روزهای گرفتاری بن سلمان

تقریبا یک ماه بعد از آنکه رهبری دولت جدید ایالات‌ متحده را در دست گرفت، به انتظار «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر اسرائیل، پایان داد و در گفت‌وگویی یک‌ساعته از اهمیت حفظ روابط آمریکا با متحد قدیمی‌‌اش سخن گفت؛ اما صداهایی که از درون کاخ ‌سفید شنیده می‌شود، حاکی از آن است که سیاست خاورمیانه‌ای «جو بایدن» نسبت به چهار سال زمامداری «دونالد ترامپ» سلفش، تغییرات جدی را شاهد خواهد بود.

 

یکی از اصلی‌ترین استراتژی‌ها دولت بایدن نحوه تعامل با عربستان است که او اکنون به‌وضوح نشان داده برای «محمد بن‌سلمان» رهبر دوفاکتوی این کشور هیچ احترام و تحسینی قائل نیست. این موضوع را که دولت جدید آمریکا چه سیاستی در قبال عربستان سعودی دنبال می‌کند، می‌توان از سخنان اخیر «جن ساکی»، سخنگوی کاخ‌ سفید متوجه شد. به باور دولت جدید آمریکا، طرف صحبت این کشور در عربستان سعودی، «ملک سلمان» پادشاه است و نه ولیعهد آن کشور و بایدن به مذاکره «همتا» با «همتا» معتقد است.

 

بسیاری بر این باورند که بایدن از همان ابتدا بر این باور بود که ولیعهد سعودی در کشته‌شدن «جمال خاشقجی»، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست، دست دارد و خواهان به‌رسمیت‌شناختن جایگاه او به‌عنوان تصمیم‌گیرنده اصلی در خاندان آل‌سعود نیست.

همچنین طبق گزارش‌های منتشرشده، مقام‌های اطلاعاتی آمریکا در حال انتشار گزارش جدیدی از نحوه کشته‌شدن خاشقجی هستند که به احتمال زیاد هفته آینده منتشر می‌شود. این گزارش که بر اساس اسناد طبقه‌بندی‌شده کنگره تهیه شده،‌ بدون شک زوایای پنهان قتل فجیع روزنامه‌نگار سعودی را روشن می‌کند و می‌تواند به کابوسی برای محمد بن‌سلمان تبدیل شود؛‌ آن‌هم در روزهایی که او باید خود را برای شرایط جدید در خاورمیانه آماده کند و دیگر حامی بزرگش _ترامپ_ در رأس امور نیست. «دیوید اوتاوی»، کارشناس امور عربستان در مرکز ویلسون، در‌این‌باره می‌گوید: ممکن است انتشار گزارش خاشقجی، روابط پرتنش عربستان و آمریکا را به سطوح بسیار پایینی برساند. از سوی دیگر، دولت جدید آمریکا می‌کوشد عربستان را درخصوص دیگر مسائل حقوق‌بشری ازجمله آزادی زندانیان سیاسی و رفع حصر از مدافعان حقوق زنان تحت فشار بیشتری قرار دهد. «گونتر مایر»، مدیر مرکز تحقیقات مربوط به جهان عرب نیز بر این باور است که عربستان سعودی در دوره زمامداری جو بایدن با دشواری‌های زیادی روبه‌رو خواهد شد و باخت سیاسی این کشور بیش از سایر کشورهای منطقه خواهد بود.

سخنگوی کاخ ‌سفید همچنین در نخستین موضع‌گیری رسمی واشنگتن درباره مواجهه با ریاض گفت که ما خواستار تجدیدنظر در مناسبات خود با ریاض هستیم و می‌خواهیم این مناسبات را از نو تعریف کنیم. سخنگوی کاخ ‌سفید در عین حال گفت هنوز زمان تماس و گفت‌وگوی بایدن با ملک سلمان، پادشاه سعودی، تعیین نشده است. مایر می‌گوید این بازنگری می‌تواند منجر به تغییرات و دگرگونی‌های بسیاری در سیاست آمریکا در قبال عربستان شود و همچنین موقعیت محمد بن‌سلمان در سایه این تغییرات تضعیف می‌شود. در همین حال، سخنگوی کاخ ‌سفید در پاسخ به پرسش خبرنگاران که آیا بایدن از اهرم فشار برای تغییرات مدنظرش استفاده می‌کند، گفت که عربستان در بسیاری از اولویت‌های ما، شریک اصلی محسوب می‌شود، اما همکاری ما با ریاض نیازمند «انعکاس و احترام به ارزش‌ها و منافع» است و این همان موضوعی است که در نهایت به مشارکت واشنگتن منجر می‌شود.

«توربیورن سلتودت»، یکی از تحلیلگران ارشد خاورمیانه در اروپا، دراین‌باره می‌گوید «این حرکت به‌منزله عدم تأیید رهبری ولیعهد سعودی است و بسیار غیرقابل پیش‌بینی بود و مشخص است که رویکرد مشورتی با دیگر رهبران خاورمیانه در آن لحاظ نشده است». «بروس ریدل»، تحلیلگر سابق سیا و عضو ارشد مؤسسه بروکینگز نیز می‌گوید: «بایدن پیام روشنی به خانواده سلطنتی فرستاد: تا زمانی که بن‌سلمان به‌عنوان ولیعهد شناخته می‌شود و در صف جانشینی قرار دارد، با ریاض مانند یک «طردشده» رفتار خواهد شد». او ادامه می‌دهد که نمی‌دانم دولت بایدن به چه چیزی می‌اندیشد اما بهترین نتیجه برای عربستان زمانی حاصل می‌شود که بن‌سلمان کنار گذاشته شود و بازنشستگی‌اش را در عمارت خود در فرانسه سپری کند.

اما «سث بایندر» که در پروژه «دموکراسی در خاورمیانه» فعالیت می‌کند، نظر دیگری دارد و بر این نکته تأکید می‌کند که اعتقادی ندارم شاهزاده محمد توسط بایدن کنار گذاشته شده باشد؛ رئیس‌جمهوری آمریکا تاکنون تصمیم گرفته بود که با بسیاری از رهبران خاورمیانه تماس نگیرد‌ و محمد بن‌سلمان هم می‌تواند یکی از این رهبران باشد؛ مانند نتانیاهو که بایدن چهارشنبه گذشته برای نخستین‌بار با او تلفنی گفت‌وگو کرد، درحالی‌که رؤسای‌جمهوری دیگر آمریکا معمولا در هفته نخست با متحد اسرائیلی خود تماس می‌گرفتند. او این‌گونه ادامه می‌دهد که در حقیقت دولت بایدن می‌خواهد این تصویر را که ولیعهد سعودی نمادی از کل کشور است نه‌تنها یک فرد،‌ از بین ببرد؛ در واقع این ایده که او (شاهزاده محمد) مصلح است و می‌خواهد عصر جدیدی را در عربستان ایجاد کند،‌ برای بایدن قابل پذیرش نیست، اما بایدن نباید فراموش کند که در نهایت مجبور به همکاری با کشورهای خودکامه خواهد شد؛ بنابراین تعامل با عربستان سعودی به ولیعهدی بن‌سلمان، موضوعی نیست که دولت جدید واشنگتن بتواند از آن فاصله بگیرد.