55 آنلاین-در حال حاضر، سه دهه از زمان بهره برداری اسکله نفتی جزیره قشم می گذرد. این اسکله در اسفند ماه سال 1369 افتتاح شد و به بهره برداری رسید و بعد از سی سال، همچنان به عنوان یک اسکله، پا بر جا بوده و فعال است .
در گفت و گوی «55 آنلاین» با رسول توکلی از دست اندرکاران ساخت اسکله نفتی قشم، نحوه ساخت این اسکله و چالش های ایجاد شده بر سر ساخت آن، مورد کند و کاو قرار گرفته است. اسکله نفتی قشم، اولین اسکله ساخت ایران بوده و با روش ابداعی دریا پای، تاسیس شده است.
رسول توکلی که رئیس هیات نظارت بر طرح اسکله نفتی قشم بوده، در سال های قبل و بعد از ورود به وزارت نفت و اسکله سازی، در حوزه های سینما، تلویزیون و تئاتر حضور فعال داشته و به عنوان بازیگر سینما و سریال های تلویزیونی و فیلمنامه نویس، مشغول فعالیت بوده است. گفت و گوی پیش رو عمدتاً متمرکز بر تجربه حضور رسول توکلی، در عرصه اسکله سازی در جزیره قشم است.
*****
*تحصیل در رشته عمران را بعدها ادامه داده و بر همان اساس، کار نظارت بر اجرای ساخت اولین اسکله ساخت ایران را انجام دادید؟
- ما که از شاگردان مرحوم دکترعیسی خیّررییس دپارتمان مکانیک دانشگاه صنعتی شریف بودیم، وقتی که دانشگاه ها تعطیل شد، به همراه یک تیم که تجربیات بسیار ارزشمندی را در ارتباط با سازه های دریایی به دست آورده بودند، دست به یک کار جدید زدیم.
در روش های متداول اسکله سازی که از سیستم شمع کوبی استفاده می شود و از شمعهای نوک تیز جهت استقرار اسکله استفاده می گردد، علاوه بر آسیب پذیری سازه در هنگام وارد کردن ضربه چکش و پوسیدگی زود هنگام، عدم تحمل بار زنده و هزینه های زیاد نگه داشت و ..... را هم دارد. اما با روش ابداعی ما اثبات شد، نه تنها احداث اسکله به روش شمع کوب توجیه فنی و اقتصادی ندارد بلکه میتوان از اکثر سواحل ایران به منظور احداث اسکله بدون توجه به ارتفاع آب استفاده کرد.
*جالب است که علیرغم اثبات کارایی طرح ابداعی دریاپای هنوز هم با همان روش شمع کوب منسوخ شده در حال ساخت اسکله در جزایر هستند.
در جایی که بخواهیم از روش شمع کوبی استفاده کنیم باید 300 متر یا 400 متر خاکریز ایجاد کنیم تا به ارتفاع لازم برسیم و شمع کوبیده شود. در حالی که در روش دریاپای، پایه ها می توانند از 50 سانتی متر ارتفاع شروع شود و در واقع با پیشروی خشکی در دریا و ساخت دیوارهای با زاویه 90 درجه، امکان پهلو گیری در تمام بخشهای اسکله بنا بر آبخور مورد نیازش مهیا می گردد.
فرق روش دریاپای با روش شمع کوب این است که در روش شمع کوب، سطح تحتانی اسکله از سطح فوقانی آن وسیع تر است ولی در روش جدیدی که تیم ما ابداع کرد، پایه ها را بر اساس شرایط بستر(مکانیک خاک)، بستر دریا و مطالعات لازم، به صورت دوجداره می ساختیم و بعد از این پایه ها را در آب قرار می دادیم.
در این روش جدید، پایه ها در آب شناور می ماند و بعد هم بتون در جدارهای مدول تزریق می شد و سازه بصورت ثقلی در کف دریا قرار می گرفت. در ادامه پایه به پایین می رفت و بعد باید آن را می کوبیدیم. با ابداع جدید، پایه های تحتانی مدول که 360 نقطه آن با زمین در تماس بود را بنا بر محاسبات صورت گرفته، از 3 الی 4 متردر بستر دریافرو می کردیم.
ما در آنجا ماسه هایی را که مزاحم رفتن پایه ها به داخل بستر دریا بود با پمپ لجن کِش خارج می کردیم و به جای آن پایه اسکله در بستردریا استقرار می یافت. عکس روبرو نشان دهنده روش اجرای این طرح می باشد.
*در این پروژه از تخصص استادان دانشگاه صنعتی شریف هم استفاده کردید؟
-بله. برای مثال ازمرحوم دکتر عیسی خیّر حبیب اللهی، مهندس موسی خیرحبیب اللهی، دکتر گُل افشانی، آقای سعید مطلبی و ... بهره بردیم. همچنین ازتخصص و تجربه آقای دکتر اکبر زینالی که استاد دانشگاه امیرکبیر بود استفاده نموده و در ادامه شرکت مهندسین مشاور دریا سازه را تاسیس نمودم. اما محوریت، استاد احمد مسعودی بود که با ارائه اندیشه نو بهمراه اساتید و دانشجویان دانشگاه این طرح تحقیقاتی را به مرحله اجرا رساندند.
