‏نشینی خویش داشته و در مواردی از همسایگان خویش وام گرفته‎اند؛ بنابراین انتزاع و نمادگرایی کاملا در آن‎ها مشهود است. اقوام ترکمن که کوچ‏نشین بوده‏اند، با توجه کردن به مظاهر طبیعت و باورها و اعتقادات خویش، روی فرش‌ها و بافته‎های خود به هنرنمایی پرداخته‎اند و بسیاری از نمادهای موجود در زندگی خود را وارد این آثار کرده‎اند. از نقش هاي قالي ترکمن مي توان نقش هاي زير را نام برد: آينه گل، درناق گل، گرمج گل، گلين بارماق گل(انگشت عروس)، نقش قوچاق(شاخ قوچ)، نقش خرچنگي، نقش جرن گوز(چشم آهو)، طرح رتيل، طرح آخال(تکه)، طرح قاشقي، طرح بشقابي، طرح آفتاب، نقش عود سوزاني، نقش خان قامچي، نقش آق سو، طرح پاي فيل، اصيل گل، جعفرباي گل، کجاوه گل، آقايق، اوغان/ بافت تکه، ارساري، چهارقاب، شانه‌اي/بافت عمومي، انسي‌گل، قزل آياق، توينک، قؤش، پنجارا/پنجره. قالیچه‌های ترکمن نیز معمولا روی دستگاه‌های افقی بافته می‌شود. قالی و قالیچه‎های ترکمن بیشتر شکسته و هندسی دارند. بیش از 98درصد از خانواده‎های شهری و روستایی ترکمن حداقل هر کدام یک دار قالی دارند. بیش از 60درصد درآمد یک خانواده‎ روستایی ترکمن از بافت قالی و قالیچه و قارچین(نوعی پشتی) تامین می‏شود. از این رو، قالی ترکمن يکي از مهم‎ترين صنايع دستي ترکمن است. درخصوص فرش ترکمن، بوگوليويف، دانشمند روسي در کتاب فرش‌هاي ترکمن مي‌نويسد: «فرش در ميان چادرنشين‌ها، وسيله‌ تجملي و تزئيني نيست، بلکه ضرورتي است که فقير و غني، به مانند يکديگر بدان نياز دارند، فرش به مثابه اثاثيه‌ منازل ماست. ترکمن‎ها، بر روي نمد و قاليچه‌هاي بافته شده که روي زمين پهن مي‌شود مي‌نشينند و مي‌خوابند؛ سر تا سر ديوار خانه‌ها، کيسه‌هايي مي‌آويزند که بزرگ آن‌ها را «جوال» و کوچک‌ترها را «توبره» (توربا) مي‌نامند. زنان ترکمن از آن‌ها، درست همان طور که ما از کشو استفاده مي‌کنيم، براي انبار کردن لوازم خود سود مي‌جويند. بدين سان قاليچه، همواره رفيق ترکمن در سراسر زندگي کوچواره‌اي وي به شمار مي‌رود».

