«زنگ خطر»برای ایران به صدا درآمده

درگذشته که ترکمنستان جزئی از اقمار شوروی بود تمامی منابع انرژی خود را از طریق روسیه به اروپا صادر می‌نمود و این روند تا سال 2009 به همین منوال ادامه داشت. اما پس از ظهور بحران آبخازیا و کریمه و اختلافات اتحادیه اروپا و آمریکا با روسیه و بستن شیر گاز صادراتی روسیه به اروپا این اتحادیه اقدام به تحریم اقتصادی روسیه نموده است. با توجه ضعیف شدن قدرت اقتصادی روسیه اعمال قدرت و نفوذ آن کشور به کشورهای اقمار خود کم‌تر شده است. ترکمنستان از سال 1997 به ایران و از سال 2009 اقدام به صادرات گاز به کشور چین نموده است.

رئیس‌جمهور کشور ترکمنستان قربان قلی بردی محمد اف و نخبگان ترکمنی این فرصت را غنیمت شمرده و بازارهای هدف خود را علاوه بر روسیه ایران و چین به سمت اروپا گسترش داده‌اند. با توجه به نیاز رو افزون اروپا به گاز و کشف ذخایر گازی جدید در ترکمنستان و تحریم‌های اقتصادی روسیه و ایران توسط اروپا و آمریکا توجه اروپایی‌ها به منابع گازی جدید ترکمنستان جذب‌شده است. اروپا از سال 1993 و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی همواره به دنبال ایجاد یک کوریدیور انرژی از آسیای مرکزی و قفقاز به اروپا بوده است به همین دلیل همواره از طرح تراسیکا حمایت نموده‌اند. هرچند ترکمنستان به‌صورت مستقیم جز این طرح نیست اما به‌صورت غیرمستقیم در اجرای این طرح سهیم بوده است.

ترکمنستان ضمن کنار گذاری اختلافات با کشور آذربایجان و رجوع قانونی به رژیم حقوقی 2018 دریای خزر اقدام به احداث خط لوله ترانس خزر که بندر ترکمنباشی را به بندر باکو متصل می‌کند نموده است که جزئی از طرح تراسیکا اروپا و ابر پروژه جاده ابریشم جدید چینی و جاده ابریشم آمریکایی (لازوریت) که موردحمایت کشورهای اروپایی، آمریکا و حتی چین است. حال ترکمنستان جهت حراست از منابع زیرآبی ، مسیرهای ارتباطی ، با توجه به طول سواحل و نداشت نیروی دریایی قدرتمند اقدام به تشکیل نیروی دریایی قدرتمندی با  کمک کشور ترکیه در منطقه نموده است.به‌طوری‌که در چهار سال گذشته توان دریایی کلاسیک شناوری این کشور بعد از روسیه در رتبه دوم قدرت دریایی در خزر قرار می‌گیرد.

ترکمنستان در سال 2009 اقدام به خرید دو واحد  ناو موشک‌انداز کلاس مول نیا از روسیه نمود اما پس از بررسی و رایزنی جهت خرید بیش‌تر و عدم تمایل روسیه در این خریدوفروش‌ها ترکمنستان اقدام به همکاری نظامی با کشور ترکیه و شرکت چندملیتی موشک‌سازی MBDA نمود. ترکمنستان از سال 2015 دانشگاه افسری دریایی خود را طی مراسمی با حضور رئیس‌جمهور بردی محمد الف افتتاح نمود. در حال حاضر ترکمنستان با شرکت درسان و گولهام ترکیه قرارداد ساخت دو واحد جدید کلاس ترکمن رادارند. از سال 2014 تاکنون ترکمنستان 20 فروند ناو کوروت موشک‌انداز توزلا و ناوچه تندرو از شرکت درسان تحویل گرفته است.

نصب سامانه‌های موشکی SIMBAD و ضد کشتی OTOMAT شرکت MBDA بر روی واحدهای نظامی ساخت ترکیه در شرکت کشتی‌سازی یوفرا نشان از حضور مستشاران اروپایی در منطقه دارد. نصب سامانه‌های موشکی و هماهنگ نمودن ژیروسکوپ و موقعیت‌یاب موشک با سامانه جایرو و ژیروسکوپ ناو نیاز به همکاری تنگاتنگ مستشاران اروپایی و ترک  دارد.

قدرت نظامی دریایی ترکمنستان فی‌نفسه تهدید امنیتی برای ایران نیست اما در درازمدت زمینه‌های حضور منطقه‌ای اروپا و ناتو را به‌صورت چشم‌گیری افزایش خواهد داد. در حال حاضر مستشاران ترک در بندر ترکمنباشی مشغول به فعالیت می‌باشند. درصورتی‌که روابط ترکیه و ناتو در سال‌های آتی به همگرایی بیش‌تر میل کند می‌تواند منافع امنیتی و عمق استراتژیک ایران در منطقه خزر را به چالش بکشد.

ایران همواره از حضور نیروی‌های فرا منطقه در خزر نگران بوده است و این نگرانی خود را در زمان انعقاد قرار رژیم حقوقی دریای خزر پیگیری نموده و حتی وزیر امور خارجه ایران محمدجواد ظریف در مصاحبه تلویزیونی خود به‌صراحت اعلام نمود که ایران نیروهای فرا منطقه‌ای را در خزر برنمی‌تابد؛ اما حضور مستشاران ترکیه که به دلیل نزدیکی نژادی با ترکمن‌ها و اندیشه‌های عثمانیسم حزب عدالت و توسعه در ترکمنستان حضور فعالی دارند درصورتی‌که اختلافات مقطعی خود را با اروپا به کمک آمریکا کنار بگذارند زمینه‌های اولیه حضور ناتو و آمریکا در منطقه خزر چشمگیرتر خواهد نمود حتی به نظر می‌رسد درصورتی‌که روابط ترکیه و اروپا در آینده به سردی گرویده شود با توجه به نیاز روزافزون اروپا و ترکیه به گاز ترکمنستان در این مورد خاص این کشورها همکاری خود با یکدیگر را حفظ کنند که جای دارد موردتوجه بیشتر ژئواستراتژیست ها و تصمیم گیران ایرانی قرار گیرد.

*کارشناس مسائل اوراسیا