هر یک از ما در زندگی فردی و اجتماعی خود شرایطی را تجربه کرده و خواهیم کرد که به‌اصطلاح «باب میل ما» نیست و حتی ممکن است نقشی در ایجاد آن شرایط نداشته باشیم. وقوع حوادث و بحران‌های طبیعی از قبیل سیل، زلزله، توفان و... یا حوادث غیرطبیعی از قبیل جنگ، ترور، سقوط هواپیما، خروج قطار از ریل، آتش‌سوزی‌های بزرگ مثل حادثه پلاسکو، سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و... مانند افزایش قیمت حامل‌های انرژی مثل بنزین، افزایش قیمت ارز و... از جمله این شرایط هستند. یا می‌توان به ازدست‌دادن عزیزی و ورشکستگی‌های اقتصادی، طلاق و... نیز اشاره کرد چراکه در دنیایی زندگی می‌کنیم که با خطرهای بسیاری مواجه هستیم و هر روز بر شدت این خطرها هم افزوده می‌شود و ما هم در شرایطی قرار داریم که نمی‌توانیم در چینن شرایطی عکس‌العمل‌های منطقی و مناسب داشته باشیم. به همین دلیل، شعار سال 1398 انجمن مددکاران اجتماعی ایران موضوع مددکاری اجتماعی و تاب‌آوری انتخاب شده است و کنگره بین‌المللی هم در این زمینه برگزار شد. تاب‌آوری اجتماعی یعنی اینکه افراد در شرایط سخت و دشوار بتوانند واکنش‌های منطقی از خود نشان دهند. هیچ‌کس بی‌نیاز از فراگیری این مهارت نیست. جامعه‌ای که تاب‌آوری را نیاموخته است، در آن انواع خشونت بارز می‌شود و تعرض به حقوق شهروندی افزایش می‌یابد. در جامعه‌ای که در آن تاب‌آوری اجتماعی رو به افول است، قطعا اعتراض در آن حادث می‌شود. این اعتراض‌ها به شکل‌های مختلف نمود پیدا می‌کند. حداقل در چند سال اخیر بارها این شرایط را تجربه کرده‌ایم. حوادث سال‌های 96 و 98 در دو سال اخیر، زلزله‌های‌های کرمانشاه و لرستان، سیل‌های سال گذشته و امسال در اکثر استان‌های کشور و... را تجربه کردیم که برخی از آنها به اعتراضاتی از سوی مردم منجر شد که شاهد خشونت‌ها و تخریب اموال عمومی و کشته‌شدن مردم بودیم. یا بر اساس آمار پرونده‌های قضائی در سال‌های اخیر ضرب و جرح (خشونت) یکی از پرونده‌های با فراوانی بسیار بالا در کشور بوده است. همین نکته درباره خشونت‌های خانگی هم مصداق پیدا می‌کند که یکی از اولویت‌های مداخله‌های مددکاران اجتماعی در ایران است. همین‌جا به این نکته اشاره کنم که منظور من از تاب‌آوری سوختن و ساختن نیست. به بهانه تاب‌آوری نباید از توجه به حقوق شهروندی صرف‌نظر کرد، بلکه مهارت تاب‌آوری اجتماعی و فردی کمک می‌کند افراد قدرت انطباق و سازگاری بیشتری برای تحقق حقوقشان پیدا کنند. برخی معتقدند «تاب‌آوری اجتماعی را می‌توان ظرفیت تبدیل و تحول، تطبیق و سازگاری و توان مقابله با تنش و بحران‌های اجتماعی نامید. تاب‌آوری اجتماعی از ظرفیت و توانایی خاصی در افراد و گروه‌ها، خانواده و جوامع صحبت می‌کند که عمدتا یادگیری و سازگاری در تغییرات تحمیل‌شده و همچنین قدرت تطبیق با شرایط و مقتضیات را دربر خواهد داشت؛ این به ساده‌ترین معنا برخورداری از آغازی همیشگی است». بنابراین ما به اجتماعی نیاز داریم که تاب‌آور باشد و بتواند در مقابل شوک‌های واردشده و بحران‌های ایجادشده به‌گونه‌ای عمل کند که بحران‌های شدیدتری ایجاد نشود و افراد در این جامعه بتوانند به شرایط قبل برگشته و به زندگی خود ادامه دهند و به عبارت دیگر، تعادل و توازن در زندگی ایجاد شود. معمولا در جوامع تاب‌آور، در چنین شرایطی فروپاشی اتفاق نمی‌افتد و افراد برای مدیریت بحران‌ها راه‌های منطقی را انتخاب می‌کنند. البته در صورت نبود راه‌های منطقی برای بیان دیدگاه‌ها و انتقادات، پاسخ‌گونبودن مسئولان مرتبط، نبود شفافیت در اطلاع‌رسانی‌ها و حتی تأخیر در اطلاع‌رسانی‌ها، احساس تبعیض و... وجود اعتراض‌های خیابانی و... دور از انتظار نیست که بدون شک عوارض زیادی هم خواهد داشت که از جمله آنها تهدید امنیت فردی و اجتماعی و پایین‌آمدن سرمایه اجتماعی خواهد بود که از جمله شاخص‌های آن کاهش اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی خواهد بود که فقدان یا ضعف این مؤلفه در بحران‌ها و شرایط اضطرار، نهادینه شده باشد، کمتر شاهد خشونت به اشکال مختلف خانوادگی و اجتماعی هستیم، ضریب همبستگی اجتماعی بالاتری را شاهد خواهیم بود و نشاط اجتماعی شرایط مطلوب‌تری خواهد داشت. در جوامعی که آمار اختلالات روانی بالا باشد، یکی از نشانه‌های آن فقدان یا ضعف در مهارت تاب‌آوری است. آمار ارائه‌شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر ابتلای بین 23 تا 25 درصد مردم به یکی از اختلالات روانی، خود گویای همین مسئله است. گاهی اوقات ضعف در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های کلان در هر جامعه یا ضعف مدیریت در شرایط بحران و اضطرار نیز می‌تواند زمینه‌ای را فراهم کند تا شاهد تاب‌آوری کمتری در جوامع باشیم. آنچه در کنار شرایط کلان مهم است، این است هر یک از ما برای فراگیری مهارت تاب‌آوری اقدام کنیم. گرچه فکر می‌کنم محیط‌های اجتماعی مثل مدرسه، رسانه‌ها و... نیز در کنار خانواده‌ها می‌توانند در این زمینه تأثیرگذار باشند تا جامعه‌ای تاب‌آور داشته باشیم. در پایان مجددا تأکید می‌کنم تاب‌آوری مانعی برای مطالبه‌گری اجتماعی نیست، بلکه می‌تواند موجب انتخاب روش‌های مناسب‌تری برای مطالبه‌گری شود.
دیدگاه تان را بنویسید