پتانسیل صادرات فرآورده‌های دارویی و تجهیزات پزشکی به ۱۵ کشور همسایه

 محصولات دارویی و بهداشتی شامل ۲۵۸ قلم کالا حسب HS شش رقمی (سازمان جهانی گمرک کالاهای مورد مبادله در تجارت جهانی را با کدهای عددی شش رقمی طبقه‌بندی کرده)  است که فراتر از انتظارات و پیش بینی‌های قبلی در سال ۲۰۱۹ رقم ۱۵۶۰ میلیارد دلار را پشت سر گذاشته و به حدود ۲۰۰۰ میلیارد دلار،  حدود ۵.۲ درصد کل تجارت جهانی،  رسید.  پیش بینی می‌شود که این رقم با متوسط رشد سالانه در حدود ۱۱.۳ درصد نزدیک به ۳۰۶۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ برسد که حاکی از افق روشن برای آینده این صنعت است.  

همچنین بازار جهانی محصولات دارویی بهداشتی مرتبط با کرونا شامل ۹۲ قلم کالایی معادل ۶۰۰ میلیارد دلار است که حدود ۱.۷ درصد کل تجارت و ۳۰ درصد تجارت محصولات دارویی - بهداشتی جهان را به خود اختصاص داده است. در تقسیم بندی چهارگانه محصولات دارویی - بهداشتی بیش از نیمی از تجارت، یعنی حدود ۵۶ درصد،  مربوط به دارو و فرآورده‌های دارویی، ۱۷ درصد مربوط به لوازم پزشکی، ۱۴ درصد مربوط به تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی و ۱۳ درصد مربوط به تجهیزات محافظت شخصی است.

این گزارش درباره تجارت محصولات دارویی - بهداشتی ایران با تاکید بر محصولات مرتبط با کرونا نیز می‌گوید که کل تجارت محصولات دارویی بهداشتی ایران در سال (۱۸-۲۰۱۷) ۹.۶ میلیارد دلار بوده که ۶۰ درصد آن مربوط به واردات و ۴۰ درصد مربوط به صادرات بوده و سهم یک درصدی محصولات مرتبط با کرونا در صادرات غیرنفتی و سهم ۴.۴ درصدی آنها در کل واردات کشور بیانگر اهمیت نسبی بالای این محصولات است. همچنین کل صادرات محصولات دارویی - بهداشتی ایران (۱۸۷ کد تعرفه از ۲۵۸ کد تعرفه) ۳.۷ میلیارد دلار بوده که از این میزان ۴۴۵ میلیون دلار، یعنی ۱۲ درصد مربوط به محصولات مرتبط با کرونا (۸۰ ردیف تعرفه از ۹۲ ردیف تعرفه) بوده است.  

سهم ۳۰ درصدی کشورهای همسایه از تجارت ایران در محصولات مرتبط با کرونا

نکته حائز اهمیت این است که ۳۰ درصد از تجارت ایران در محصولات مرتبط با کرونا، اختصاص به کشورهای همسایه دارد؛ به‌طوری که کشورهای مذکور سهم حدود ۸۵ درصدی در صادرات (۳۸۰ میلیون دلار از ۴۴۵ میلیون دلار کل صادرات) و ۲۲ درصدی در واردات (۵۶۴ میلیون دلار از ۲.۵ میلیارد دلار نیاز وارداتی) ایران دارند. همچنین از صادرات حدود ۲۴ میلیارد دلاری ایران به کشورهای همسایه، سهم محصولات مرتبط با کرونا معادل ۱.۶ درصد است.

در این میان کل نیازهای وارداتی کشورهای همسایه به محصولات دارویی - بهداشتی مرتبط با کرونا در حدود ۵۰ میلیارد دلار است. مهمترین گروه های کالایی مورد تقاضا در این کشورها نیز (تقریبا همراستا با ترکیب تقاضای جهانی) شامل دارو و فراورده های دارویی (۵۴ درصد)، لوازم بهداشتی و آزمایشگاهی (۱۶ درصد)، تجهیزات پزشکی (۱۴ درصد) و تجهیزات محافظت شخصی (۱۰ درصد) است.  برآوردها بر اساس اطلاعات آماری سال ۲۰۱۸ حاکی است که توان صادراتی ایران به کشورهای همسایه معادل ۴۴۵ میلیون دلار (شامل ۷۶ قلم کالا) که حدود ۳۸۰ میلیون دلار (۸۵ درصد و شامل ۵۰ قلم) آن تحقق یافته است.

چقدر از ظرفیت صادرات بلااستفاده مانده؟

برآوردها نشان می‌دهد متناسب با میزان تولید و صادرات قبل از شیوع ویروس کرونا (سال ۲۰۱۸) و همچنین تقاضای شرکای تجاری تنها ۵۷ میلیون دلار، در کالاهای فعلی و ۲۷ قلم کالای جدید،  بلااستفاده مانده است که به تفکیک ۵۲ درصد مربوط به لوازم بهداشتی و آزمایشگاهی، ۳۱ درصد مربوط به دارو و فراورده های دارویی، ۱۲ درصد تجهیزات محافظت شخصی و ۵ درصد تجهیزات پزشکی است.  پیش بینی می شود با توجه به افزایش بین ۵ تا ۱۰ برابری تولید داخلی و همچنین تقاضای واردات شرکای تجاری، رقم واقعی پتانسیل صادرات محصولات مرتبط با کرونا چند برابر رقم برآوردی است.

تمرکز ایران بر صادرات کالاهایی با ارزش افزوده کم 

سهم دارو و فرآورده های دارویی در نیاز وارداتی کشورهای همسایه همچون کل بازار جهانی حدود ۵۴ درصد از نیازهای آنها را تشکیل می دهد و این در حالی است که تمرکز ۸۰ درصدی صادرات ایران در بخش تجهیزات محافظت شخصی می باشد که این بخش تنها ۱۰ درصد از نیازهای بازار کشورهای مذکور را تشکیل می‌دهد. بنابراین بررسی ساختار صادرات ایران بیانگر فعالیت بنگاههای تولیدی و صادراتی محصولات مرتبط با کرونا در حوزه های با اهمیت کمتر از لحاظ ارزش افزوده و پیچیدگی محصول است که تداوم این روند به بدتر شدن رابطه مبادله (نسبت ارزش واحد صادرات به واردات) در صنعت محصولات دارویی - بهداشتی (به طور خاص محصولات مرتبط با بیماری کرونا) به زبان ایران منجر خواهد شد.