روش و ایده ما، جدید بود و این استادان قبلاً از این روش جدید استفاده نکرده بودند ولی در بخش محاسبات و ساختار، با آنها همکاری می کردیم و آن استادان قبول کردند که این روش، قابل اجرا هست و ما آن را اجرا کردیم.
*بر اساس تصاویری که وجود دارد گویا از قطعات پیش ساخته بتونی هم در ساخت این اسکله استفاده کرده بودید. این طور بوده؟
-جهت ساخت مدولها و جلوگیری از تماس آب شور دریا با بتن، از ورق فولادی به ضخامت 4 میلی متری به عنوان قالب استفاده می کردیم. بعد هم وقتی که بتون ما به استحکام لازم می رسید، حتی اگر آن ورق فولادی می پوسید و از بین می رفت، آن قسمت بتونی آسیب نمی دید.
البته بر اساس اطلاعاتی که درسال 1399 دریافت کردم آن ورق های فولادی، همچنان در دریا استحکام بتون ما را نگه داشته و آن ورق ها نپوسیده اند. در حالی که انتظار این بود آن ورق های فولادی پوسیده شود ولی در عمل، این ورق ها آسیب ندیده اند.
علت این که ورق های فولادی نپوسیده اند این است که خزه های اطراف اسکله، یک جدار روی این ورق ها ایجاد کرده اند، آن پایه ها به خاطر رانش آسیب ندیده اند و ورق های فولادی نیز، سر جای خودشان هستند.
*بنا بر اطلاعات موجود، در اسفند 1369 این اسکله نفتی قشم افتتاح شده. در مجموع، چند سال برای ساخت این اسکله وقت صرف کردید؟
- در خرداد 1363 تجهیز کارگاه انجام شد و در آبان سال 1364، فاز اول را راه اندازی کردیم یعنی قسمت قبل از پیشانی اسکله. در فاز اول که 5 پایه به فاصله 9 متر و به ارتفاع لازم ساختیم شناورهایی که مسئولیت انتقال سوخت به انبارهای نفت در جزایر را به عهده داشتند به جای اتلاف 8 الی 10 روز، تنها 8 ساعت برای تخلیه زمان نیاز داشتند و این اولین نشانه توفیق ساخت اسکله مزبور بود که صرفه جویی اقتصادی را کاملا مشهود کرده بود. در آبان سال 1364 خبرنگاران روزنامه ها از اسکله بازدید کرده و تعجب می کردند که چه پروژه ارزانی ساخته شده و چقدر با سرعت کارها انجام شده.
البته بعد از مدتی، با برخی افراد دچار مشکل شدیم. ما با کسانی دچار مشکل شدیم که با شرکت های خارجی قرارداد می بستند تا آن شرکت ها در ایران اسکله بسازند و این افراد هم، از آن شرکت ها پورسانت بگیرند.
مدتی بعد، مشکل مالی در تامین مالی پروژه به وجود آمد و وزیر نفت هم تغییر کرد یعنی در زمانی که آقای مهندس غرضی، وزیر نفت بود سرعت انجام کارها خوب بود و با سرعت، کارها را انجام می دادیم ولی بعداً که آقای غرضی کنار رفت وزیر پست و تلگراف شد و آقای غلامرضا آقازاده، وزیر نفت شد، اقدامات مغرضانه آن افراد که به خاطر انعقاد قراردادها پورسانت می گرفتند، شروع شد.
اقدامات مغرضانه این افراد به این صورت بود که در مدت سه سال، تخصیص اعتبار به موقع انجام نمی شد و در نتیجه تکمیل پروژه به تعویق افتاد. نهایتاً با اقداماتی که انجام دادیم و نخست وزیر وقت در جریان کار قرار گرفت، بودجه پروژه تخصیص پیدا کرد و ما این پروژه را در اسفند 1369 تکمیل کردیم و به بهره برداری رسید.
*بعد از بهره برداری از اسکله نفتی قشم، روش اسکله سازی «دریاپای» را ثبت اختراع کرده اید. چطور شد که پیگیر ثبت این اختراع شده بودید و این روش به نام ایران ثبت شده؟
-بعد از این که ما کارهای مربوط به ساخت اسکله را انجام دادیم و پایه های اسکله را در دریا گذاشتیم، دانشگاهی ها و دوستان ما گفتند این روش شما در جایی مطرح نشده و در کتاب های مربوط به رشته عمران نیامده است. به همین دلیل پیشنهاد کردند که آن را ثبت جهانی کنیم.
