اردوغان بیمار است | رئیس‌جمهور ترکیه وضع سلامتی خوبی ندارد

نشریه آمریکایی «فارن پالیسی» در گزارشی با این عنوان که «اردوغان ممکن است بیمارتر از آن باشد که بتواند به هدایت ترکیه ادامه دهد»، به گمانه‌زنی‌ها در خصوص وضع سلامت جسمانی وی با توجه به برخی شواهد پرداخته و این مسئله را خبری بد برای سیاست این کشور خوانده است.

در مقدمه این گزارش آمده است: از سال ۲۰۱۹ کارشناسان، روزنامه‌نگاران و نظرسنج‌های ترکیه چشم به انتخابات عمومی ترکیه که قرار است در سال ۲۰۲۳ برگزار شود، دوخته‌اند. این احتمالاً به این دلیل است که حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) شکست‌های تحقیرآمیزی را از سوی نامزدهای شهرداری خود در مراکز اصلی جمعیتی ترکیه از جمله استانبول در انتخابات محلی سال ۲۰۱۹ متحمل شده است.

طبق این گزارش، نظرسنجی‌های منظم از زمان آن انتخابات نشان می‌دهد که علیرغم تسلط این حزب بر نهادهای سیاسی و رسانه‌های ترکیه، محبوبیت حزب حاکم عدالت و توسعه متزلزل است. بنا به گفته‌ها، به نظر می‌رسد که رجب طیب اردوغان اقبال خود را به ویژه در میان جوانان این کشور از دست داده و ممکن است در آستانه سال ۲۰۲۳ آسیب‌پذیر باشد، البته نه لزوماً آنطور که اکثر مردم فکر می‌کنند، بلکه نشانه‌هایی وجود دارد که ممکن است آنقدر بیمار باشد که اصلاً نتواند دوباره نامزد شود.

در ماه‌های اخیر، مجموعه‌ای از ویدئوها منتشر شده که در آن‌ها رئیس‌جمهور ترکیه وضع سلامتی خوبی ندارد. برخی از آن‌ها به اندازه بقیه واضح نیستند، اما در مجموع سوالاتی آشکار را در خصوص سلامتی اردوغان مطرح می‌کنند. به عنوان مثال، در یک ویدئو، به نظر می‌رسد که رئیس جمهور ترکیه هنگام بالا رفتن از پله‌ها به کمک همسر خود و دستیارش نیاز دارد. در دیگری، به نظر می‌رسد که او در هنگام راه رفتن در «آنیت‌قابیر» مقبره «مصطفی کمال آتاتورک» بنیان‌گذار ترکیه، خودش را می‌کشد و در راه رفتن مشکل دارد. و در ویدئویی که در ماه ژوئیه مورد توجه زیادی قرار گرفت، به نظر می‌رسد که اردوغان در طول یک خوش و بش تلویزیونی با اعضای حزب عدالت و توسعه، با حالت بی‌رمق و بریده بریده حرف می‌زند.

به نوشته این نشریه آمریکایی، در این ویدئوها بعضی اوقات او کاملاً نحیف به نظر می‌رسد و همراه با آن‌ها شایعاتی درباره سلامت رئیس‌جمهور ترکیه مطرح شده است از جمله داستان‌هایی که ادعا می‌کند او با فراموشی فزاینده، مشکلات تنفسی، گیجی، تهوع و کاشت یک دستگاه دفیبریلاتور داخلی (دستگاه الکتروشوک) درگیر است. بر اساس همین روایات، اردوغان تعداد پزشکان اطراف خود را افزایش و برخورد با مطبوعات را کاهش داده و قبل از رویدادهای عمومی مسکن دریافت می‌کند.

در ادامه گزارش فارن پالیسی گفته شده این شایعات اغلب توسط افراد خارج از ترکیه یا کسانی که از حلقه افراد نزدیک به او خارج شده‌اند، مطرح می‌شود و بنابراین ادعاها در خصوص رو به موت بودن اردوغان ممکن است فقط در حد حرف‌های بیهوده باشد. و مسئله دیگر آن است که وی در ویدئوهای دیگر، کاملاً خوب به نظر می‌رسد و با توجه به سنش، ۶۷ سال، و حضور بیش از ۱۸ سال حضور در قدرت که بهرحال روی او اثراتی داشته، سرحال نبودنش در برخی مواقع قابل توجیه بیان شده است.

در ادامه این مطلب با توجه به مسائلی که مطرح شد، این سوال پرسیده شده که حال اگر این مسئله درست باشد که اردوغان کاملاً بیمار است و او به دلیل بیماری یا مرگ نتواند برای انتخاب مجدد در سال ۲۰۲۳ نامزد شود، چه اتفاقی در صحنه سیاست ترکیه رخ خواهد داد.

طبق ماده ۱۰۶ قانون اساسی ترکیه، «فواد اوکتای» معاون رئیس‌جمهور، مسئولیت‌ها و اختیاراتی را که اردوغان دارد تا برگزاری انتخابات (در ۴۵ روز) و سوگند رئیس‌جمهور جدید برعهده می‌گیرد. اما این حالت بسیار ساده و استاندارد است.

به نوشته فارن پالیسی، تحلیلگران ترکیه مدت‌ها تصور می‌کردند که در ترکیه پس از اردوغان، حزب عدالت و توسعه به گونه‌ای از هم گسیخته خواهد شد که راه را برای یک انتخابات رقابتی باز می‌کند تا هر یک از سیاستمداران اصلی اپوزیسیون ترکیه بتوانند در آن پیروز شوند.