از ویژگی‎های زنان و دختران ترکمن در هنگام بافت قالی یا هر نوع فرشینه‎ دیگر، این است که هرگز شانه‎ قالیبافی و به قول خودشان «دوقماداران» را با هم فرود نمی‎آورند بلکه با فرود آمدن شانه‎ای، آن دیگری، شانه/داراق را بالا می‏آورد و قصد آن‎ها از این عمل متناوب، تقلید صدای پای اسب، است. اسبی که می‏تازد، نزدیک و نزدیک‎تر می‏شود یا دور و دورتر می‏رود در قالی‎های بزرگ‌تر که تعداد قالیباف‌ها از دو نفر بیشتر است، صدای جمعی پاهای اسب را تقلید می‎کنند، طرز شانه زدن و تقلید صدای پای اسب به این خاطر است که مردم ترکمن، اسب را نمادی از سرعت و نجابت می‏شناسند. بدین جهت اسب و قالی از مظاهر شناخت ترکمن به شمار می‏رود. ترکمن‎ها در بافت قالی‎ها و قالیچه‎های خود، از گره‎‎ متقارن استفاده می‌کنند که زمینهی آن، مرکب از تارهای عمودی و پودهای افقی است که بعد از هر رج بافت، زده می‏شود. بنیادی‌ترین دیدگاه در مورد گره‌های متقارن این است که خلاقان آن، جمعیت‎های کوچ‎نشین و نیمه‎کوچ‎نشین بوده‎اند. این تکنیک به وسیله‏ ترکمن‎های سلجوقی (قرن 5 ه.ق) به ایران آورده شد. آنچه توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‎کند نغمه‏سرایی زنان بافنده است که از ابتدای روز آغاز می‏شود و تا انتهای روز ادامه دارد. به این نحو که زنان ترکمن به هنگام بافتن قالی، ترانه‎های عاشقانه یا عارفانه‎ای را نغمه‏سرایی می‎کنند. مثلا هنگام صبح که روی دار قالی می‏نشینند قبل از اینکه نخستین گل قالی را شروع به بافتن کنند، دسته‌جمعی می‏خوانند: اریتربیلن دوقماقارشی اوغرادیم/ اون بارماقمی که ثربیلین دوغرادیم/ یوپ لاری هم یکایکا ثایلادیم/ قادیرا... ثندن مدد خداییم «صبح‌هنگام، عازم بافتن قالی شدم و با (کِ‌ثر) 10انگشت خود را زخمی کردم. آن گاه، کلاف‌های خامه را یک به یک جدا کردم. خدایا در انجام کارم از تو مدد می‏خواهم». آن‎ها با هر ریشه‏ای که به دار قالی می‏بافند، ترانه خاصی را زمزمه می‎‌کنند که بسیار دلنشین و در نوع خود زیباست. بیشتر بافندگان قالی، از نقشه استفاده نمی‏کنند چراکه تمامی نقوش و طرح‎ها را حفظ هستند. درواقع، نقوش فرش اصیل ترکمن، ذهنی یا حفظی بافت است و زنان ترکمن در تولید این دست‎بافت، آرمان‎‌ها و اندیشه‎های‌شان را با رنگ‌های دلخواه روی تار قالی گره می‏زنند تا تابلویی زیبا و مانا پیش روی تماشاگر ترسیم کنند. شاخ قوچ، نقش عقرب، ماری گول، درناق گول، قافسه گول، تکه گول، انسی، قزل ایاق، توینگ گول، قوش گول، آوغان گول، تاج خروز، پنجارا آراگول، آق نقش ازجمله نقوش زیبایی است که زنان با کمک ذهن و خلاقیت آن‎ها را به تصویر می‎کشند.

قارچين(پشتی)

ترکمن‎ها پشتی را قارچین می‏گویند و آن فرشینه‌ای است که به صورت کیسه می‎دوزند و داخل آن را با مواد نیمه نرم مثل مقوا یا نرم مثل کاه پر می‎کنند و به عنوان تکیه‎گاه در هنگام نشستن مورد استفاده قرار می‏دهند. پشتی با نقش‎هایی مثل «گلین بارماق»، «آق‌‎سو»، «قولپاقی»، بافته می‏شود، اما پشت آن را که به سمت دیوار است، از جنس گلیم پا پلاس می‏بافند و ابعاد آن به دلخواه انتخاب می‌شود(70 در 50 یا 50 در 50 یا ... سانتی‌متر)، پشتی را به صورت قالیچه‌های پر نشده نیز عرضه می‎کنند.

کچه

کچه، نمد سفيد يا خاکستري رنگ است که به منظور پوشش اسب، زين و پوشاندن ديوارهاي چادر و مصارف ديگر از آن استفاده مي‌کنند.

پالاس (پلاس)

پالاس، قالي بدون پرز و فرش‌هاي گره‌دار است که «مخملي» يا «ماهوتي» نيز ناميده مي‌شود.

خورجين (توبره)

خورجین یا توبره، را به این نحو می‌بافند که جدار بيروني آن به گونه‌ فرش بافته شده، نوع بزرگ آن را جوال و نوع کوچکش را توبره مي‌خوانند. خورجين و قاليچه‌هاي کوچک براي تزيين مدخل چادرها استفاده مي‌شود.

«هنر قالیبافی در بین ترکمن، چکیده ای است از ذوق، صنعت، سلیقه، حوصله و بردباری این مردم که با خون آن‌ها عجین شده و از نسل‌های گذشته به نسل امروزی رسیده است. ترکمن‌ها با استفاده از این ذوق و سلیقه و حوصله و بردباری خدادادی، فرشینه‎ای خلق می‌کنند که در بسیاری از شئون زندگی انسان‎ها کاربرد دارد. اهم این فرشینه‎ها عبارتند از: قالی، قالیچه، سجاده، گلیم، پلاس، زیلو، جاجیم، منگوله، جل، جوال، خورجین، توبره، روزینی، پاپیچ، تنگ اسب، کمربند، افسار شتر، بند پرده، قاب دعا، روگیوه‎ای، همیان، نمکدان و...

