سیاست خارجی بایدن بعد ازترامپ با ایران، اسرائیل، ترکیه و اعراب خلیج فارس چگونه خواهد بود ؟

تام حسین در South China Morning Post نوشت: انتظار می‌رود که از سرگیری مجدد مذاکرات دیپلماتیک بین ایران و جو بایدن، رئیس جمهور منتخب آمریکا، منجر به تغییر سیاست خارجی همه قدرت‌ها در سراسر خاورمیانه شود.

بازگشت آمریکا به برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) که در سال 2015 برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای امضا شد، مطمئناً در راس برنامه‌های سیاست خارجی بایدن قرار خواهد داشت. تحلیلگران مستقر در استانبول، تهران و واشنگتن در مصاحبه هایی اظهار داشتند که دولت بایدن تلاش می‌کند تا با بازگشت آمریکا به برجام را به گفتگو بر سر سایر مسائل منطقه‌ای با تهران گره بزند.

به همین ترتیب، انتظار می‌رود که بایدن فشارها را بر متحدان اصلی آمریکا در منطقه از جمله مصر، اسرائیل، عربستان سعودی، ترکیه و امارات متحده عربی برای مهار مداخلات نظامی آنها در میادین نبرد نیابتی از لیبی تا سایر مناطق را افزایش دهد.

یوسف اریم، تحلیلگر سیاست خارجی مستقر در استانبول و سردبیر تی آر تی، وبسایت رسمی دولتی ترکیه گفت: فضای ژئوپلیتیکی که به جو بایدن به ارث می‌رسد بسیار متفاوت از شرایط چهار سال پیش است. کاهش حضور آمریکا در خاورمیانه و شمال آفریقا و حوزه مدیترانه در زمان دولت ترامپ خلأهایی ایجاد کرده که عملا توسط بازیگران دیگر منطقه پر شده است. بایدن باید با احتیاط اقدام کند تا فضایی برای آمریکا ایجاد شود بلکه بتواند دوباره در این مناطق به نقش آفرینی بپردازد.

سید محمد مرندی، استاد ادبیات انگلیسی و شرق شناسی در دانشگاه تهران نیز معتقد است که نگاه جهانی بایدن و ترامپ در مورد سیاست خارجی تفاوت چندانی ندارد. هر دوی آنها از طرفداران برتری اسرائیلی‌ها در فلسطین هستند، بنابراین وقتی صحبت از سیاست خارجی آمریکا می‌شود فضای زیادی برای مانور روسای جمهور وجود ندارد.  با این حال، همانطور که ترامپ دوست داشت تا خودش را مخالف سرسخت سیاست‌های اوباما نشان دهد، بایدن نیز دوست دارد همین رویه را در قبال ترامپ اجرا کند. بایدن نیز شدیدا علاقمند به آن است که متفاوت دیده شود بنابراین ممکن است تغییراتی ایجاد کند، اما نمی‌توان انتظار تحولی عظیم را داشت.

تحلیلگران مستقر در آمریکا نیز گفتند که آنها انتظار دارند که بایدن بلافاصله دست به یکسری اقدامات در قبال خاورمیانه بزند.

باربارا اسلاوین از تحلیلگران شورای آتلانتیک گفت: در مورد ایران او احتمالا با لغو ممنوعیت سفر ایرانی‌ها به آمریکا و بازگشت به برجام شروع خواهد کرد. بدون شک بایدن با متحدان عرب آمریکا و اسرائیل مشورت خواهد کرد اما به آنها حق وتو در مورد سیاست کشورش در قبال ایران را نخواهد داد.

وی همچنین افزود: بایدن همچنین استانداردهای دوگانه دولت ترامپ را کنار خواهد گذاشت و برای عربستان سعودی، امارات، مصر و ترکیه روشن خواهد کرد که دولت وی دیگر در قبال نقض شدید حقوق بشر و مداخلات خارجی که بی ثباتی و مصیبت‌های بشردوستانه را افزایش می‌دهد، ساکت نخواهد ماند.

