کشورها چگونه برای دستیابی به جایگاه برتر هوش مصنوعی رقابت می‌کنند؟ | انقلاب آینده

نشریه تایم یک فهرست عجیب و قابل تامل دیگر منتشر کرد: «100 فرد تاثیرگذار در زمینه هوش مصنوعی». فهرستی که نام افراد مختلفی از ایلان ماسک افسانه‌ای، سم آلتمن مدیرعامل OpenAI و دمیس حسابیس، مدیرعامل DeepMind گرفته تا وزیر 33ساله اماراتی در آن به چشم می‌خورد. و البته نام الهام طبسی، بانوی ایرانی که در دانشگاه صنعتی شریف درس خوانده و اکنون در آمریکا، به عنوان پژوهشگر ارشد موسسه ملی استاندارد و فناوری (NIST) و معاون بخش فناوری‌های نوظهور آزمایشگاه فناوری اطلاعات (ITL) فعالیت می‌کند نیز در این فهرست وجود دارد. نشریه تایم فهرست 100نفره خود را براساس مسوولیت افراد در رهبری، سرمایه‌گذاری، پایه‌گذاری و تحقیق و توسعه کسب‌وکارهای مرتبط با هوش مصنوعی دسته‌بندی کرده و به دنبال آن بوده تا همه افرادی را که به نوعی در حوزه هوش مصنوعی تاثیرگذار بوده‌اند در فهرست خود جای دهد. نکته جذاب این فهرست، قرار گرفتن سنها روانور 18ساله در کنار جفری هینتون 76ساله است که سبب می‌شود گستره فعالان هوش مصنوعی جهان، محدودیت‌های سنی را کنار بگذارد. نشریه تایم تاکید کرده که فهرست 100 فرد تاثیرگذار جهان در زمینه هوش مصنوعی را با وسواس و دقت بسیار تنظیم کرده و تلاش کرده فعالیت‌ها و دستاوردهای همه افرادی که شایستگی حضور در این فهرست را دارند، مدنظر قرار دهد. این نشریه تاکید دارد، «انسان‌ها در هر پیشرفتی که در حوزه تکنولوژی شکل می‌گیرد، نقش مهمی بر عهده دارند؛ انسان‌ها استفاده از الگو‌های پیشرفت و تکنولوژی را ایمن‌تر می‌کنند و آنها هستند که تصمیم می‌گیرند چگونه فناوری‌ها را در بهترین زمان مورد استفاده قرار دهند تا کمک و یاری بیشتری به مخاطبان داشته باشد». سردبیران، دبیران و خبرنگاران نشریه تایم، ماه‌ها زمان صرف بازبینی توضیحات و توصیه‌های منابع مختلف کرده‌اند تا صدها نامزدی را که در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند بررسی کند و در نهایت، فهرست 100نفره خود را منتشر کنند. این گروه 100نفره، متشکل از افرادی است که به عنوان مراکز قدرت، توسعه هوش مصنوعی در جهان را هدایت می‌کنند. این افراد آینده جهان را شکل می‌دهند. فهرست نشریه تایم نشان می‌دهد کشورهای جهان توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی جدی، شرایط مطلوبی برای نقش‌آفرینی در حوزه هوش مصنوعی ایجاد کنند. این کشورها می‌دانند آینده جهان، معطوف به دستاوردها و توانمندی‌هایی است که امروز پایه‌گذاری می‌کنند و لازم است با برنامه‌ریزی کامل، برای آن چشم‌انداز مشخص کنند.