کوشمه

از دیگر هنرهای دستی زنان ترکمن، تولید فرش‌های نمدی موسوم به «کوشمه» است. کوشمه در لفظ ترکمنی به معنای «وسیله‎ای برای کوچ و نقل مکان» است. این وسیله که از اسباب کوچ به‎شمار می‏رود، از لوازم ضروری زندگی کوچ‌‌کنندگان ترکمن است. در بسیاری از نقاط استان‎های ایران، کار نمدمالی را مردان انجام می‏دهند اما زنان ترکمن، این مهم را نیز به دوش می‎کشند. روش ساخت آن نیز بسیار ساده است؛ به این ترتیب که پشم را روی فرشی پهن می‎کنند، به‌گونه‌ای که انواع خشن‎تر و تیره‏تر پشم در زمینه‏ کار قرار گیرد. سپس طرحی از پشم رنگین بر آن‎ها می‏نهند، آن گاه بر این مجموعه‎ آب می‏پاشند و آن را چند بار لوله می‎کنند و بر آن می‎کوبند یا لگدمال می‏کنند تا طرح در الیاف زمینه کاملا بنشیند. نمدها (کوشمه‎ها) به شکل مربع یا مستطیل تهیه می‏شود. کوشمه‎ها، غالبا بخشی از جهیزیه‏ عروس ترکمن را تشکیل می‏دهد که به دست خود این دختران تهیه می‎شود. امروزه، بسیاری از این نمدهای زیبا یکی از عناصر تزیینی در خانه‎ روستاییان ترکمنی است. اگرچه وضعیت فروش این فرش‌های نمدی خوب است، هنوز سامان یافته نیست. نقش و نگار نمد با نقش و نگار در قالی فرق می‎کند. مشهورترین این نقش‌ها عبارتند از دُیَه گوز (چشم شتر)؛ قُچ (قوچ)؛ ثاری چیبین (عقرب زرد)، تیرانا (ماهی غضروفی یا خاویار)، قوشماقچه (نقش و نگار دو سوی نمد)، است. درواقع، ترکمن‎ها نمد را در اندازه‎های مختلف درست می‎کنند و هر اندازه را «امزیک» می‎گویند. بدین جهت نمد نسبت به اندازه‏اش متنوع است، چنان که «بیر امزیک ـ ایکی امزیک ـ اوچ امزیک ـ دورت امزیک ـ باش امزیک» اندازه‌های نمد ترکمنی است. ترکمن‎ها، حاشیه‏ نمد را «غری قره» می‏نامند.

گلیم

نوعی فرش بدون پرز است که اندازه‎های مختلف دارد و برای پوشش اسب، زین اسب، کف اتاق یا درست کردن خورجین به کار می‏رود . با نخ پشمی یا پنبه‎ای یا کنفی و با درگیری تاروپود می‏بافند. گلیم‎بافی رایج‏ترین صنعت در بین قالیباف‌هاست و بافت آن، سابقه‎ای طولانی دارد. نقش گلیم در سراسر جهان، ازجمله در بین ترکمن‎ها، با طرح‎های هندسی و خطوط مستقیم و شکسته، شکل می‌گیرد و بر سنت‌های اقوام، نزدیک‎تر است. گلیم انواع مختلفی دارد که از آن می‎توان به گلیمچه، انسی (قاپی کلیم)، مپرش، عثمان‎لیق، آرتماق، دوزی اشاره كرد که هر کدام در مکان خاصی استفاده می‏شود. مثلا انسی یا قاپی کلیم بر در ورودی اُی یا آلاچیق نصب می‎کنند تا از ورود گردو خاک یا سرما یا حیوانات و ... جلوگیری شود. یا دوزی، نواری پهن است در حدود 10 تا 12 متر طول که در قسمت درونی «اُی» مانند کمربندی دور تا دور کشیده می‌شود.

نمازلیق(سجاده)

سجاده یا جانماز را ترکمن‌ها نمازلیق تلفظ می‌کنند و آن قالیچه‌های کوچکی است که برای به جای آوردن نمازهای پنج گانه در روز، به کار می‏رود و ابعاد آن، 80 در 120 یا 90 در 130 سانتی‎متر است. سجاده با نقش‌های انتزاعی مثل درخت توت، جای پای شتر (ماری گل) و کعبه مسلمانان بافته می‎شود.

