‌احترام به مذاهب تعهد حقوق‌بشری است

انتشار جنجال‌برانگیز نمایش کاریکاتورهای حضرت محمد (ص) توسط معلم فرانسوی که پیش‌تر در روزنامه دانمارکی ژیلاندس پوستن در تاریخ 30 سپتامبر 2005 و متعاقبا در ژانویه 2006 در اتریش و سپس در ابتدای فوریه 2006 در تعدادی دیگر از نشریات اروپایی از جمله فرانسه، ایتالیا و اسپانیا به چاپ رسید، اعتراض وسیع مسلمانان را در اقصانقاط جهان به‌همراه داشت که گاهی این اعتراض‌ها به خشونت گرایید. اوج این خشونت‌گرایی را در ساخت فیلم توهین‌آمیز درباره اسلام توسط کارگردان آمریکایی و در کشور ایالات متحده آمریکا می‌توان دید که موجب اعتراض‌های گسترده جامعه مسلمانان به این رفتار شد و در لیبی به کشته‌شدن سفیر آمریکا و چند تبعه آن کشور منجر شد.‌در یکی از گزارش‌های گزارشگر ویژه سازمان ملل، انتشار کاریکاتورهای منسوب به حضرت محمد (ص) به‌عنوان یکی از آشکارترین مظاهر اسلام‌ستیزی علیه مسلمانان بر شمرده شد و در تشریح وخامت وضعیتی که به انتشار کاریکاتور‌ها منجر شده بود؛ گزارش شد که «اوج‌گیری اسلام‌ستیزی به‌طور فزاینده‌ای عامل گسستگی اجتماعی شده، سیاست‌های داخلی را تحت تأثیر قرار داده و باعث بی‌ثباتی و وخیم‌شدن روابط بین‌المللی شده است».‌این اقدامات علاوه بر اینکه در ساختار حقوقی و قانونی کشورهای غربی انجام شده؛ به اسم اِعمال حق آزادی بیان و باور بوده و عملا نیز موجب بروز عکس‌العمل‌هایی در سطح بین‌المللی حول «تبلیغ کینه مذهبی» شده و آثار حقوقی در پی داشته است که از جمله آن تهدید اصل حفظ امنیت و صلح جهانی است.مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در مراسم بزرگداشت این معلم، از تهدید ارزش‌های سکولار فرانسه یاد کرد و این اقدام را ستود و به‌عنوان یک جایگاه حقوقی، حق انتشار این کاریکاتور‌ها را برای فرانسه محفوظ دانست و گفت «فرانسه از کاریکاتور دست نخواهد کشید».این موضع‌گیری رئیس‌جمهور فرانسه که می‌توانست اقدام شخصی یک شهروند فرانسه را از منظر حقوقی، مورد تذکر یا محدویت قرار دهد؛ آن را به موضع رسمی دولت فرانسه تبدیل کرد و چنین موضعی، برخلاف تعهدات حقوق بین‌المللی دولت فرانسه بوده که مسئولیت بین‌المللی نقض قوانین بین‌المللی را برای این دولت ایجاد کرده است تا نظام حقوق مسئولیت بین‌المللی را بر این دولت حاکم کند.به موجب ماده 20 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی که دولت فرانسه نیز آن را امضا کرده است؛ هر عقیده و باوری خواه مذهبی و غیرمذهبی که مستلزم «هرگونه تبلیغ برای جنگ» باشد و اظهار عقیده‌ای که موجب «کینه مذهبی» شود و «باعث تحریک به تبعیض یا دشمنی و خشونت شود» ممنوع است.‌ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر درباره آزادی عقیده و بیان می‌گوید «هرکس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد». ماده 19 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز همین را می‌گوید اما مطابق حقوق بین‌الملل اعمال این حق، محدودیت‌هایی دارد. بند 3 ماده 19 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مقرر داشته که «اعمال حقوق مذکور در بند ۲ این ماده (آزادی بیان) مستلزم تکالیف و مسئولیت‌های خاصی است؛ بنابراین ممکن است تابع محدودیت‌های معینی بشود که در قانون تصریح شده و برای امور ذیل ضرورت داشته باشد: الف) احترام به حقوق یا حیثیت دیگران؛ ب) حفظ امنیت یا نظم عمومی یا سلامت یا اخلاق عمومی».‌ماده 20 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز در دو بند، انواع جدیدی از محدودیت بر آزادی بیان را ارائه کرده است که عبارت‌اند از «هرگونه تبلیغ برای جنگ به موجب قانون ممنوع است» و «هرگونه دعوت (و ترغیب) به کینه (و تنفر) ملی یا نژادی یا مذهبی که باعث تحریک به تبعیض یا دشمنی و خشونت شود، به‌موجب قانون ممنوع است».همان‌گونه که مشاهده شد، اطلاق آزادی بیان در این متون حقوقی که مهم‌ترین آن بند 3 ماده 19 میثاق و بند 2 ماده 20 است؛ تخصیص خورده و در هر دو بند عقاید مذهبی می‌تواند لحاظ شود. بند 3 ماده 19 میثاق 3 از «احترام به حقوق یا حیثیت دیگران و... نظم عمومی» سخن گفته که با مذهب اکثریت جامعه یا مذاهب پرجمعیت رابطه تنگاتنگی دارد و بند 2 ماده 20 نیز صراحتا ابراز هر بیان و عقیده‌ای را که «ترغیب به تنفر مذهبی» کند و موجب «تحریک به تبعیض یا دشمنی و خشونت گردد»، ممنوع کرده است.‌به هر شکل اگرچه آزادی مذهب خود نوع و صورتی از آزادی عقیده است اما مطابق حقوق بین‌الملل، در تزاحم این دو، مراعات اعتقادات مذهبی به‌مثابه حقی از «حقوق دیگران» موجب محدودیت آزادی عقیده خواهد شد. از طرفی هر عقیده‌ای خواه در سطح باور و خواه در سطح مذهب نباید موجب تنفر و بروز خشونت را فراهم آورد؛ بنابراین از این منظر نیز مطابق حقوق بین‌الملل نمی‌توان به نام آزادی بیان، به مذاهب توهین کرد و چنین اقدامی غیرقانونی است.

این ماده به‌صراحت، غیرقانونی‌بودن اعمال فوق را مطابق حقوق بین‌الملل نشان می‌دهد. به این صورت که در تزاحم صلح و امنیت جهانی و حق آزادی بیان درباره و علیه تعلقات مذهبی، صلح و امنیت جهانی مقدم است؛ همان‌طورکه بند 3 ماده 19 و بند 2 ماده 20 میثاق حقوق مدنی و سیاسی نیز بر امنیت تأکید کرده است؛ ازاین‌رو هر نوع اظهار عقیده که موجب به‌هم‌خوردن امنیت و صلح جهانی شود؛ برخلاف حقوق بین‌الملل است. توهین به ادیان مخالف حقوق بین‌الملل است و دولت‌های غربی نه‌تنها نمی‌توانند به اسم آزادی بیان و حمایت از آزادی بیان، از اتباع یا اعمالشان حمایت کنند؛ بلکه در صورت کوتاهی، مسئولیت داشته و از ایفای تعهدات بین‌المللی خود درباره احترام به مذاهب و جلوگیری از کینه مذهبی و تحریک به دشمنی، عدول کرده و موجبات نقض حقوق بین‌الملل را ایجاد می‌کنند.