سید محمد هادی موسوی: از جمله مهمترین انتقاداتی که همواره به برجام می شود، بحث "تعلیق" (Suspend) به جای "لغو" (Termination) تحریمها است. خانم "وندی شرمن"، مذاکره کننده اسبق ایالات متحده آمریکا، در مورد استفاده از کلمه "lift" به معنای "تعلیق" نیز این انتقادات را مضاعف نموده است. در این مجال بنا داریم به بررسی این ادعا بپردازیم که در برجام تحریمها لغو یا تعلیق می‌شوند.
لغو یا تعلیق؟
ماجرا از آنجا آغاز شد که در جلسه مورخ ۳۰ تیرماه ۹۴ مجلس شورای اسلامی جهت بررسی برجام، وزیر خارجه مورد سوال قرار گرفت که چرا کلمه تعلیق در متن برجام آمده است. جواب آقای ظریف این بود: «اصلا تعلیق در هیچ جا نیامده است. در هیچ جای برجام واژه تعلیق نیامده و هرکس تعلیق ترجمه کرده اشتباه ترجمه کرده است. در برجام اصلا تعلیق وجود ندارد.».
اما آیا جناب ظریف طی چندین ماه مذاکره با کشور‌های ۵+۱ متوجه کلمه "تعلیق" در متن برجام نشده اند؟ متن برجام نه فقط توسط ایشان که توسط تیم متخصصی از کارشناسان مختلف بررسی شده و کلمات مختلف آن مورد ارزیابی قرار گرفته است، پس علت حرف ایشان چیست؟
پیش از توضیح وضعیت تعلیق یا عدم تعلیق تحریمها لازم است توضیح مختصری در خصوص سرنوشت تحریمها در متن برجام ارائه نمایم. طبق بخش "تحریم" برجام یعنی از بند ۱۸ تا ۳۳، کلیه تحریم‌های ثانویه و هسته‌ای ایران، از "روز اجرا (Implementation Day)" "لغو" یا "متوقف" (Cease) شده اند.
بر اساس این بندها، از روز اجرا، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد (بند ۱۸)، تحریم‌های اتحادیه اروپا (آیین نامه‌های اجرایی) (بند ۱۹) و دستور العمل‌های اجرایی رییس جمهور آمریکا (Execution Order) (قسمت ۱۹ بند ۲۱) تماما "لغو" شده اند. تحریم‌های کنگره آمریکاتوسط رییس جمهور آمریکا در بازه های مشخص، "متوقف" می شود.
با این توضیح، به بررسی علت وجود کلمه "تعلیق" در متن برجام می‌پردازیم. در بند ۱-۱۶ پیوست ۵ متن برجام کلمه تعلیق چهار بار ذکر شده است. در این بند تاکید گردیده که Council Decision ۲۰۱۰/۴۱۳/CFSP "تعلیق" میشود.
مصوبات اتحادیه اروپا انواع مختلفی دارد. مهمترین و اصلی‌ترین آن آیین نامه اجرایی (Regulations) است که در بالاترین سطح اتحادیه تصویب شده و برای همه اعضا لازم الاجراست. بر اساس متن برجام (بند ۱۹) تمام آیین نامه‌های اجرایی اتحادیه اروپا "لغو" شده اند. نوعی دیگر از مصوبات اتحادیه اروپا تصویب نامه (یا تصمیم) (Decisions) است که در کمیسیون‌های اتحادیه اروپا به درخواست یک ارگان یا حتی یک شرکت، تصویب میشود. الزام آوری و شمول این مصوبه از آیین نامه اجرایی بسیار کمتر است. شرح این دو مصوبه از سایت خود اتحادیه اروپا در زیر ارائه شده است:
بسیاری از منتقدان برجام بخاطر اصطلاح "آیین نامه‌های اجرایی" دچار این اشتباه شده اند که قطعنامه‌های اتحادیه اروپا لغو نمی‌شود و ادعا نمودند لغو "آیین نامه‌های اجرایی" به معنای لغو تحریمها نیست درصورتیکه ضمانت اجرایی آیین نامه‌های اجرایی اتحادیه اروپا برای کشور‌های این اتحادیه مشابه "قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل" برای کشور‌های جهان است.