ترکمن‏دوزی (دوخت‎های ترکمنی)

ترکمن‏دوزی یکی دیگر از هنرهای دستی این زنان است که مورد توجه بسیاری از مجامع جهانی نیز قرار گرفته است. زنان ترکمن سرآستین‌ها، مچ شلوار، دور یقه و جلو سینه‏ لباس‌های‌شان را گل‌دوزی می‎کنند و نقش‌هایی روی لباس‎های‌شان می‏دوزند. از زمان‎های کهن، گل‌دوزی نقوش ترکمن رایج بود. دوره اوج هنر ترکمن‎دوزی را در دوران افشار و زندیه و به‏ویژه قاجار باید دانست. در زمان‌های قدیم، دوخت ترکمن روی ابریشم سیاه انجام می‏شد و نقش‌و‌نگار همه‏ زمینه‎ را فرا می‎گرفت. امروزه نیز پارچه‎هایی که در ترکمن‎دوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیشتر پارچه‌های ابریشمی، نخی، پنبه‎ای و پشمی به رنگ‎های مشکی، نیلی، زرد و قرمز است. آن قدر رنگ و نقش و طرح این دوخت‎ها متنوع و زیباست که به‏سختی می‎توان برای آن‌ها طبقه‏بندی مشخصی ارائه کرد. گل‌دوزی در بین ترکمن‌ها سنت کهن بوده است. معمولا یخه ، آستین و دامن لباس‌های زنانه، عرق‌چین ها ي بچگانه ومردانه، دستمال‌های ملی، چین‌ها وکلاه ها با گل‌دوزی های پر نقش ونگار تزیین می شد واکنون نیز این سنت ها ادامه دارد. این دوخت که با نخ رنگی انجام می‌شود، برای رودوزی قاب بالشت، دیوارکوب‎های تزیینی و روی جالباسی و ... استفاده می‎شود و به ظرافت دوخت‌های قبلی نیست اما تراکم نخ‌ها و ردیف بودن آن‌ها به همان صورت است و امروزه بیشتر از نخ‎های رنگی کاموا استفاده می‏کنند. برای ایجاد تراکم و از بین رفتن فاصله بین دو کوک از یک کوک رفت و کوک‌های ریز برگشت به صورت عمود و اریب بر آن استفاده می‌کنند. طرح‌های گل و بوته و گلدان بیشتر رواج دارد و نقوش انسانی نیز پس از حضور معلمان سپاه دانش در منطقه رواج یافت.

کشته(سوزن‎دوزی)

شامل سوزن‌دوزی دهانه‎ شلوارهای زنانه، یقه و سرآستین پیراهن‎های زنانه، کلاه مخصوص دختران به نام «بوروک»، «بازوبند»، «کیسه‏ دعا»، و کیسه‏ پول.

ایشمه

گروه ایشمه یا اورما، بافتنی‌هایی را شامل می‎شود که در پوشاک ترکمن استفاده شده و به کار برده می‏شود. بافتنی‌هایی که توسط زنان ترکمن با دست بافته می‏شود. از آن جمله می‏توان چند مورد را نام برد: «بالاق یوپ»، نواری که در دهانه‏ شلوار زنانه، مماس با قوزک پا دوخته می‏شود.

چرشو (چادر شب)

پوشاک ترکمنان از لحاظ برش ساده، ولی چشمگیر و بیش از آن تزیینات لباس بانوان شگفت‎آور است. زنان ترکمن به جای روسری، چادرشب‌هایی بر سر می‏نهند که دارای نقوش شطرنجی در رنگ‌های آبی، سرخ، سبز و زرد است. بافت این چادر شب‌ها نیز به‏دست خود این زنان هنرمند انجام می‏شود. در بعضی طایفه‎های ترکمن در کارگاه‎های کوچک بافندگی از نخ‎های ابریشم چادرشب می‌بافند. علاوه بر بافت این چادرشب‌ها، پرورش کرم ابریشم و عمل‌آوری ابریشم نیز از کارهای اصلی این زنان است.