ما برای ثبت جهانی اقدام کردیم و برای این ثبت، تحقیقاتی هم انجام شد. ما در ابتدا این اختراع را در سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران، به نام آقای احمد مسعودی و جمهوری اسلامی ایران، ثبت کردیم. چرا که ثبت این اختراع در ایران، مقدمه ثبت جهانی آن بود. در ادامه، وزارت نفت به بنده ماموریت داد که این اختراع را در کشورهای اروپایی و کشورهای دیگر هم به ثبت برسانم.
در چنین شرایطی آقای موسی خیّر حبیب اللهی که قائم مقام وزیر نفت بود، حمایت کرد و ما طرح خودمان را مطرح کرده و 22 کشور از جمله آمریکا، روسیه، ترکیه و استرالیا را برای ثبت اختراع انتخاب کردیم.
نوآوری ما باید در این کشورها بررسی می شد و مثلاً شش ماه یا یک سال بعد جواب می دادند. آمریکا، اولین کشوری بود که اختراع ما را به ثبت رساند و البته ما 12 مورد ادعای نوآوری داشتیم ولی مسئولان مربوطه آن کشور گفتند که شما 24 نوآوری دارید.
بعداً هم، یک شرکت مهندسی به نام دریا سازه تاسیس کردم. آن شرکت دریا سازه، هنوز در حوزه طراحی و نظارت، فعال است.
*جنابعالی گفتید که طرح دریاپای به نام آقای احمد مسعودی ثبت شده. بر اساس اطلاعات موجود، آقای مسعودی ارائه کننده طرح و کارشناس اسکله سازی بوده اند. در آن زمان، چطور با ایشان آشنا شده بودید؟
دریاپای، طرح آقای احمد مسعودی بود و ما در منطقه ذوالفقاریه آبادان، با ایشان آشنا شدیم. این طرح، ابتدا در همان جا اجرا شد. به این صورت که ورق های فولادی جوش می خورد و داخل آن بتون ریخته می شد و داخل لجن می رفت. این سازه ها، تا جایی پایین می رفت که جلوی فرار لجن را می گرفت. بعد هم این سازه ها به همدیگر متصل می شد و بتون را به طور مستقیم تزریق می کردیم. آقای مسعودی هم فردی بود که در دانشگاه درس نخوانده بود ولی در دانشگاه تدریس کرده بود یعنی از اعجوبه های علم و فناوری بود.
*پس طرح دریاپای را ثبت اختراع کردید و شرکتی هم تاسیس کردید که هنوز هم فعالیت دارد ولی چگونه شد که باز به کار در حوزه فیلم سازی و سینما برگشید؟
-علاقه من به کار نوشتن و بازیگری، از ابتدا وجود داشت و من نمی توانستم کودک درون خودم را مهار کنم. به همین دلیل، در فرصت هایی که به دست می آمد به این جنبه هم، توجه می کردم.
*در سال های 1364 تا 1369 که اسکله قشم افتتاح شد، درگیر این پروژه بوده اید ولی در سال های 1367 تا 1370 همچنین درگیر تولید سریال تلویزیونی آیینه عبرت هم بوده اید. در این زمینه لطف می کنید توضیح بدهید که چطور همزمان به این دو حوزه می پرداختید؟
-در فرصت هایی که پیش می آمد کارهای مورد علاقه خودم را انجام می دادم ولی در مجموع در سال های 1363 تا 1367 هیچ فعالیتی در حوزه سینمایی نداشتم. در آن سال ها در زمینه دفاع از کشور فعالیت می کردم و وقتی در سال 1369 ساخت اسکله قشم تکمیل شد، دوباره به کارهای سینمایی ورود کردم.
*به طور همزمان، هم در حوزه سینمایی ادامه فعالیت دادید و هم در آن شرکت تاسیس شده فعالیت داشتید؟
-در زمانی که در وزارت نفت حضور داشته و مسئولیت داشتم، شرکتی تاسیس نشده بود ولی بعد از جدا شدن از آن کار، شرکت دریا سازه را راه اندازی کردیم. بعد از مدتی، من سهم خودم در شرکت دریا سازه را به آقای سعید مطلبی (کارگردان) واگذار کردم. در حقیقت، ما موسس شرکت دریا سازه بودیم.
*پس الان فقط کارهای حوزه سینما انجام می دهید و دیگر در حوزه نفت و اسکله سازی فعالیت ندارید؟
-در حال حاضر، در حوزه نفت و اسکله سازی، فقط در بخش مشاوره فعالیت دارم. به طور مشخص، بنده مشاور شرکت کندو کاو انرژی هستم که فعالیت آن مربوط به مطالعات و اکتشاف و استخراج می باشد. آخرین پروژه این شرکت هم، حفر چاه شماره 3 میدان نفتی نوروز بود که در عمق 4 هزار متری به میعانات گازی رسید.
دیدگاه تان را بنویسید