جهان آینده و انقلاب هوش مصنوعی

کشورهای جهان فهمیده‌اند که آینده را هوش مصنوعی می‌سازد بنابراین، سرمایه‌گذاری‌های سنگین و البته بلندپروازانه‌ای برای پیشبرد و توسعه هوش مصنوعی انجام داده‌اند. بسیاری از این سرمایه‌گذاری‌ها با اتکا به نیروی انسانی انجام شده و نشان می‌دهد انسان‌ها در توسعه هوش مصنوعی جایگاه ویژه‌ای برای خود در نظر گرفته‌اند. آمریکا، یکی از پیشتازان سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی است؛ این کشور سرمایه‌گذاری بسیار سنگینی در این زمینه انجام داده و بخش خصوصی و دولتی را موظف کرده از شرکت‌ها و کسب‌وکارهای فعال در این حوزه حمایت کنند. گوگل، مایکروسافت و آی‌بی‌ام از جمله شرکت‌های پیشتاز هوش مصنوعی در آمریکا به‌شمار می‌روند. چین نیز مانند دیگر حوزه‌ها، میدان رقابت را خالی نکرده و تلاش کرده شرایطی فراهم کند که از آمریکا عقب نماند. دولت چین، برنامه‌ای را تدوین کرده که قرار است چین را در سال 2030 به رهبر کشورهای جهان در زمینه هوش مصنوعی تبدیل کند. ژاپن هم از جمله کشورهایی است که با محوریت شرکت‌هایی مانند سافت‌بانک و سونی، در هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده و تلاش می‌کند بخشی از بازار را در دست بگیرد. کره‌جنوبی نیز که در سال 2019 اعلام کرده بود برنامه‌ای برای سرمایه‌گذاری دو میلیارددلاری در تحقیقات هوش مصنوعی تدوین کرده، اکنون برنامه هوش مصنوعی خود را به صورت محرمانه پیش می‌برد. کانادا، بریتانیا و آلمان نیز سرمایه‌گذاری‌های جداگانه‌ای در حوزه هوش مصنوعی انجام داده‌اند. آلمان اکنون به یکی از پیشتازان هوش مصنوعی در اروپا تبدیل شده و با تمرکز بر فعالیت‌های شرکت‌های بوش و زیمنس تلاش می‌کند دستاوردهای ویژه‌ای در زمینه هوش مصنوعی ایجاد کند. فرانسه هم پس از حضور امانوئل مکرون به عنوان رئیس‌جمهور، هوش مصنوعی را در فهرست برنامه‌های مهم و با اولویت خود قرار داد و در سال 2018 بیش از 5 /1 میلیارد یورو برای توسعه این فناوری اختصاص داد. بودجه حمایتی فرانسه برای هوش مصنوعی در سال 2023 به 18 میلیارد یورو رسیده است. روسیه نیز تلاش کرده با تمام توان در این زمینه وارد شود و با معرفی محصولات شرکت Yandex بخشی از بازار را در اختیار خود بگیرد. کشورهای دیگر نظیر سوئد با محوریت شرکت اریکسون، سوئیس با محوریت شرکت ABB، هلند با محوریت شرکت فیلیپس، دانمارک با محوریت شرکت Maersk، نروژ با محوریت شرکت DNV GL، فنلاند با محوریت شرکت نوکیا و امارات متحده عربی با محوریت شرکت Etisalat نیز تلاش کرده‌اند بخشی از بازار حوزه هوش مصنوعی را در دست بگیرند. هر یک از این کشورها، سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در زمینه هوش مصنوعی انجام داده‌اند و آینده روشنی برای خود در نظر گرفته‌اند.