تصویب نامه مزبور که در متن برجام "تعلیق" شده دایره بسیار زیادی از تحریمها و ممنوعیت‌ها با بهانه‌های مختلف هسته‌ای و نظامی را در برگرفته است. این تحریمها و ممنوعیت‌ها توسط کمیسیون‌های مختلف اتحادیه اروپا تهیه، تدوین و مصوب شده است.
اما چرا این تصویب نامه بجای "لغو"، "تعلیق" شده است. علت این تعلیق هم در محتوا، هم روند "تصویب نامه" و هم در بند‌های بعدی برجام است. لغو کردن کل این تصویب نامه باعث لغو تحریم‌های غیر هسته‌ای این تصویب نامه نیز می‌شد که مشمول برجام نبود. از طرفی لغو این تصویب نامه می‌بایست روند اداری و حقوقی خود در کمیسیون‌های اتحادیه اروپا را طی می‌نمود و بند‌های غیر مرتبط منفک می‌شد. براساس متن برجام، پس از "روز نهایی شدن توافق" (Finalization Day) روند اصلاح این تصویب نامه شروع میشود لذا در زمان امضای برجام، این تصویب نامه "تعلیق" شد تا با طی روند قانونی در "روز اجرایی شدن" برجام، این تصویب نامه نیز "لغو" گردد. از آنجا که این تصویب نامه با فراخوانی قطعنامه‌های سازمان ملل متحد، اقدام به ایجاد محدودیت نموده در انتهای بند ۱-۱۶ پیوست ۵ و در بخش اقدامات اجرایی پس از روز نهایی شدن توافق تصریح گردیده که متناسب با قطعنامه‌های سازمان ملل می‌بایست موارد مربوط به مباحث هسته‌ای در روز نهایی شدن توافق، لغو گردد.
همچنین در بند‌های ۲-۱۶ تا ۴-۱۶ متن برجام، اقدامات اصلاحی از جمله حذف نام افراد حقیقی و حقوقی متناسب با مصوبات شورای امنیت، در این تصویب نامه را تصریح نموده است؛
و در نهایت در بند ۱-۲۰، ۴-۲۰ پیوست ۵ برجام به صراحت تصریح شده که تمام مفاد Council Decision ۲۰۱۰/۴۱۳/CFSP که مربوط به بحث هسته‌ای بوده و "معلق شده بود" در "روز اجرا" لغو خواهد شد.
بر این اساس اتحادیه اروپا در روز قبول توافق (۱۸ اکتبر ۲۰۱۵) طی یک تصویب نامه با شماره CFSP ۲۰۱۵/۱۸۶۳، لغو موارد مربوط به تحریم‌های هسته‌ای تصویب نامه قبلی را تعیین نمود؛ لذا تنها مصوبه‌ای که به دلیل طی شدن روند اداری و حقوقی در متن برجام اجرای آن "تعلیق" شده بود، از روز قبول توافق، "لغو" است.
علت استفاده از کلمه Lift
اخیرا در کلیپی، خانم وندی شرمن، ادعا نموده:"... کشور‌های ۵+۱ و اتحادیه اروپا توافق کردند که تحریمها را برداریم (Lift) که در انگلیسی به معنای تعلیق (Suspend)، اما در فارسی به معنای اتمام (End) تحریمها تفسیر میشود که به همین دلیل ما از این کلمه استفاده کردیم و... "
در این بخش بنا داریم این موضوع را از جنبه‌های "متن برجام"، "اثر اجرایی" و "نمونه‌های مشابه استفاده کلمه Lift" بررسی نماییم.
متن برجام
برجام، مجموعه‌ای از تحریمها با روش‌های تصویب مختلف وجود دارد که سرنوشت همه آن‌ها یکسان نیست. در متن برجام حدود ۳۰ بار از از کلمه Lift استفاده شده است. در بخش‌هایی از این کلمه استفاده شده که کلیه تحریمها مد نظر است. تنها بخشی که به صورت مشخص از کلمه lift برای یک نوع تحریم استفاده شده در مورد تحریم‌های ایالتی آمریکا است که در برجام در مورد آن‌ها تصمیم گیری نشده و دولت آمریکا می‌بایست تلاش خود را جهت رفع این تحریمها را بکار ببندد.
