وابستگی اروپا به گاز روسیه چقدر عمیق است؟

نویسنده : سید طاها حسین غرضی

در این مقاله، آن سوفی کوربو، محقق جهانی در مرکز سیاست جهانی انرژی، به سوالاتی در مورد این که چقدر وابستگی اروپا به روسیه عمیق است و چگونه این رابطه نامطلوب به وجود آمده است، پاسخ می دهد.

اروپا چقدر به گاز روسیه وابسته است؟

در سال 2020، اروپا، به شمول ترکیه، حدود 185 میلیارد متر مکعب گاز از روسیه وارد کرد: 168 میلیارد متر مکعب گاز خط لوله و 17 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی مایع (ال ان جی). این میزان معادل 36 درصد از کل تقاضای گاز 512 میلیارد مترمکعبی اروپاست. در سال 2021، بر اساس برآوردهای من، اروپا به همان میزان و با همان خط لوله یا نسبت ال ان جی، گاز وارد کرد که در حال حاضر تقریباً 34 درصد540 میلیارد متر مکعب تقاضای اروپا را تشکیل می دهد.

این در حالی است که اتحادیه اروپا در سال 2021، 155 میلیارد متر مکعب گاز از روسیه وارد کرده بود که شامل 142 میلیارد متر مکعب گاز خط لوله و 14 میلیارد متر مکعب ال ان جی بوده است. اتحادیه اروپا برای 45 درصد از واردات و حدود 40 درصد از گاز مصرفی خود به روسیه وابسته است.

برای تجسم بهتر اعداد فوق به موارد ذیل توجه کنید:

– روسیه قطعا بزرگترین تأمین کننده اروپا است. در سال 2021 روسیه دومین منبع بزرگ تأمین گاز خارجی، ال ان جی، کشورهای مختلف با 90 میلیارد متر مکعب بود. سایر تأمین کنندگان گاز از طریق خط لوله مانند الجزایر، آذربایجان، ایران و لیبی حدود 60 میلیارد متر مکعب سهم داشتند. تولید گاز داخلی اروپا حدود 190 میلیارد مترمکعب است.

– تا سال 2021 صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق خط لوله معادل یک سوم تجارت جهانی ال ان جی بوده است. اگر اروپا می خواست تمام گاز دریافتی از روسیه از طریق خط لوله را با ال ان جی جایگزین کند، بایستی حدود 275 میلیارد متر مکعب (بر اساس تراز اروپا در سال 2011) از این کشور گاز وارد می کرد. این رقم بیش از 53 درصد از تجارت جهانی ال ان جی است. اروپا همچنین باید برای گاز ال ان جی روسیه منابع جایگزین پیدا کند.

– صادرات گاز روسیه از طریق خط لوله در همان محدوده مصرف فعلی گاز در بخش صنعت برق اروپا است. اگر اروپا می خواست معادل گاز وارداتی روسیه را با انرژی های تجدیدپذیر جایگزین کند، باید نیروگاه هایی با ظرفیت تولید 370 گیگاوات باد اضافی برای جایگزینی این گاز بسازد (تا سال 2020 نیروگاه های بادی نصب شده حداکثر ظرفیتش 215 گیگاوات بوده است). اروپا بین سال‌های 2015 تا 2020 به طور متوسط سالانه 14گیگاوات نیروگاه بادی نصب کرده است. اروپا باید به جای آن 105 گیگاوات دیگر به ظرفیت نیروگاه های هسته‌ای خود اضافه می کرد. یعنی تقریبا به اندازه ظرفیت فعلی این نیروگاه ها (115 گیگاوات) که در سال 2021 نصب‌ شده است.

چگونه اروپا تا این حد به گاز روسیه وابسته شد؟

طی 15 سال گذشته موضوع کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه به طور گسترده در بروکسل مورد بحث قرار گرفته است. علیرغم زنگ خطر بحران ژانویه 2009 که منجر به اختلال در ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین به مدت دو هفته و الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 شد، اروپا واردات گاز طبیعی از روسیه را متوقف نکرد. برعکس، تحویل گاز با خط لوله روسیه به اروپا پس از سال 2014 افزایش نیز یافت و اروپا علاوه بر آن، واردات ال ان جی روسی از پروژه یامال[1] را که از سال 2017 آغاز شده بود از سرگرفت.

اساساً سه دلیل برای این وابستگی مداوم به گاز روسیه وجود دارد:

– تولید گاز طبیعی اروپا پس از سال 2010 به سرعت شروع به کاهش کرد. در دهه 2000، تولید گاز اروپا بین 50 تا 60 درصدِ تقاضای آن را پوشش می داد. بزرگترین تولیدکنندگان گاز، هلند، نروژ و بریتانیا بودند. اما طی 10 تا 15 سال گذشته، تولید گاز طبیعی بریتانیا شروع به کاهش کرده و زمین لرزه های مربوط به تولید گاز در هلند نیز به کاهش تولید گاز میدان گرونینگن[2] که زمانی بزرگ ترین میدان گازی اروپا بود، سرعت بخشیده است.

– تقاضای گاز اروپا در پنج سال گذشته تثبیت شده است (گرچه این میزان کمتر از اوج این تقاضا در سال 2010 است که عمدتاً به خاطر هوای فوق العاده سرد افزایش پیدا کرده بود)

– عرضه های جایگزین نمی تواند شکاف رو به رشد واردات را پرکند. به دلیل کاهش تولید گاز اروپا، واردات خالص آن از سال 2016 تا کنون بیش از 80 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است. در حالی که اروپا در افزایش ظرفیت سازی گاز خود به حدود 250 میلیارد متر مکعب در سال تا سال 2020 موفق بود ( یک افزایش40 درصدی از سال 2010)، افزایش واردات ال ان جی [هم] نتوانسته است به طور کامل نیاز به افزایش واردات آن را تأمین کند. علاوه بر این، اروپا به عنوان یک بازار متعادل کننده برای عرضه جهانی ال ان جی عمل می کند.

بدین معنا که می تواند مازاد عرضه را در زمانی که بازار بیش از حد اشباع می شود جذب کند یا در شرایطی که بازار کساد است، محموله های ال ان جی را تغییر مسیر دهد. اروپا همچنین برای خرید ال ان جی با آسیا در رقابت است. واردات از شمال آفریقا (الجزایر، لیبی) کاهش یافته، و محموله های تحویلی از آذربایجان نیز در حد متوسط، حدود 15 میلیارد متر مکعب در سال 2021، (معادل 8 درصد از  صادرات گاز روسیه به اروپا) مانده است .