اسلاوین معتقد است که آمریکا دیپلماسی منطقه‌ای خودش را فعال‌تر می‌کند تا در صورت امکان به درگیری‌های منطقه‌ای پایان دهد. وی گفت که آمریکا همچنان متحد اصلی اسرائیل باقی خواهد ماند اما یک چک سفید امضا برای بنیامین نتانیاهو جهت هرگونه اقدام تحریک آمیز علیه ایران و فلسطینی‌ها نخواهد داد.

بسیاری از متحدان آمریکا با علم بر همین تغییر سیاست خارجی آمریکا در دوره بایدن در تلاش هستند تا اختلافات خود را قبل از سوگند ریاست جمهوری رئیس جمهور دموکرات در 20 ژانویه رفع کنند، شاید بیشتر به این دلیل که آنها پیش بینی می‌کنند که ایران در صورت پایان دادن به فشار حداکثری قدرتمند‌تر شود.

در حال حاضر اسرائیل و ترکیه در پی احیای روابط کامل دیپلماتیک و تبادل سفرا هستند. به همین ترتیب، عربستان سعودی در حال تلاش برای پایان دادن به محاصره تحمیل شده بر قطر در سال 2017 است، این محاصره به دلیل امتناع دوحه از تعدیل روابط با ایران یا پس گرفتن حمایت از اخوان المسلمین مستقر در مصر صورت گرفت.

به دنبال گفتگوهای مخفیانه در ابوظبی، مصر هفته گذشته برای اولین بار جهت گفتگو در مورد تقویت آتش بس با دولت به رسمیت شناخته شده سازمان ملل متحد، که توسط ترکیه مسلح شده و بخشی از آن نیز توسط قطر حمایت می‌شود، هیئتی به طرابلس اعزام کرد.

مسئله دیگر در دوران بایدن بحث ترکیه است، هرچند که مشکل این کشور در واقع نه با شخص رئیس‌جمهور آمریکا، بلکه به طور کلی با غرب و ناتو است.

ایبیش در این باره معتقد است: ترکیه سال‌ها یک عضو وظیفه شناس در ائتلاف ناتو بوده، اما حالا سرکش‌تر از همیشه است. ترکیه بسیار نگران است که رفتن ترامپ یک ضربه جدی برای شخص اردوغان باشد، اردوغانی که در داخل کشور به دلیل ناتوانی در کاهش نرخ تورم، بهره و سریع کاهش ارزش پول در معرض فشار شدید است.

با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در سال 2022، ارین، تحلیلگر سیاست خارجی مستقر در استانبول گفت که انتظار دارد اردوغان توجه خود را به سمت داخل معطوف کرده و بیشتر تمرکز خود را بر اقتصاد و انجام اصلاحات بگذارد. این می‌تواند فرصت خوبی برای برقراری مجدد روابط دوستانه با آمریکا را فراهم کند.

اریم همچنین معتقد است که در دوره بایدن ترکیه احتمالا به دنبال تاکید بر منافع مشترک دو طرف از جمله همکاری امنیتی علیه روسیه در دریای سیاه، تنش زدایی در استان ادلب سوریه، افزایش تجارت دوجانبه و تقویت همکاری با ناتو باشد.

با این حال، توانایی دولت بایدن در تغییر واقعیت‌های زمینی به دلیل خروج نسبی ارتش آمریکا از خاورمیانه در دوران دولت اوباما و ترامپ، محدود خواهد شد.

با توجه به آنچه گفته شد اکثر تحلیلگران معتقدند که توانایی بایدن در فشار به متحدان آمریکا در خاورمیانه برای کاهش تعاملات اقتصادی آنها با چین به دلیل تمرکر تجاری پکن و بی طرفی سیاسی در امور منطقه، تأثیر محدودی خواهد داشت. اسلاوین با اشاره به همین نکته افزود: چین از موقعیت خوبی برخوردار است تا همچنان نقش اقتصادی و اهمیت استراتژیک خود در منطقه را افزایش دهد. در مجموع تحریم‌های آمریکا علیه ایران چین را در نقش بزرگترین شریک تجاری تهران تثبیت می‌کند، ضمن اینکه به نظر می‌رسد کشورهای عربی هم دریافتند که نمی‌توانند تمام و کمال به آمریکا متکی باشند و این نیز خود بر نقش پکن می‌افزاید.