در بند ۳۷ نیز به عنوان آخرین راهکار حل اختلاف بین طرفین متذکر شده که قطعنامه تداوم "لغو" تحریم صادر میشود که در این بند نیز از کلمه Lift استفاده شده است که در بخش آخر به آن می‌پردازیم.
در بقیه مواردی که در خصوص مجموع تحریما، شامل تحریم‌های اتحادیه اروپا و تحریم‌های آمریکا و تحریم‌های سازمان ملل صحبت می کند از کلمه Lift استفاده شده است؛ لذا به صورت کلی و بر اساس متن برجام باید گفت استفاده از این کلمه مشکلی در "رفع تحریمها" ایجاد نمی‌کند.
اثر اجرایی
اجازه دهید فرض کنیم شیطنت طرف غربی باعث شده کلمه Lift در متن برجام به معنای "تعلیق" استفاده شده باشد. باید ببینیم استفاده از این کلمه چه تاثیری دارد.
آنچه تعهدات طرف غربی - غیر از آمریکا - در برجام ذکر شده، لغو تحریمها است که همه تحریمها در عمل نیز لغو شده اند، یعنی قطعنامه‌های لغو تحریم سازمان ملل متحد و آیین نامه‌های لغو تحریم اتحادیه اروپا صادر شده است. پس در عمل، نیز تعلیق تحریم اتفاق نیفتاده است.
در خصوص تحریم‌های آمریکا نیز هیچ کجا در بند‌های مربوط به تحریم‌های دولت و کنگره ایالات متحده آمریکا از این کلمه استفاده نشده است. در مورد لغو تحریم‌های مربوط به دستورالعمل اجرایی رییس جمهور آمریکا (بند ۱۹، ماده ۲۱ برجام) نیز تمام دستورالعمل‌ها لغو گردیده اند؛ لذا در عمل استفاده از کلمه Lift تاثیری در تحریم‌هایی که می‌بایست لغو می‌شدند نداشته است.
موارد مشابه در قطعنامه‌ها
یکی از روش‌های رایج در حل دعاوی بین المللی ارجاع به موارد مشابه است. استفاده از کلمه Lift در "لغو" تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل مسبوق به سابقه است. به عنوان مثال در قطعنامه ۱۵۰۶ شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد "لغو" تحریم‌های از کلمه Lift استفاده نموده است.
همچنین در قطعنامه ۲۲۸۸ سازمان ملل در خصوص لیبی نیز همزمان از هر دو کلمه Terminate و Lift استفاده شده است.
در درگاه اینترنتی سازمان ملل متحد در بخش توضیحات مربوط به تحریمها نیز از کلمه Lift به معنای "لغو" تحریمها استفاده شده است.
به عنوان نتیجه گیری باید گفت برخلاف ادعای خانم وندی شرمن کلمه Lift نه از نظر ایرانی‌ها بلکه از نظر مدارک و قطعنامه‌های بین المللی نیز به معنای "لغو" مستفاد شده است. به نظر می‌رسد این اظهارات خانم شرمن بیشتر برای جنگ روانی و اقناع بخشی از افکار عمومی داخلی بوده باشد.
در پایان خاطر نشان می‌سازد برجام یک سند حقوقی و بین المللی و پیچیده است که بهتر است بجای مباحث سیاسی، بر اساس مدارک و مستندات حقوقی به نقد آن پرداخت. یقینا نقد سازنده برجام، به تیم مذاکره کننده و دولت در اجرا برجام و مقابله با زیاد خواهی غرب کمک خواهد نمود، اما تخریب بدون پایه و اساس و بدون اطلاع از واقعیت، باعث تشنج فضای داخلی و به هم ریختن تمرکز دولت در اجرای صحیح برجام خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید