موضوع جدید ابرقدرتها بر سر واکسن

تردیدی نیست که هر کشوری زودتر بتواند به واکسنی کارساز دست پیدا کند جایگاه حاکم جهان را به دست می‌آورد.

 بیش از پنج ماه از شیوع ویروس کرونا می‌گذرد و تاکنون بیش از چهار میلیون نفر مبتلا و نزدیک به 300 هزار نفر قربانی ابتلا به این ویروس شده‌اند. در این میان رقابت برای ساخت واکسن هم به‌ سرعت بی‌سابقه‌‌ای ادامه دارد و به گفته سازمان بهداشت جهانی تاکنون هفت یا هشت پروژه جداگانه برای ساخت واکسن از سوی کشورهای مختلف در حال اجراست. مانند هر حوزه دیگری، در پروژه ساخت واکسن هم ایالات متحده و چین دو قدرت اول اقتصادی جهان با هم رقابت می‌کنند. تنش میان واشنگتن و پکن در ماه‌ها و هفته‌های گذشته بر سر شیوع ویروس کرونا شدت یافته است. ایالات متحده همراه با استناد به شواهد و مدارک می‌گوید چین در هفته‌های ابتدایی شیوع ویروس کرونا مانع از اعلام هشدار شد و با پنهان‌کاری باعث شیوع گسترده کرونا در جهان شد. از سوی دیگر چین به همراه روسیه ادعا می‌کنند که این ویروس را آمریکا ساخته و در چین منتشر کرده است. در چنین شرایطی و در حالی که تنش میان پکن و واشنگتن در روزهای اخیر به اوج رسیده است، موفقیت هر کدام از طرفین در دستیابی به واکسن، کلید پایان‌دادن به این بیماری همه‌گیر خواهد بود و موفقیت ژئوپلیتیک بزرگی نصیب اولین سازنده می‌کند. در حال حاضر نگرانی فزاینده‌‌ای میان مقام‌های عالی‌رتبه امنیت ملی آمریکا و متخصصان بهداشت جهانی درباره موفقیت چین در ساخت اولین واکسن مقابله با کرونا وجود دارد. این امر می‌تواند نقطه ضعفی بزرگ برای آمریکا در تنش‌های تاریخی واشنگتن و پکن باشد.

لارنس گاستین، مدیر مؤسسه حقوق بهداشت ملی و جهانی وابسته به دانشگاه جورج تاون به بیزینس اینسایدر، می‌گوید: «چین در قابلیت‌های تحقیقاتی خود برای ساخت واکسن برای درمان ویروس کرونا به پیشرفت زیادی دست یافته‌ است. قطعا این امکان وجود دارد که چین برای نشان‌دادن توانایی‌های خود در اثربخشی و ایمنی بهداشتی خود پیش‌قدم شود. اما مشکل اینجا ایجاد می‌شود که چین تصمیم بگیرد این تکنولوژی را به طور عادلانه با دیگر کشورها به اشتراک نگذارد». یکی از مقام‌های امنیت ملی آمریکا به شرط فاش‌نشدن نامش، به پولیتیکو گفت: «پکن در حال حاضر تازه در ابتدای راه برای تحقیق و توسعه درباره ساخت واکسن قرار دارد. اما تردیدی نیست که هر کشوری زودتر بتواند به واکسنی کارساز دست پیدا ‌کند جایگاه حاکم جهان را به دست می‌آورد». دکتر اسکات گوتلیب، کمیسر سابق سازمان غذا و داروی آمریکا، اخیرا در مقاله‌ای در وال‌استریت ژورنال، وضعیت چین در تحقیقات مربوط به ساخت واکسن را بهتر دانست و نوشت: «چین در هفته‌های گذشته پیشرفتی سریع در روند تحقیقات خود برای ساخت واکسن کرونا داشته و ایالات متحده از این نظر کشور دوم است. تردیدی نیست که هر کشوری زودتر به واکسن کرونا دست پیدا کند و بتواند حداقل 100 میلیون دوز از این واکسن را تولید کند راحت‌تر از دیگر کشور‌ها می‌تواند اقتصاد خود را از رکود و بحران ناشی از شیوع کرونا نجات دهد.