شرق آسیا، ظهور غول جدید

کشورهای شرق آسیا، تلاش‌های ویژه‌ای را برای سرمایه‌گذاری و توسعه هوش مصنوعی انجام داده‌اند. چین، مثل همیشه در میان کشورهای آسیایی پیشتازی می‌کند و هند پس از این کشور، در تلاش برای توسعه پروژه‌های جدیدی است که با محوریت IT فعالیت می‌کنند. سنگاپور و اندونزی نیز بر اساس چشم‌اندازهای توسعه خود، تلاش می‌کنند به جایگاه ویژه‌ای در زمینه هوش مصنوعی دست یابند. هند و چین به عنوان دو کشور پرجمعیت جهان، روی‌هم‌رفته بیش از دو میلیارد و 700 میلیون نفر جمعیت دارند. این دو کشور که سرمایه‌گذاری زیادی روی فناوری و نوآوری به منظور رشد و توسعه اقتصادی خود انجام داده‌اند، هوش مصنوعی را عاملی برای رقابت‌پذیری خود در نظر گرفته‌اند تا اقتصادشان را متحول کنند. چین از توسعه هوش مصنوعی یک هدف عمده را دنبال می‌کند؛ این کشور در تلاش است تا سال 2030 رهبر جهان در زمینه هوش مصنوعی شود. دولت چین در سال 2017 «برنامه توسعه نسل جدید هوش مصنوعی» را آغاز کرد که یک استراتژی جامع برای توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی در سراسر کشورها ترسیم می‌کند. این طرح، ابتکارهایی را شامل می‌شود که از توسعه هوش مصنوعی حمایت می‌کنند؛ ایجاد آزمایشگاه‌های ملی هوش مصنوعی، ایجاد مراکز تحقیقاتی در این حوزه و توسعه استعدادها از جمله ابتکاراتی هستند که چین برای توسعه هوش مصنوعی به کار بسته است. دولت چین همچنین برای سرعت بخشیدن به توسعه هوش مصنوعی با شرکت‌های فناوری پیشرو وارد قراردادهای مشارکتی شده که از آن جمله می‌توان به همکاری‌های مشترک با Baidu، علی‌بابا و تنسنت اشاره کرد. چین در این قراردادها به دنبال توسعه یک پلت‌فرم شهر هوشمند مبتنی بر هوش مصنوعی است که می‌تواند برنامه‌ریزی و مدیریت شهری را بهبود بخشد. یکی دیگر از اولویت‌های توسعه هوش مصنوعی در چین، افزایش رقابت اقتصادی با بهره‌گیری از ایجاد تغییر در صنایع است. این کشور تمرکز ویژه‌ای بر توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی در زمینه‌هایی مانند روباتیک، وسایل نقلیه خودران و مراقبت‌های بهداشتی انجام داده است. چین همچنین چندین موسسه پژوهشی و دانشگاه در زمینه هوش مصنوعی ایجاد کرده تا آموزش نسل آینده متخصصان این حوزه را در دستور کار قرار دهد. علاوه بر این، مشوق‌های ویژه‌ای برای جذب نخبه‌های کشورهای مختلف جهان در نظر گرفته تا کارشناسان خارجی هوش مصنوعی را پذیرش کند و به کار بگیرد. کمی این‌سوتر، هند نیز سرمایه‌گذاری جذابی در توسعه هوش مصنوعی انجام داده است. دولت هند در سال 2018 استراتژی ملی هوش مصنوعی را تدوین کرد تا هند به عنوان یک کشور پیشرو در تحقیق و توسعه هوش مصنوعی شناخته شود. این برنامه جامع، توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف از جمله مراقبت‌های بهداشتی، کشاورزی، آموزش‌وپرورش و حمل‌ونقل را در بر می‌گیرد. دولت هند همچنین طرح‌های بسیاری برای حمایت از توسعه هوش مصنوعی در این کشور ایجاد کرده است. وزارت الکترونیک و فناوری اطلاعات هند (MeitY) برنامه هند دیجیتال را راه‌اندازی و دنبال می‌کند تا این کشور را به یک جامعه دیجیتالی توانمند تبدیل کند. راه‌اندازی مراکز آموزشی، پژوهشی و تحقیقاتی هوش مصنوعی از جمله طرح‌هایی به‌شمار می‌رود که در برنامه هند دیجیتال پیش‌بینی شده است. دولت هند همچنین با مایکروسافت وارد قرارداد شده تا نوعی سیستم مراقبت‌های بهداشتی مبتنی بر هوش مصنوعی را توسعه دهد. این سیستم می‌تواند بیماری‌ها را دقیق‌تر و کارآمدتر تشخیص دهد. هندی‌ها همچنین با آی‌بی‌ام همکاری می‌کنند تا سامانه پیش‌بینی آب‌وهوا با هوش مصنوعی را توسعه دهند تا الگوهای جوی را با دقت بیشتری پیش‌بینی کنند. سنگاپور نیز که در خط مقدم توسعه هوش مصنوعی جنوب شرقی آسیا قرار دارد، تمرکز زیادی بر توسعه قابلیت‌های این حوزه در زمینه‌هایی مانند مراقبت‌های بهداشتی، حمل‌ونقل و امور مالی دارد. طرح توسعه هوش مصنوعی سنگاپور، «ملت هوشمند» نام دارد که در نهایت تلاش می‌کند فناوری و نوآوری را در اختیار مردم قرار دهد تا سنگاپور را به یک کشور هوشمند تبدیل کند. دولت سنگاپور برنامه کارآموزی هوش مصنوعی را نیز راه‌اندازی کرده تا به افراد امکان دهد شغل خود را با امکانات مبتنی بر هوش مصنوعی توسعه دهند. این کشور نیز مانند هند با مایکروسافت پروژه مشترکی تعریف کرده که براساس آن یک روبات گفت‌وگوی مبتنی بر هوش مصنوعی تولید کند تا بتواند مردم را به صورت بهتری در انجام خدمات اداری و دولتی راهنمایی کند. آی‌بی‌ام نیز طی همکاری با دولت سنگاپور تلاش می‌کند نوعی سامانه مراقبت درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی در این کشور راه‌اندازی کند که سرعت خدمات‌رسانی به بیماران را تا حد زیادی افزایش می‌دهد. اندونزی نیز سرمایه‌گذاری‌هایی برای توسعه هوش مصنوعی انجام داده تا رشد اقتصادی خود را افزایش دهد. این کشور برنامه‌ای با عنوان «اندونزی 4.0» تدوین کرده تا استراتژی‌های ویژه‌ای را برای هدایت در مسیر توسعه هوش مصنوعی دنبال کند. تمرکز اندونزی بر ایجاد طرح‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در حوزه‌های حمل‌ونقل و کشاورزی است. این کشور همچنین مرکز تعالی هوش مصنوعی را ایجاد کرده تا فرصت‌های آموزشی و تحقیقاتی را برای افراد و سازمان‌های علاقه‌مند به هوش مصنوعی فراهم کند.