صنایع چوبی

ساختن اجزای آلاچیق (تارم، اوق و ...)، انواع ظروف چوبی که شامل چاناق، قاشق‌های چوبی و ...)، انواع قایق، مانند قایق ماهیگیری و بارکشی، انواع وسایل نقلیه مثل ارابه‎های اسبی، گاوی که همگی شامل صنایع دستی چوبی هستند که ساخته‌ دست ترکمن‎هاست. به عنوان مثال: «اُقارا»؛ ظرفی است کوچک از جنس چوب و کمی بزرگ‎تر از کاسه که ترکمن‌ها در آن غذا ریخته و برای تغذیه‎ کودکان به کار می‏رود. در بعضی از خانواده‏ها نوع سفالی آن نیز دیده می‏شود. «قالام»؛ قاشقی است چوبی و ساخته‏ دست ترکمن‎ها که از آن فقط برای خوردن ماست و غذاهایی همانند سوپ، کاچی و ... استفاده می‏شود. «چاناق»؛ نام دیگر چاناق را «کرثن» می‌گویند. ظرفی است مدور و گاه چندضلعی کم‎عمق و از جنس چوب که از پشت نوع مدور آن، برای ورقه‌ورقه کردن خمیر در تهیه‏ نان‌های روغنی همچون قاتلاما و اِکمَک نیز استفاده می‏شود.

چرم‌سازی و نجاری نیز از گذشته از پیشه‌های رایج در بین اقوام ترکمن بوده است. اکنون ترکمن ها در مناطق مختلف کشور به کارهای گوناگون اشتغال دارند. گل‌دوزی ترکمن‌ها هنوز جهت زینت دادن پیراهن‌های زنانه کیف‌های زنانه و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیبایی صنعت‌های کهن ترکمن‎‌ها مثلا در قالیبافی ، گل‌دوزی، رنگ آمیزی و ترکیب رنگ‌های تیره و روشن به نحوی است که گویا از درون آسمان سبز و روشن ستاره‌های رنگارنگ می‌درخشد. درمجموع، استان گلستان، دارای قومیت‏های مختلف اعم از فارس، ترک، کرد، ترکمن، بلوچ، قزاق، سیستانی و ... است. افزون بر 20 قوم در این استان زندگی می‎کنند که با وجود تنوع قومیتی، زبانی و مذهبی در این استان، مردم این خطه با وحدت و صلح و صفا به زندگی خود ادامه می‏دهند و نقطه‌ اشتراک آن‎ها دین اسلام و فرهنگ ایرانی بوده و حلقه‌ اتصال بین آن‎ها زبان فارسی و منافع جمعی و مشترک‎ در بهره‏وری این سرزمین حاصلخیز است. از این رو، قوم ترکمن به‏عنوان یکی از اسوه‌های وحدت و همدلی اقوام و مذاهب و حتی ادیان مختلف در جهان اسلام به شمار می‏رود. ترکمن‌ها به لحاظ فرهنگ و آداب و سنن زندگی، چندان دچار تغییر و دگرگونی نشده و همواره بسیاری از خصلت‎های فرهنگی سنتی خود را حفظ كرده‌اند. برای نمونه، نوع پوشش زنان برخلاف پوشاک مردان با وجود تغییرات عمده نسبت به گذشته، محفوظ مانده و به آنان در مقایسه با دیگران هویت خاصی بخشیده است. همچنین در هنرهای دستی این قوم، قالی و قارچین بیشتر از هنرهای دیگر خودنمایی می‏کند و سال‎هاست که زنان بافنده‏ ترکمن این دیار با جان و دل، طرح يا نقش یا گول (گل) را با طبیعت زیبای گلستان در هم آمیخته، با عوامل طبيعي محيط زندگي، با آرمان‎ها و خواسته‌ها، اعتقادات و باورهاي خود، طرحي نو درمي‌اندازند و با حالات و احساسات دروني خود گلستانی از نقش و نگار می‏آفرینند. اين نقش‌ها، همراه با نقش‌مايه‌های تکرار شونده، نشان مي‌دهند که در وراي هر نقشی، مردمي بافرهنگ، باذوق، با سليقه و با بينشي راستين در تلاش و تکاپو هستند.

زن ترکمن با نقش گل‌ها و بوته‌ها و ترکیب رنگ‎ها، طبیعت رنگین و «باغ‌های بافته»‌ای می‎آفریند و جهانی می‏سازد که در اندیشه و خیالش مجسم می‌شود. زن ترکمن، ترانه‏ای را با تارو پود طبیعت ترسیم می‌كند که سخن از گلستان، نقش و نگار، ایل و مردم دیار خود دارد و حرفی از دل می‏زند. اگرچه هر يک از نقش‌ها و نقش مايه‌ها به تنهايي معني و جلوه اي خاص دارند، در مجموع هر نقشی، نوايي ديگر سر مي‌دهد و سخني تازه از زندگي ساده ايلي، از سنت‌ها و باورهاي این قوم بافرهنگ دارد. سخنی تازه از روزگاران گذشته تا به امروز.