نحوه مدیریت بحران شیوع ویروس کرونا از سوی  حکومت چین و پنهان‌کاری‌ها درباره جزئیات شیوع این ویروس، با واکنش‌های منفی در جهان روبه‌رو شده است و موفقیت پکن در ساخت واکسن می‌تواند برگ برنده حکومت چین باشد و رابطه پرتنش این کشور با جامعه جهانی را کمی بهبود ببخشد. کلی لی، محقق بهداشت جهانی در دانشگاه سایمون فریزر در بریتیش کلمبیا، می‌گوید: «حکومت چین منابع عظیمی برای تحقیقات درباره ساخت واکسن کرونا اختصاص داده و در این مسیر حتی دانشمندان و نهادهای نظامی خود را هم به کار گرفته است. تحقیقات و منابع دیگر کشورها مانند چنین تا این حد گسترده نیست. بنابراین احتمال می‌رود پکن اولین کشوری باشد که بتواند واکسنی کارآمد به جهان عرضه کند». پکن در کنار تحقیقات گسترده برای ساخت واکسن، سرقت اطلاعات را هم در دستور کار خود قرار داده است. چین در سال‌های اخیر بارها متهم شده که با سرقت تکنولوژی و اطلاعات کمپانی‌های آمریکایی، ضررهای قابل توجهی به این شرکت‌ها و تجارت آنها وارد می‌کند. این اتهام درباره ساخت واکسن کرونا هم تکرار شده و رسانه‌ها گزارش‌های متعددی درباره تلاش‌های هکر‌های چینی برای نفوذ به سیستم‌های شرکت‌های دارویی در آمریکا و سرقت اطلاعات و تحقیقات آنها مربوط به واکسن کرونا منتشر کرده‌اند».

در همین حال دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا هم حملات خود علیه چین را شدت بخشیده تا ناکامی‌ها و سوء مدیریت خود را در مواجهه با شیوع ویروس کرونا توجیه کند. ترامپ اخیرا به پروژه دولت خود برای ساخت ویروس کرونا اختیارات کامل و بدون محدودیت داده و ساخت ویروس را مهم‌ترین اولویت خود عنوان کرده است. با وجود این، به نظر می‌رسد ایالات متحده تمایل چندانی ندارد در این پروژه با دیگر کشورها همکاری کند و می‌خواهد این موفقیت تنها به نام خودش ثبت شود. بر همین اساس بود که ترامپ حاضر نشد در کنفرانس مجازی اخیر که در آن رهبران جهان میلیاردها دلار به تحقیقات بین‌المللی برای ساخت واکسن اختصاص دادند، شرکت کند.

تکرار رقابت فضایی آمریکا و شوروی

رقابت ملی‌گرایانه‌‌ای که بر سر ساخت واکسن کرونا میان ایالات متحده و چین ایجاد شده یادآور رقابت فضایی آمریکا و اتحاد شوروی در دوران جنگ سرد است و نگاه افکار عمومی در آمریکا به چین هم در ماه‌ها و هفته‌های گذشته منفی‌تر از هر زمان دیگر بود. نظرسنجی اخیر مؤسسه تحقیقاتی Pew‌ نشان می‌دهد نگاه مثبت آمریکایی‌ها به چین در ماه‌های شیوع ویروس کرونا به پایین‌ترین میزان خود در دهه‌های گذشته رسیده است. حدود دوسوم پاسخ‌دهندگان گفته‌اند درباره چین نگاهی کاملا منفی دارند. این موضوع می‌تواند فشارها بر ترامپ برای اعمال مجازات‌ها و تنبیه‌هایی علیه پکن به دلیل پنهان‌کاری در ماجرای شیوع ویروس کرونا را افزایش دهد. اما هرگونه افزایش فشار ایالات متحده علیه چین می‌تواند عواقبی منفی برای اقتصاد آمریکا هم داشته باشد، چراکه اقتصاد دو کشور به‌شدت به هم وابسته است و اقتصاد ایالات متحده اکنون و به دلیل رکود ناشی از شیوع کرونا در شرایطی نیست که توان تحمل واکنش‌های احتمالی چین به این مجازات‌ها را داشته باشد. تردیدی نیست یکی از واکنش‌های احتمالی چین می‌تواند محدودکردن دسترسی آمریکا به واکسن کرونا باشد. ند پرایس، یک مقام سابق شورای امنیت ملی آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری اوباما و تحلیلگر سابق سازمان سیا، می‌گوید: «وقتی مسئله بهداشت عمومی مطرح می‌شود، خطرناک‌ترین موضوع می‌تواند اتخاذ رویکردی با حاصل‌جمع صفر باشد؛ منافع ملی ما در منافع جمعی نهفته است و برعکس. رهبرانی که این منافع را تشخیص نمی‌دهند با نگاه کوتاه‌مدت خود اقداماتی خطرناک انجام می‌دهند. دقیقا به دلیل اهمیت منافع ملی و جمعی بود که دولت اوباما در سال‌های 2014 و 2015 رهبری واکنش جهانی به شیوع ابولا در غرب آفریقا را در دست گرفت و ده‌ها کشور از جمله چین با منابع عظیمی که در اختیار دارد از این تلاش‌ها پشتیبانی کرد».