اروپا، تلاش برای تثبیت

کشورهای اروپایی آینده هوش مصنوعی را جدی‌تر گرفته‌اند. آنها تلاش می‌کنند شرایطی فراهم آورند تا اقتصادهایشان را با تمرکز بر هوش مصنوعی توسعه دهند و موجبات پیشرفت صنایع و تولید کشورشان را فراهم آورند. آلمان، خط مقدم توسعه هوش مصنوعی در اروپاست و تمرکز بسیاری بر توسعه قابلیت‌های این فناوری در زمینه‌های مختلفی مانند تولید، مراقبت‌های درمانی و تحرک اجتماعی دارد. برنامه توسعه هوش مصنوعی این کشور، حول محور استراتژی ملی هوش مصنوعی شکل گرفته و تلاش می‌کند آلمان را به قطب نوآوری هوش مصنوعی در اروپا تبدیل کند. دولت آلمان بر پایه این برنامه، چندین طرح برای حمایت از توسعه هوش مصنوعی پیش‌بینی کرده که از آن جمله می‌توان به راه‌اندازی و برگزاری مسابقات نوآوری هوش مصنوعی اشاره کرد. دولت در این طرح، بودجه استارت‌آپ‌ها و محققانی را که روی پروژه‌های هوش مصنوعی کار می‌کنند فراهم می‌کند. دولت آلمان همچنین مرکز تحقیقات هوش مصنوعی (DFKI) را تاسیس کرده که یکی از بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی هوش مصنوعی در جهان به‌شمار می‌رود. در مقابل، فرانسه، استراتژی متفاوت‌تری را در زمینه توسعه هوش مصنوعی پیش‌بینی کرده است. این کشور از هوش مصنوعی برای افزایش رقابت‌پذیری در اقتصاد و حکمرانی مطلوب استفاده می‌کند. بخشی از سرمایه‌گذاری فرانسه در هوش مصنوعی نیز به سهولت زندگی مردم این کشور اختصاص یافته است. فرانسه همچنین آژانس ملی تحقیقات هوش مصنوعی (ANR-AI) را تاسیس کرده که مسوولیت مستقیم تامین مالی پروژه‌های تحقیقاتی هوش مصنوعی را بر عهده دارد. یکی از اقدامات اساسی فرانسه در توسعه هوش مصنوعی، همکاری مشترک با گوگل برای توسعه پلت‌فرم مبتنی بر هوش مصنوعی برای تشخیص سرطان بوده است. این کشور همچنین با آی‌بی‌ام برای توسعه سیستم مبتنی بر بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها وارد قرارداد شده و به سرعت در این زمینه پیش می‌رود. سوئد و سوئیس نیز از خلاق‌ترین کشورهای اروپایی به‌شمار می‌روند که در توسعه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری‌های جذابی انجام داده‌اند. این دو کشور، بر رشد اقتصادی تمرکز کرده‌اند و نیم‌نگاهی نیز به تاثیرگذاری هوش مصنوعی در افزایش قدرت صنایع خود دارند. سوئد، بخش زیادی از فعالیت‌های خود در حوزه هوش مصنوعی را در زمینه مراقبت‌های درمانی، حمل‌ونقل و امور مالی متمرکز کرده است. دولت سوئد شورایی به نام «شورای هوش مصنوعی» ایجاد کرده که مسوول اجرای استراتژی ملی این کشور برای توسعه هوش مصنوعی است. این شورا علاوه بر سیاستگذاری در اجرای برنامه‌های مرتبط با هوش مصنوعی، مسوولیت حمایت از شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های فعال در این حوزه را نیز بر عهده دارد. توسعه سامانه بهینه‌سازی جریان ترافیک در شهرها، یکی از اصلی‌ترین برنامه‌هایی است که سوئد در حوزه هوش مصنوعی دنبال می‌کند. این طرح با کمک شرکت اریکسون به اجرا درمی‌آید و هدف آن، کاهش رفت‌و‌آمدهای اضافه در شهرهای سوئد است. دولت سوئیس نیز تلاش کرده شرایطی را فراهم کند تا شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها، فعالیت‌های مطلوبی در حوزه هوش مصنوعی داشته باشند. این کشور با تاسیس «مرکز علوم داده سوئیس» از استارت‌آپ‌ها و محققانی که روی پروژه‌های هوش مصنوعی کار می‌کنند حمایت کرده و بودجه‌های مورد نیاز آنها را تامین می‌کند. دولت سوئیس همچنین «آزمایشگاه هوش مصنوعی» را راه‌اندازی کرده که مسوولیت انجام تحقیقات علمی در این زمینه را بر عهده دارد. این کشور همچنین به منظور تسریع توسعه هوش مصنوعی، با شرکت‌های فناوری مشهور در این حوزه وارد همکاری‌های مشترک شده است. آی‌بی‌ام شرکتی است که پای خود را به سوئیس هم باز کرده تا یک پلت‌فرم مبتنی بر هوش مصنوعی برای توسعه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی برای این کشور ایجاد کند. ABB دیگر شرکتی است که دولت سوئیس به آن ماموریت داده یک سامانه مبتنی بر هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها ایجاد کند.

