ترکیه میخواهد کردهای ایران را تحریک کند

خبری که با نگاهی به سابقه ترکیه، بسیار نگران‌کننده می‌نماید؛ وزیر کشور ترکیه دیروز مدعی حضور نیروهای پ‌ک‌ک در خاک ایران شد.

دیروز خبرگزاری آناتولی این خبر را از سلیمان سویلو نقل کرد. آناتولی نوشت سویلو که برای بازدید از روند احداث دیوار مرزی با ایران به شهر «دوغوبایزید» در استان آغری رفته بود، اعلام کرد: «هم‌اکنون حدود صد تروریست پ‌ک‌ک در منطقه دامبات ماکو در شمال غربی ایران حضور دارند. این مسئولیت ایران است که آنجا را پاکسازی کند». اظهارات وزیر کشور ترکیه از این لحاظ قابل توجه است که سابقه آنکارا نشان داده است، زمانی که پای پ‌ک‌ک و گروه‌های مشابه یا ادعای مقابله با تروریسم در میان باشد ابایی از این ندارد که خود دست به کار شود و عبور از مرزهای قانونی و ورود به حریم خاک کشورهای دیگر نیز چندان اهمیتی برای این کشور ندارد، همان‌گونه که بارها در مرز مشترک با سوریه و عراق دست به حمله نظامی و درگیری با کردهای منطقه زده است. این مسئله در اظهارات سویلو نیز نمایان است: «ما از مبارزه ایران با تروریسم حمایت می‌کنیم و از آنان می‌خواهیم تا طبق توافقات از مبارزه ما با تروریست‌ها نیز حمایت کنند. زیرا می‌خواهیم جهان هم بداند که اکنون در آن‌سوی مرز در منطقه دامبات ماکو حدود ۱۰۰ تروریست حضور دارند. این موضوع برای ما مهم است. اگر وارد دامبات ماکو شویم، یک تروریست در آنجا نخواهیم گذاشت. این مسئولیت همسایه ما ایران است و آنها نیز نسبت به این مسئولیت آگاه‌اند. امیدواریم این اتفاق به‌زودی بیفتد». برای بررسی انگیزه‌ها و تبعات ادعای وزیر کشور ترکیه، گفت‌وگویی با اردشیر پشنگ، کارشناس مسائل منطقه داشتیم. از نگاه او از ترکیه بعید نیست که خود در این زمینه دست به اقدام بزند و به دنبال اعمال فشار بر ایران در تصمیمات منطقه‌ای‌اش است. 

  اولین مسئله‌ای که بعد از این حرف آقای سویلو به ذهن می‌رسد سابقه ترکیه در این مسئله است که به‌خصوص در سوریه نمود پیدا کرده است. آنکارا بسیاری اوقات وقتی درباره پ‌ک‌ک صحبت کرده یا مدعی بحث‌های مربوط به تروریسم شده، خود وارد عمل شده و اقدام نظامی کرده است. سؤال اصلی این است که به نظر شما چنین ادعایی از سوی ترکیه چه پیامدها و عواقبی ممکن است داشته باشد؟ با توجه به سوابق ترکیه در عراق و سوریه که در یک نمونه اخیر در مرز عراق منجر به قربانی‌شدن دو شهروند ایران هم شد، آیا ممکن است ترکیه در این نمونه هم دست به اقدامی بزند؟

اولا وزیر کشور ترکیه استنادات و شواهدی برای ادعایش بیان نکرده و اشاره نکرده است که بر چه اساسی این ادعا را مطرح می‌کند. نکته دیگر اینکه به‌هرحال ترکیه همچنان پ‌‌ک‌ک و مسئله کرد را یک مسئله بزرگ امنیت ملی برمی‌شمرد و می‌کوشد که از سوریه و شمال عراق تا مناطق جنوب شرق ترکیه و حتی مناطق کردنشین ایران این مسئله را از منظر و چشم‌انداز امنیتی نگاه کرده و به‌مثابه یک خطر بزرگ آن را بازنمایی و با آن مبارزه کند. ائتلاف دولت آک‌پارتی با حزب رادیکال ملی‌گرا باعث شده که ضدیت دولت مرکزی ترکیه در قبال کردها بیشتر شود و پروژه صلح هم تحت‌الشعاع قرار بگیرد. در چنین فضایی آنها می‌کوشند که عرصه را روزبه‌روز بر کردها و به‌خصوص حزب پ‌ک‌ک تنگ‌تر کنند. همان‌طور که می‌دانیم از ۲۰۱۷ دیوارکشی را در حدود ۱۴۴ کیلومتر در مرز مشترک با ایران شروع کردند. اقداماتی را هم در کردستان عراق داشته‌اند. آنها از ۱۹۹۸ که هنوز صدام در مسند قدرت بود پایگاه‌هایی را در شمال عراق ایجاد کردند. آن پایگاه‌ها را نه‌تنها خالی نکردند بلکه در سال‌های اخیر تعدادشان را بیشتر هم کرده‌ و تلاش کرده‌اند که فشارهای بیشتری بیاورند. از آن طرف هم حتی‌الامکان با عملیات‌های اشغال برخی از شهرهای کردی سوریه مثل عفرین و فشار برای تسخیر و اشغال نوار ۱۵ تا ۲۵ کیلومتری در مرزهای شرقی رود فرات در شمال سوریه و در مناطق کردنشین عمدتا در تلاش بوده‌اند عرصه را بر چیزی که مدعی‌اش هستند یعنی عرصه میدانی پ‌ک‌ک تنگ‌تر و تنگ‌تر کنند.

