سامانه ای که تنها هشدار موج ثانویه زلزله را می‌دهد

[لیلا مهداد] ترس لرزیدن مشا، ری، کهریزک، دارآباد و گرمسار لرزه بر اندام تهران می‌اندازد. تهرانی که آخرین‌بار ١٩٠سال پیش زمین‌لرزه بزرگ خود را تجربه کرد و در همه این سال‌ها واهمه طغیان یکی از گسل‌هایش خواب از چشمانش ربود؛ گسل‌هایی که هر ١٥٨سال یک‌بار هوس سرکشی به سرشان می‌زند و کارشناسان می‌گویند این هوس جان حدود یک‌ونیم میلیون تهرانی را خواهد گرفت، البته آمار کشته‌شدگان سه روز ابتدایی زلزله بر اثر خفگی، فشار به قفسه سینه، کمبود آب بدن و … را هم باید در نظر گرفت.

مشا، ری، کهریزک، دارآباد و گرمسار گسل‌های مهم تهران

تهران که بلرزد گاز، برق، آب و تلفن قطع می‌شود، دسترسی به بافت فرسوده و کوچه‌های تنگ مناطق جنوبی و مرکزی وجود نخواهد داشت‌. تصویر ترسناک که بیش از گذشته زنگ خطر لزوم آمادگی را هشدار می‌دهد، البته آخرین خبرها حکایت از این دارند که ایستگاه‌های شتاب‌نگاری بعد از ١٠سال تاخیر به اطراف تهران می‌آیند. ایستگاه‌هایی که عملیات نصب آنها در محدوده گسل‌های فعال در دستور کار قرار گرفته است. به گفته رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران استان تهران طی دودهه اخیر کشورهای لرزه‌خیز به کارگیری این سامانه را در دستورکار خود قرار داده‌اند؛ کشورهایی که در حوزه مدیریت بحران پیشرو هستند. رضا کرمی محمدی هدف از راه‌اندازی این سامانه‌ها را استفاده از ثانیه‌ها به منظور کاهش خطرات و آسیب‌های حاصل از امواج مخرب زمین‌لرزه عنوان کرده بود تا شریان‌های اصلی شهر در وضعیت ایمن‌تر  قرار بگیرند. به گفته او مکان‌هایی با همکاری استانداری تهران، البرز و سمنان برای نصب شتاب‌نگار شناسایی و ساخته شده‌اند.

 فراخوان شریان‌های اصلی به سمت استاندارد شدن

موضوع سامانه هشدار سریع زلزله از سال ٨٨ کلید خورد؛ سامانه‌ای که قرار بود اطراف تهران، گرمسار، سمنان و … نصب شوند برای هشدار دادن و پایین آوردن خسارات احتمالی. مساله‌ای که با تاخیر ١٠ساله دوباره محور بعضی از گفتمان‌ها شده و رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران استان تهران از نصب ٢٢ دستگاه می‌گوید. خبری که رسانه‌ها تحت‌عنوان راهکاری برای پیش‌بینی زلزله تهران از آن گفتند و نوشتند. اگرچه مهدی زارع، استاد و عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی معتقد است این سامانه توانایی پیش‌بینی زلزله را ندارد و تنها هشدار موج ثانویه زلزله را می‌دهد. به گفته زارع موج ثانویه زلزله اغلب مخرب است و بیشترین آسیب را به جا می‌گذارد. او می‌گوید:«حداقل زمان برای تشخیص زلزله و اعلامش در دنیا ٤ثانیه است.»  این زلزله‌شناس آماده بودن زیرساخت‌ها را شرط لازم درست عمل کردن سامانه هشدار زلزله می‌داند. سامانه‌ای که در ژاپن و تایوان شکل عمومی یافته و حتی مردم عادی هم از آن باخبر می‌شوند برای پناه گرفتن. زمان اعلام زلزله و هشدار آن به باور زارع بسته به مکان زلزله متفاوت است، بنابراین زلزله‌هایی که در مسافتی دورتر از ٣٠٠کیلومتر اتفاق بیفتد، موضوع هشدار منتفی می‌شود.«به محض دریافت هشدار سامانه می‌تواند، برود به سمت سیستم خاموش.» تجربه‌ای که در دنیا امتحان شده و موفق بوده تا جایی که با اعلام هشدار ترمز قطار متروها کشیده می‌شوند و تاسیسات شریان‌های اصلی به شکل خودکار به سمت خاموشی می‌روند.«سیستم هشدار زلزله اهمیت دارد به شرطی که سیستم خودکار تاسیسات اصلی شهر هم به موقع عمل کنند و پیغام ایمنی را برای بخش‌های حساس بفرستند.» به باور عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی تاثیر مثبت سیستم مدرنی همچون سامانه هشدار زلزله باعث می‌شود حلقه‌های دیگر زنجیر برای استاندارد شدن فراخوانده شوند.

همیشه برای حوادث آماده باشیم

بهرام عکاشه، پدر علم زلزله‌شناسی ایران بر این باور است هنوز بشر قادر به پیش‌بینی زلزله نیست. به باور عکاشه تمام ایران زلزله‌خیز است از مشهد تا تبریز و تهران و جنوب ایران و اهواز؛ واقعیتی که اهمیت به پیشگیری و آماده بودن را گوشزد می‌کند. به گفته پدر علم زلزله‌شناسی میان زلزله بزرگ و کوچک تفاوت‌هایی وجود دارد اگرچه کشورهای مختلفی از دستگاه‌های خاصی برای مکان‌های خاص استفاده می‌کنند تا حرکت‌های زمین را تشخیص دهد و به تناسب حرکت هشدار هم داشته باشد.«در کالیفرنیا از دستگاه‌های هشدار استفاده می‌کنند؛ دستگاه‌هایی که تنها هشدار می‌دهند چیزی در راه است اما سنجش ریشتر آن برای این دستگاه‌ها غیرممکن است.» دستگاه‌ها و سامانه‌های هشدار در تهران یکی از الزاماتی است که باید از آنها استفاده کرد هرچند به باور عکاشه برای زلزله همیشه باید آماده بود.«هنوز قادر نیستیم به شکل قاطع زلزله را پیش‌بینی کنیم، بنابراین باید همیشه آماده حادثه بود.» پدرعلم زلزله‌شناسی از تهرانی می‌گوید که روی دامنه البرز جا خوش کرده است؛ دامنه‌ای که شیب دارد و این یعنی حرکت. حرکتی که احتمال لرزاندن تهران را می‌دهد. به باور او حتی در چیدمان اثاثه خانه‌ها هم باید احتمال کمترین آسیب را در نظر گرفت و از ظرفیت پارک‌ها برای تجهیزشان برای بعد از زلزله استفاده کرد.«پارک‌ها باید برای زندگی تجهیز شوند تا آنهایی که زنده می‌مانند از آن استفاده کنند. زلزله ٧تا ٧,٥ ریشتری در تهران به این معناست که ما دیگر تهرانی نخواهیم داشت به مدت ١٠ یا ٢٠سال بعد از زلزله.»