خاورمیانه، تحرک، چابکی و خلاقیت

کشورهای خاورمیانه از هر راهکاری برای توسعه استقبال می‌کنند. این کشورها می‌دانند که باید در سریع‌ترین زمان ممکن، پس از جبران فاصله رقابتی خود با کشورهای اروپا، آمریکای شمالی و شرق آسیا، شرایطی فراهم آورند که مردم و شهروندانشان زندگی مدرن را نیز تجربه کنند و از آن لذت ببرند. این کشورها اقدامات بسیاری برای توسعه هوش مصنوعی انجام داده‌اند که از آن جمله می‌توان به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، همکاری با غول‌های فناوری، آموزش و توسعه، ارائه حمایت‌های دولتی و تعریف پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی اشاره کرد. کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر سرمایه‌گذاری زیادی در تحقیق و توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی انجام داده‌اند. این کشورها مراکز و موسسه‌های تحقیقاتی متعددی را برای ترویج تحقیقات هوش مصنوعی ایجاد کرده‌اند. بسیاری از کشورهای خاورمیانه با غول‌های فناوری مانند گوگل، مایکروسافت و آی‌بی‌ام برای توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی وارد همکاری شده‌اند. به عنوان مثال، آی‌بی‌ام همکاری خود را با دولت امارات متحده عربی به منظور توسعه راه‌حل‌های هوش مصنوعی برای صنایع مختلف آغاز کرده است. بسیاری از دانشگاه‌های خاورمیانه نیز شروع به ارائه دوره‌ها و برنامه‌هایی در زمینه هوش مصنوعی برای آموزش دانشجویان در این زمینه کرده‌اند. آنها همچنین با شرکای صنعتی به منظور ارائه آموزش‌های عملی، کارآموزی و کاربردی همکاری می‌کنند. از سوی دیگر، دولت‌های خاورمیانه به استارت‌آپ‌ها و شرکت‌هایی که روی فناوری‌های هوش مصنوعی کار می‌کنند، حمایت مالی و مشوق‌هایی ارائه می‌دهند. آنها همچنین در حال ایجاد سیاست‌ها و مقرراتی برای ترویج توسعه هوش مصنوعی هستند. نکته مهم این است که کشورهای خاورمیانه، پای خود را از تئوری فراتر گذاشته‌اند و پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را در بخش‌های مختلف مانند مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، حمل‌ونقل و کشاورزی به اجرا درآورده‌اند. برای مثال، دولت عربستان سعودی برنامه‌های متعددی را برای ترویج تحقیق و توسعه هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف راه‌اندازی کرده است. این کشور در سال 2019 سازمان اطلاعات و هوش مصنوعی عربستان (SDAIA) را برای نظارت بر استراتژی و اجرای طرح‌های هوش مصنوعی خود تاسیس کرد. SDAIA در سال 2020، یک مرجع استراتژی ملی برای داده‌ها و هوش مصنوعی راه‌اندازی کرد که هدف آن، توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی کشور و ترویج استفاده از هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف و به ویژه آموزشی و حمل‌ونقل است. یکی از فعالیت‌های عربستان، همکاری با شرکت هوآوی برای توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی خود است. مصر هم، چشم‌انداز 2030 را برای تبدیل شدن به یک مرکز منطقه‌ای نوآوری و کارآفرینی تدوین کرده است. دولت مصر هم در سال 2020، قراردادهای اجرایی هوش مصنوعی را با شرکت‌های مایکروسافت، گوگل و آی‌بی‌ام منعقد کرد. این کشور صندوقی را نیز برای حمایت از استارت‌آپ‌ها و نوآوری در هوش مصنوعی و فناوری‌های نوظهور تاسیس کرده تا شرکت‌های فعال در این حوزه از حمایت‌های دولتی بی‌بهره نمانند. کشور ترکیه نیز از جمله کشورهایی است که به پتانسیل هوش مصنوعی برای پیشبرد رشد اقتصادی و رقابت پی برده و اقدامات متعددی را برای حمایت از توسعه آن انجام داده است. یکی از ابتکارات کلیدی ترکیه برای حمایت از توسعه هوش مصنوعی، ایجاد «استراتژی ملی هوش مصنوعی» است. هدف از این استراتژی آن است که ترکیه را با توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی در زمینه‌هایی مانند مراقبت‌های درمانی، حمل‌ونقل و امور نظامی، به قطبی پیشرو برای تحقیقات و نوآوری هوش مصنوعی در شاهراه ارتباطی خاورمیانه و اروپا تبدیل کند. دولت این کشور با شرکت‌های هوآوی و آی‌بی‌ام برای توسعه پلت‌فرم مبتنی بر هوش مصنوعی به منظور توسعه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی و بهینه‌سازی مصرف سوخت مشارکت می‌کند.

امارات، یک الگوی بی‌نظیر

امارات متحده عربی با هدف تبدیل شدن به یک رهبر جهانی در زمینه هوش مصنوعی، سرمایه‌گذاری‌های بسیاری روی زیرساخت‌های این حوزه انجام داده است. این کشور به پتانسیل هوش مصنوعی در تغییر اقتصاد و جامعه پی برده و یک استراتژی جامع برای هدایت نوآوری و رشد در این زمینه ایجاد کرده است. الگوی امارات متحده عربی برای سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، مبتنی بر ترکیبی از ابتکارات دولتی، مشارکت بخش خصوصی و همکاری‌های بین‌المللی است. دولت امارات، نهادها و برنامه‌های مختلفی را برای ترویج تحقیق، توسعه و پذیرش هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف راه‌اندازی کرده که از آن جمله می‌توان به راه‌اندازی شورای هوش مصنوعی، بنیاد آینده دوبی، دفتر سرمایه‌گذاری ابوظبی و مرکز هوش مصنوعی محمد بن‌راشد اشاره کرد. یکی از برنامه‌های کلیدی امارات در زمینه هوش مصنوعی، استراتژی این کشور برای هوش مصنوعی 2031 است. این استراتژی با هدف تثبیت جایگاه امارات به عنوان یک مرکز جهانی نوآوری و کارآفرینی هوش مصنوعی و استفاده از هوش مصنوعی برای ارتقای خدمات دولتی و بهبود مراقبت‌های بهداشتی درمانی تنظیم شده و تاکنون پیشرفت‌های قابل توجهی داشته که به افزایش رشد اقتصادی این کشور منتهی می‌شود. استراتژی امارات برای توسعه هوش مصنوعی، چهار رکن اصلی دارد؛ ایجاد زیرساخت هوش مصنوعی در سطح جهانی، توسعه اکوسیستم هوش مصنوعی پرتحرک، جذب و حفظ استعدادهای برتر هوش مصنوعی، و اطمینان از استفاده مسوولانه و اخلاقی از هوش مصنوعی، چهار رکن اساسی به‌شمار می‌روند که امارات در برنامه توسعه هوش مصنوعی خود ایجاد کرده است. یکی از جذاب‌ترین برنامه‌هایی که امارات برای دستیابی به هدف‌گذاری‌های هوش مصنوعی پیش‌بینی و اجرا کرده، تدوین برنامه شتاب‌دهنده‌های آینده دوبی است که استارت‌آپ‌ها و نهادهای دولتی را گرد هم می‌آورد تا با استفاده از فناوری‌های نوظهور، راه‌حل‌های نوآورانه ایجاد کنند. ابتکار دیگر، راه‌اندازی کمپ تابستانی هوش مصنوعی امارات است که به جوانان اماراتی در زمینه مهارت‌ها و دانش هوش مصنوعی آموزش و راهنمایی می‌دهد. در کنار این فعالیت‌ها، امارات از طریق طرح‌های مالی مختلف و انکوباتورها در استارت‌آپ‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده است. دفتر سرمایه‌گذاری ابوظبی یک صندوق 545 میلیون‌دلاری برای حمایت از استارت‌آپ‌ها و نوآوری در هوش مصنوعی راه‌اندازی کرده و بنیاد آینده دوبی هم یک انکوباتور هوش مصنوعی به نام AREA 2017 تاسیس کرده تا کارآفرینی و همکاری را تقویت کند. برنامه‌های امارات برای هوش مصنوعی همچنین شامل توسعه شهرهای هوشمند و سیستم‌های حمل‌ونقل بدون راننده است. به عنوان مثال، دوبی استراتژی حمل‌ونقل بدون راننده خود را به اجرا درآورده و به دنبال آن است که تا سال 2030، بیش از 25 درصد کل حمل‌ونقل شهر را به صورت بدون راننده (خودران) انجام دهد. این شهر همچنین چندین طرح شهر هوشمند مانند هوش مصنوعی اداره برق و آب دوبی را معرفی کرده تا مراجعان به این اداره، با یک دستیار مجازی قدرتمند به نام Rammas گفت‌وگو کنند و مشکلاتشان را در میان بگذارند. با این اقدام، شهروندان احساس می‌کنند با یک نماینده خدمات مشتری در ارتباط هستند و Rammas نیز شرایطی فراهم می‌کند که مشکلات شهروندان در سریع‌ترین زمان ممکن حل شود. برنامه‌های امارات برای هوش مصنوعی به اندازه‌ای بلندپروازانه و وسیع است که این کشور برای تحقق چشم‌انداز خود در این زمینه، با چالش‌های متعددی روبه‌رو خواهد بود. یکی از چالش‌های اصلی، کمبود متخصصان هوش مصنوعی ماهر است که به یک مشکل جهانی تبدیل شده و امارات برای عبور از این مشکل، توسعه استعدادهای محلی و جذب کارشناسان بین‌المللی را در اولویت قرار داده است. فعالیت ویژه کشور امارات، تاسیس وزارتخانه‌ای با عنوان وزارتخانه هوش مصنوعی است که نام «عمر سلطان‌العلما» به عنوان وزیر در فهرست 100 فرد تاثیرگذار هوش مصنوعی نشریه تایم نیز به چشم می‌خورد. او در سال 2017 و زمانی که فقط 27 سال داشت به عنوان وزیر هوش مصنوعی امارات منصوب شد. دولت امارات در سال 2020، نام وزارت هوش مصنوعی را به وزارت هوش مصنوعی، اقتصاد دیجیتال و برنامه‌های کاربردی کار از راه دور تغییر داد و باز هم به عمر سلطان‌العلما اعتماد کرد و شرایطی فراهم آورد تا برنامه‌های از پیش تعیین‌شده‌اش را ادامه دهد. از جمله مسوولیت‌های وزیر 33ساله اماراتی می‌توان به ارتقای سطح عملکرد دولت از طریق سرمایه‌گذاری در جدیدترین فناوری‌ها و ابزارهای هوش مصنوعی و به‌کارگیری آنها در بخش‌های مختلف اشاره کرد. عمر سلطان‌العلما با تمرکز بر افزایش سهم اقتصاد دیجیتال امارات در تولید ناخالص داخلی، تلاش‌های امارات متحده عربی را برای قرار گرفتن به عنوان یک کشور پیشرو در اقتصاد دیجیتال رهبری می‌کند. او که یکی از اعضای هیات امنای بنیاد آینده دوبی نیز به‌شمار می‌رود، به عنوان مدیرعامل این بنیاد برنامه‌ریزی‌های وسیعی برای توسعه فناوری‌های نوین در امارات انجام داده است. یکی دیگر از مسوولیت‌های عمر سلطان‌العلما، ریاست اتاق اقتصاد دیجیتال دوبی است که او را به فردی قدرتمند در دولت امارات تبدیل می‌کند. او به اندازه‌ای بلندپرواز است که در تدوین استراتژی سالانه 2071 امارات نقش قابل توجهی داشته است. این برنامه، امارات را به بهترین کشور جهان تبدیل می‌کند. عمر العلما همچنین در ایجاد زیرساخت دیجیتال امارات متحده عربی، توسعه استراتژی انقلاب صنعتی چهارم امارات که با هدف ارتقای جایگاه این کشور به عنوان یک قطب جهانی برای انقلاب صنعتی چهارم و توسعه اقتصاد ملی مبتنی بر دانش، نوآوری و فناوری‌های آینده انجام می‌شود، نقش اساسی ایفا کرده است.

دیدگاه‌های وزیر جوان اما قدرتمند

«ما باید رهبری جهان در هوش مصنوعی را به دست بگیریم.» این، کلیدی‌ترین جمله عمر العلما، وزیر جوان هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال امارات است. او معتقد است کشورش نمی‌تواند منتظر بنشیند و ببیند کشورهای دیگر چگونه مسیر انقلاب هوش مصنوعی را تعیین می‌کنند تا امارات هم دنباله‌رو آنها باشد. بنابراین، تصمیم گرفته است امارات را در سطح یک رهبر، هم‌تراز کشورهای برتر جهان در حوزه هوش مصنوعی ارتقا دهد. او در گفت‌وگویی که با المانیتور داشت، یک درس بزرگ از تاریخ تمدن بشری را بازخوانی کرد: «استفاده نکردن از چاپخانه در قرن شانزدهم، توسعه اقتصادی خاورمیانه را دو قرن عقب انداخت؛ نمی‌توانیم تاریخ را دوباره تکرار کنیم؛ نمی‌توانیم حسرت بخوریم؛ ما باید از منحنی‌ها پیشی بگیریم و در پیشرفت و تطبیق فناوری‌های جدید با یکدیگر، یک الگوی مطلوب را پایه‌گذاری کنیم.» این وزیر جوان اماراتی به چشم‌انداز هوش مصنوعی در کشورش هم اشاره کرده است: «برای برنامه‌ریزی توسعه هوش مصنوعی، نیاز داشتیم چشم‌انداز را بررسی کنیم و ببینیم بزرگ‌ترین مشکلات اقتصادی و اجتماعی در سال‌های آینده، کدام مسائل خواهند بود؟ ما باید روی استراتژی تمرکز می‌کردیم تا بتوانیم در فهرست کشورهای برتر هوش مصنوعی جهان قرار بگیریم.» عمر العلما، تنها نکته‌ای که می‌تواند کشورش را در راه دستیابی به جایگاه بالای هوش مصنوعی متوقف کند، ترس از ابهام و هراس از آینده می‌داند: «امارات به دور از ترس از آینده، آن را پذیرفته است؛ نخستین کار در دستیابی به انقلاب هوش مصنوعی امارات، ایجاد ظرفیت انسانی است که این انقلاب را رهبری می‌کند؛ وزارت هوش مصنوعی امارات با موسسات آموزشی سراسر جهان از جمله دانشگاه آکسفورد برای آموزش مقامات دولتی و شهروندان امارات به منظور بهره‌گیری از بهترین شیوه‌های هوش مصنوعی همکاری کرده است؛ ما اعتقاد داریم ارتقای سواد هوش مصنوعی مسوولان برای تصمیم‌گیری موثر در مورد برنامه‌های حاکمیتی ضروری است.» وزارت هوش مصنوعی امارات تحت رهبری عمر العلما، کمپ تابستانی هوش مصنوعی را برای دانشجویان اماراتی ایجاد کرده تا تعطیلات خود را در این کمپ بگذرانند. وزیر جوان از استقبال بی‌نظیر دانشجویان سخن می‌گوید: «حیرت‌زده شدیم؛ انتظار داشتیم فقط هزار نفر از دانشجویان و دانش‌آموزان اماراتی در این کمپ شرکت کنند؛ اما بیش از 6500 نفر در این برنامه حاضر شدند که 60 درصد آنها، دختران و بانوان جوان بودند؛ به همین دلیل به این نتیجه رسیده‌ایم که باید این برنامه آموزشی را ادامه دهیم؛ چرا که می‌توانیم توانمندی‌های کشورمان را در زمینه هوش مصنوعی افزایش دهیم.» العلما توضیح می‌دهد که استراتژی هوش مصنوعی امارات به مشارکت‌های بین‌المللی نیز بستگی دارد: «ما به انحصار اعتقاد نداریم؛ می‌دانیم که اکنون واردکننده فناوری هستیم اما می‌توانیم تولیدکننده هم باشیم؛ با این حال، اولویت فعلی ما این است که با هر کسی در هر کجای جهان که باشد همکاری کنیم تا برای مردم کشورمان سودمند باشیم.»

دختری از ایران

در فهرست 100 فرد تاثیرگذار هوش مصنوعی جهان که مجله تایم منتشر کرد، نام یک دختر ایرانی نیز به چشم می‌خورد: الهام طبسی. او که مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه صنعتی شریف و در رشته برق دریافت کرده، در سال 1372 به آمریکا مهاجرت کرده و اکنون معاون فناوری‌های نوظهور آزمایشگاه فناوری اطلاعات این کشور است. او همچنین موسسه NIST را رهبری می‌کند که هدف آن، ارتقای طراحی، توسعه و استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی است. الهام طبسی به عنوان معاون ITL و مدیر NIST در تعیین مسیر استراتژیک آینده برای تحقیق، توسعه، استانداردها، آزمایش و ارزیابی در زمینه‌های فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی نقش اساسی ایفا می‌کند. او در سال 1999 (1377) به NIST ملحق شد و روی پروژه‌های مختلف یادگیری ماشین و بینایی کامپیوتری با برنامه‌های کاربردی در ارزیابی بیومتریک و استانداردها کار کرد. طبسی اکنون یکی از همکاران آکادمی علوم واشنگتن هم به شمار می‌رود. او در گفت‌وگویی که به مناسبت قرار گرفتن نامش در فهرست 100 فرد تاثیرگذار هوش مصنوعی جهان با نشریه تایم داشت، تاکید کرد که نباید از شروع ترسید: «من در ایران متولد شده‌ام؛ زمان و مکان تولد من، عجیب‌ترین زمان و مکان برای پرورش یافتن دختری بود که به علوم و ریاضی علاقه فراوانی داشت؛ اما یک موضوع همواره در ناخودآگاه من باقی ماند؛ پدرم همیشه می‌گفت از شروع نترسید؛ تا زمانی که می‌توانید تلاش کنید و فعالیت‌هایتان را با استمرار و یکپارچگی همراه کنید؛ هیچ‌چیز غیرممکن نیست و پشتکار، به یقین نتیجه مطلوبی در پی خواهد داشت.» 

سعید ابوالقاسمی / نویسنده نشریه