به کار گیری نیروگاه های خورشیدی در کنار صنایع بزرگ چقدر عملیاتی است؟ | نگاه به خورشید

با نزدیک شدن به فصل زمستان و اعلام­های مکرر برخی دستگاه­ها مبنی بر احتمال خاموشی­ها و قطعی گاز در زمستان امسال، بسیاری از تولیدکنندگان صنعتی و معدنی کشور دچار نگرانی­های عمیقی شده اند که بر مبنای آن، باز هم از برنامه تولیدی خود عقب بمانند و نتوانند  در بازارهای داخلی و خارجی خود ایفای تعهد کنند؛ به خصوص اینکه در تابستان امسال نیز، به صورت مکرر برق بسیاری از کارخانه ها و واحدهای تولیدی نیز قطع شده و این امر، خود آسیب­های جدی را به تولیدکنندگان و حتی بازارهای هدف فروش آنها وارد آورده است؛ بنابراین وضعیتی که هم­اکنون به عنوان چشم­ انداز پیش روی بسیاری از تولیدکنندگان است، بیشتر به یک فاجعه می­ماند که می­تواند شرایط بسیار سختی را برای تولیدکنندگان رقم بزند؛ به خصوص اینکه واحدهای فولادی و معدنی کشور که اتکای اصلی تولیداتشان به انرژی است، از این روند و وضعیتی که پیش­رو قرار دارد، آسیب خواهند دید.  مروری بر آنچه در تابستان بر سر صنایع مختلف کشور به لحاظ بی­ برقی گذشته است، به خوبی ­نشان می­دهد که بسیاری از واحدهای تولیدی در نیمه اول سال، مجبور به کاهش مصرف و تغییر شیفت­های کاری خود و حتی تعطیلات اجباری طولانی شدند که این امر، به کاهش شدید تولید منجر شده و به روند رو به رشد آنها آسیب جدی وارد آورد. تمام اینها در شرایطی است که اقتصاد ایران از بیماری­هایی همچون شیوع ویروس کرونا و تشدید تحریم­های ظالمانه ماه ­های متوالی است رنج می­برد و این بی ­برقی و کاهش سطح تامین انرژی نیز وضعیت را اسفبارتر از قبل خواهد کرد؛ چرا که علاوه بر کاهش تولید و اشتغال صنعتی، اجرای طرح­های توسعه ­ای نیز با تاخیر مواجه شده و آثار تورمی چنین موضوعی نیز به طور قطع، در ماه ­های آینده نمایان­تر خواهد شد. در واقع، به دلیل مشکلات ساختاری اقتصاد ایران، تورم مزمن همواره گریبانگیر بسیاری از صنایع و بخش­های اقتصادی است و بنابراین خودبه­خود ضربه مهلکی را به بدنه تولید وارد می­آورد؛ اما در کنار آن، کسری بودجه­ای که چندسالی است دولت با آن دست­وپنجه نرم می­کند خود آثار تورمی را تشدید کرده و دخل و خرج دولت را هم با چالش­های جدی مواجه کرده است؛ بنابراین وجود مسائلی همچون بی­برقی و کاهش تولید، خود مزید بر علت شده و باعث می­شود به دلیل افت تولید و فروش و در یک جمله، فعالیت شرکت­ها، دریافتی سازمان امور مالیاتی نیز به شدت کاهش یابد و از سوی دیگر با توجه به اینکه وزارت نیرو نیز یک وزارتخانه عملاً ورشکسته است فشار مضاعفی را به بسیاری از صنایع کشور وارد می­آورد.

این در حالی است که در این وضعیت، با توقف پرداخت جرایم از سوی مشتریان پرمصرف این وزارتخانه از یک سو و اجبار به پرداخت خسارت به برخی مشتریان از سوی دیگر، وضعیت مالی این وزارتخانه نیز با بحران جدی مواجه است؛ بنابراین امیدی به سرمایه­گذاری­های جدید از سوی وزارت نیرو وجود ندارد و عملاً این موضوع تامین به موقع و مکفی برق در سنوات آتی را هم با چالش جدی مواجه کرده و زیر سوال خواهد برد.

حالا در این میان، یکسری از تولیدکنندگان صنعتی و معدنی کشور به فکر تامین برق اختصاصی برای خود و احداث نیروگاه ­هایی در کنار واحدهای تولیدی خود افتاده­اند تا بتوانند برای خود سپری در قبال عدم سرمایه­گذاری در تولید و تامین غیرمکفی برق واحدهای تولیدی بسازند، به همین دلیل به فکر سرمایه ­گذاری در حوزه­های جدید احداث نیروگاه افتاده اند و بعضاً صحبت از احداث نیروگاه­های تجدیدپذیر  و خورشیدی هم به میان می­آورند؛ اما باید توجه داشت که تامین انرژی از نیروگاه­های خورشیدی و تجدیدپذیر تنها باید به عنوان یک بخش از تامین برق واحدهای تولیدی مدنظر قرار گیرد؛ چرا که قدرت بالایی از این مسیر نمی­توان تولید کرد؛ همانطور که به هیچ عنوان جایگزینی نیروگاه­های تجدیدپذیر و خورشیدی به جای نیروگاه­های حرارتی و سیکل ترکیبی در هیچ جای دنیا به صورت کامل صورت نگرفته است البته باید توجه داشت که نیروگاه­های خورشیدی یک ویژگی بارز دارند و آن اینکه با ساختار مصرف ایران خوانایی دارند، چرا که اوج تولید آنها در میانه روز است و درست در همان زمان، ما کمبود برق داریم و از این نظر به کارگیری نیروگاه­های خورشیدی می­تواند موثر باشد، اما برق 24 ساعته را نمی­توان از آنها انتظار داشت. پس ابتدا برای اینکه انگیزه لازم در تولید برق از نیروگاه­های خورشیدی ایجاد شود باید دید که آیین­نامه­های مرتبط با آن، به چه صورت تنظیم خواهد شد. نکته حائز اهمیت دیگر در مورد نیروگاه­های ساخته شده بر مبنای انرژی­های تجدیدپذیر این است که این نیروگاه ها یک ویژگی دارند و آن اینکه به رغم اینکه هزینه­های سرمایه­گذاری اولیه آنها بسیار بالاست، اما هزینه ­های عملیاتی­شان پایین است و در عین حال، هزینه سوخت هم ندارند و بنابراین، در خیلی از کشورهای دنیا، این نیروگاه­ها نسبت به نمونه­ های زغال­سنگی و ... رقابتی می­شوند، چرا که قیمت پایین­تری دارند ولی در ایران چون هزینه تامین مالی بسیار بالا بوده و دسترسی به سرمایه دشوار است، این موضوع چندان نمی­تواند پاسخگو باشد و از سوی دیگر، ورود برخی از تجهیزات آنها به دلیل تحریم­ها به سختی صورت می­گیرد. در این میان، به نظر می­رسد احداث نیروگاه ­های مقیاس کوچک و پراکنده باید موردتوجه قرار گیرد که با توجه به بهره­وری بالای این نیروگاه ­ها و اینکه می توانند در نزدیکی صنایع احداث شوند، گزینه مناسبی به شمار می­روند؛ به خصوص اینکه بار مضاعف بر روی شبکه انتقال و توزیع ندارند. این در حالی است که در سال­های گذشته به دلیل عدم سرمایه­گذاری در زیرساخت­های انتقال و توزیع برق، مشکلات بسیاری در این حوزه داریم، از سوی دیگر، گاز مناسب را هم در اختیار نداریم و این خود شرایط صنعت برق را به یک معادله بیست­م جهولی تبدیل می­کند که نمی­توان به راحتی آن را حل کرد. نکته دیگری که روند سرمایه­ گذاری­ها در حوزه تولید برق از سوی بخش خصوصی را کند می­کند آن است که تولیدکنندگان صنعتی اطمینان کافی به دولت ندارند و از سوی دیگر، رفتارهای وزارت نیرو هم در این حوزه با تولیدکنندگان برق پراکنده و با رمزارزها سبب دلسردی تولیدکنندگان شده است.

این در حالی است که هر دو حوزه می­توانستند برای دولت یک فرصت برای جبران عدم سرمایه­گذاری­ها باشد، اما با توجه به اینکه سیاست­های وزارت نیرو پایدار و بلندمدت نیست و هیچ­گاه چنین سیاست­هایی را ابلاغ نکرده است، بنابراین کار به کندی پیش می­رود؛ به خصوص اینکه تمامی آیین ­نامه­ های این وزارتخانه یک­ساله است و اساساً وزارت نیرو یک وزارتخانه بسیار بدعهد شناخته شده است. بنابراین هم­اکنون سرمایه­ گذاران اشتیاقی به سرمایه گذاری ندارند و حتی در فوزه فاینانس نیز بسیاری از بانک­ها حاضر به گشایش برای قراردادهایی که طرف دیگر آن وزارت نیرو باشد، نیستند ، چرا که معتقدند کار با این وزارتخانه ریسک بالایی دارد.

بنابراین اگر قرار است در حوزه سرمایه ­گذاری در صنعت برق اتفاقی رخ دهد و قراردادهای بلندمدت و محکم ببندیم، باید وزارت نیرو این اعتماد را به تولیدکنندگان برگرداند  ضمن اینکه شرایطی را فراهم کند که اعتبار ویژه از طریق صندوق توسعه ملی به تولیدکنندگان داده شود تا بتوانند از منابع این صندوق با بهره ­های پایین و بازپرداخت مناسب و تضامین سهم بهره ­مند شوند. به هر حال ایران کشوری است که نتوانسته در سال­های گذشته حتی در حوزه برخی از انواع انرژی همچون گاز طبیعی که منابع فراوانی دارد موفق عمل کند،درحالیکه اگر برنامه ریزی دقیقی در این میان صورت داده بود، به طور قطع اکنون می­توانست در دنیا با توجه به بحران انرژی موجود نقش آفرینی کند و حتی از طریق این موضوع، مسائل سیاسی و امنیتی خود را هم تضمین کند، اما متاسفانه هیچ­گاه آینده­نگری صورت نگرفته است و این موضوع مشکل اساسی اقتصاد ایران است.