در چنین وضعیتی آنها می‌کوشند که از همه ابزارها، چه ابزارهای نظامی و امنیتی و چه ابزارهای دیپلماتیک استفاده کنند تا عرصه هرچه بیشتر بر پ‌ک‌ک تنگ شود که در اینجا به نظر می‌رسد در قبال ایران چنین رویه‌ای یعنی دیپلماتیک را در پیش گرفته‌اند.

منطقه دامبات در ماکو که اشاره کرده‌اند، یک منطقه کوهستانی متصل به کوه‌های معروف قندیل است؛ منطقه‌ای که در چهار دهه اخیر دولت ترکیه و کلا دولت‌های مختلف نتوانسته‌اند در سطح منطقه با توجه به جغرافیای خاص آنجا و ناهمواری‌های ویژه‌ای که دارد، بر آن تسلط پیدا کنند. قاعدتا به باور بنده اگر دولت ترکیه آگاهی داشته باشد که در کدام نقطه نیروهایی از پ‌ک‌ک وجود دارد، در حمله‌کردن تعلل به خرج نخواهد داد.

به‌هر‌حال به نظر می‌رسد ترکیه گاهی فشارهایش را به چنین سبکی بیشتر می‌کند و می‌کوشد ایران را در دنباله و عقبه سیاست ضد کُردی خود در منطقه بکشاند. ترکیه به‌دنبال افزایش بار تنش کُردی بر دوش ایران است. ما شاهد هستیم که آقای سویلو، وزیر کشور ترکیه، به توافقات امنیتی دوجانبه تهران و آنکارا دراین‌باره اشاره کرده و از ایران خواسته به این توافقات امنیتی پایبند باشد. به‌نوعی همان‌طور‌که اشاره کردم طوری در حال برنامه‌ریزی فضا هستند که ایران هم در چنین چارچوبی و در چنین فضایی حرکت کند که در راستای منافع منطقه‌ای دولت آک‌پارتی در ترکیه است.

  این ادعا چرا الان مطرح شده است؟ وضعیت همکاری ایران و ترکیه در این زمینه آیا به شکلی نیست که آنکارا بتواند چنین دغدغه‌هایی را در تماس مستقیم با تهران مطرح و رفع کند؟

همکاری‌های منطقه‌ای ایران و ترکیه در سال‌های اخیر به‌‌ویژه پس از بهار عربی نوسان‌هایی داشته است. تحولات حاصل از بحران سوریه در سال ۲۰۱۶ و تشکیل مثلث سه‌گانه روسیه، ترکیه و ایران در شمال سوریه برای جلوگیری از تفوق بیش‌ازبیش آمریکا و همچنین برخی از کشورهای عربی باعث شد همکاری‌های دو کشور در بعد امنیتی افزایش پیدا کند. همان‌طورکه می‌دانید منطقه‌ای که ترکیه رویش حساسیت به خرج می‌داد، در سوریه منطقه کردنشین است. این مسئله ادامه پیدا کرد تا رفراندوم استقلال اقلیم کردستان عراق در ۲۰۱۷ اتفاق افتاد. رفراندومی که باعث نگرانی مشترک و جدی تهران و آنکارا شد، به‌نحوی‌که یک ائتلاف منطقه‌ای جدی را با همراهی دولت عراق ایجاد کردند که این رفراندوم در نهایت منجر به استقلال کردها در عراق نشد. از این زمان به نظر می‌رسد که همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای ایران و ترکیه به‌خصوص با محور مسئله کُردی افزایش پیدا کرده است. با توجه به حساسیت‌هایی که در آن مقطع به‌‌ویژه ایران داشت که مانع از آن شود که در مرزهای غربی‌اش کشور جدیدی تأسیس شود، همکاری‌هایی با ترکیه داشتند. به نظرم این همکاری‌ها در ابعادی همچنان ادامه دارد. 

دولت ترکیه این همکاری‌ها و این توافق‌ها را مبنا قرار داده تا همچنان ایران در این چارچوب اقدامات منطقه‌ای‌اش را انجام دهد؛ یعنی در چارچوبی که مد نظر دولت ترکیه است؛ اما همان‌طور‌که می‌دانیم همکاری سه‌جانبه تهران - مسکو - آنکارا در شمال سوریه یک همکاری کوتاه‌مدت تاکتیکی بود و چون هر سه کشور از نظر استراتژیک و اهداف بلندمدتی که در سوریه و در منطقه دنبال می‌کردند، دچار تضاد منافع بودند، شاهد هستیم در یک سال اخیر به‌نوعی گسست در این روابط ایجاد شده است. طبیعتا این گسست باعث تغییر در برخی از رفتارهای سیاست خارجی امنیتی ایران در منطقه شده و این نگرانی دولت ترکیه را به‌دنبال داشته است. اتفاقاتی که در شمال سوریه افتاد و تلاش دولت ترکیه برای اشغال بخش‌هایی از خاک سوریه [ظاهرا] خارج از توافقاتی که با ایران و روسیه داشته، به نظر می‌رسد تا حدی مناسبات امنیتی و همکاری‌های منطقه‌ای را تحت‌الشعاع قرار داده و این همکاری‌ها کمتر شده است. این ابراز نگرانی وزیر کشور دولت ترکیه را می‌توان در چنین چارچوبی ارزیابی کرد.

  درباره واکنش ایران به این ادعا چه نظری دارید؟

تا این لحظه هیچ‌یک از مقامات رسمی دیپلماتیک، امنیتی و نیز مقامات محلی در آذربایجان غربی به این ادعای وزیر کشور ترکیه واکنشی نشان نداده‌اند. به‌هر‌حال آن چیزی که داخل مرزهای ایران اتفاق می‌افتد و وجود دارد طبیعتا در چارچوب و سیطره قانون ایران و حاکمیت ایران است و دولت ترکیه یا هیچ دولت دیگری حق دخالت در ایران یا حق تعیین خط مشی یا سیاست و اعمال فشار برای سیاست‌گذاری براساس منافع خاص خودش را ندارد.

یکی از نگرانی‌هایی که ترکیه در چند دهه اخیر داشته این بوده که «پ‌ک‌ک» همواره سعی کرده از اختلاف‌های منطقه‌ای بین بازیگران مختلف استفاده کند و در فضای تنفسی این اختلاف‌ها مسیر خودش در مقابل دولت ترکیه را دنبال کند. ترکیه گاهی نیز اتهاماتی در همین چارچوب به ایران زده و ایران را به جانب‌داری از پ‌ک‌ک در پاره‌ای از زمان‌ها متهم کرده است. هرچند این اظهارنظر اخیر به‌صورت مستقیم چنین چیزی را اعلام نکرده اما فحوای دیپلماتیک این اظهارنظر وزیر کشور ترکیه این اتهام را به ایران می‌زند که ایران به‌نوعی آگاهانه می‌داند که تعدادی از نیروهای پ‌ک‌ک در ایران هستند و عامدانه اقدامی در این مسیر انجام نمی‌دهد؛ چنین اتهامی را به‌صورت غیرمستقیم اما دیپلماتیک دارد به ایران وارد می‌کند.

باید اشاره هم کرد که درست است در پاره‌ای از موارد دغدغه‌های امنیتی و سیاست خارجی ایران و ترکیه نزدیک به هم بوده اما در بسیاری موارد دیگر ایران و ترکیه دو کشور رقیب محسوب می‌شوند. دو کشوری که هریک به‌نوعی ادعای رهبری منطقه را دارند و در چنین چارچوبی حرکت می‌کنند، کشورهای دیگر مانند عربستان سعودی هم چنین ادعایی را دارند. به‌هر‌حال طبیعی است که سیاست‌های منطقه‌ای و دیپلماسی و سیاست خارجی ایران عمدتا منطبق با آن چیزی نباشد که ترکیه می‌گوید و ایران در چارچوب اهداف خودش حرکت کند و واکنش نشان دهد. هرچند باید باز هم اشاره کرد که ادعای وزیر کشور ترکیه دست‌کم تا این لحظه فاقد سند و شواهد کافی و وافی است و به نظر می‌رسد به‌همین‌دلیل هم هست که مقامات ایران فعلا واکنشی به آن نشان نداده‌اند.