در ادامه گزینه‌هایی از احزاب مخالف برای جانشینی اردوغان مطرح و از «اکرم امام اوغلو» نام برده شده است، او کسی است که با شکست یک نخست‌وزیر سابق از حزب عدالت و توسعه (دوبار) توانست شهردار استانبول شود. «منصور یاواش» همتای وی در آنکارا، سیاستمدار پرابهت دیگری خوانده شده که این پتانسیل را دارد. و پس از آن «مرال آکسنر» رهبر حزب خوب ترکیه با شهرت «محکم مثل میخ» وجود دارد.

به تحلیل این نشریه آمریکایی، سناریوهای معقولی وجود دارد که در آن امام اوغلو، یاواش یا آکسنر رئیس‌جمهور بعدی ترکیه می‌شوند، اما فرض اساسی پیروزی آن‌ها، بازگشت به «سیاست‌های عادی» در دوران پس از اردوغان است؛ مسئله‌ای که امکان پذیر است، اما زمینه‌هایی برای تردید وجود دارد.

به ادعای این گزارش، «اولاً، باید این مسئله روشن شود که اردوغان از طریق حزب عدالت و توسعه نهادهای سیاسی ترکیه را مطابق میل خود تهی کرده یا به آن‌ها شکل داده است. در این صورت، تصور اینکه انتخاباتی که در ۴۵ روز برگزار شود، می‌تواند آزاد و عادلانه باشد، دشوار است. نکته دوم که پیامد بیشتری دارد، این واقعیت است که در طول دو دهه تصدی اردوغان، افراد درون حلقه داخلی حزب عدالت و توسعه اغلب از طریق ابزارها و شیوه‌های مشکوک ثروتمند و قدرتمند شده‌اند. بنابراین، بعید به نظر می‌رسد که مقامات، تجار، شخصیت‌های رسانه‌ای و سایرین با تسلیم شدن در برابر عدم قطعیت سیاست دموکراتیک‌تر، به آسانی منافع خود را به خطر بیندازند.»

در ادامه این گزارش آمده است: در این شرایط، باید این احتمال را در نظر گرفت که شخص قدرتمند دیگری بتواند بر ترکیه پس از اردوغان حکومت کند، شاید در یک وضعیت فوق العاده. از جمله چهره‌های قوی‌تر ترکیه، علاوه بر اردوغان، «هاکان فیدان» رئیس سازمان اطلاعات و امنیت ملی، «حلوصی آکار» وزیر دفاع و «سلیمان سویلو» وزیر کشور ترکیه هستند. از بین این سه، به نظر می‌رسد آکار بهترین موقعیت را دارد. فیدان برای ترکیه‌ای‌ها کاملاً شناخته شده است، اما او بیشتر پشت درهای بسته سازمان اطلاعات ملی فعالیت می‌کند. وجهه سویلو هم پس از آنکه یک مافیا ترکیه‌ای به نام «صدات پکر» در مجموعه‌ای از ویدئوهای یوتیوب که در ماه‌های اخیر منتشر شد، گفت وزیر کشور فاسد و با جرایم سازمان‌یافته مرتبط است، آسیب دید.

به نوشته فارن پالیسی، آکار همچنین دارای یک برتری نسبت به فیدان یا سویلو است که هیچکدام از آنها نمی‌توانند با او برابری کنند و آن نیروهای مسلح است.

این گزارش در تشریح این برتری می‌افزاید: از زمانی که اصلاحات در سال ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ نیروهای مسلح را تحت کنترل غیرنظامیان قرار داد، تحلیلگران تمایل به کوچک شمردن نقش ارتش در سیاست ترکیه داشته‌اند. کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ که طی آن تعداد زیادی از ترکیه‌ای‌ها، فارغ از سیاست خود، بازگشت به سیستم قیمومیت نظامی را رد کردند که با پاکسازی‌های بعدی نیروهای مسلح همراه شد، به نظر می‌رسید اراده فرماندهان نظامی را برای ایفای نقش در سیاست از بین برده است. با این وجود، آکار رئیس ستاد ارتش در دوران کودتا و بعدها وزیر دفاع ملی، نقش اصلی را در تغییر شکل نیروهای مسلح پس از ژوئیه ۲۰۱۶ ایفا کرده که ممکن است ارتش را در موقعیتی قرار دهد که دوباره نقش سیاسی در حمایت از آکار ایفا کند.

طبق این گزارش، «در پنج سال پس از آن، وزیر دفاع مسئول تعیین جانشین برای حدود ۶۵ درصد نیروهای مسلح، از جمله صدها ژنرال و حتی درصد بالاتری از افسران دون‌رتبه بود. در روزهایی که ارتش ترکیه خود را فراتر از سیاست قرار داد اما با این وجود وظیفه مداخله خود را برای حفاظت از سیستم کمالیستی حفظ کرد، شاید این امر چندان اهمیتی نداشت. اگر ارتش از طریق قوانین، مقررات و احکام تابع غیرنظامیان بود، شاید نفوذ آکار در میان رده‌های نظامی مشکلی ایجاد نمی‌کرد. با این حال به نظر می‌رسد در حالی که نظامیان تابع غیرنظامیان هستند، این امر نه از طریق نهادهای سیاسی بلکه از طریق وفاداری صورت می‌گیرد. آن‌ها رتبه و نفوذ خود را مدیون دو غیرنظامی-- آکار و اردوغان هستند. اگر رئیس‌جمهور ناتوان شود یا بمیرد، این باعث می‌شود که آکار در موقعیت بسیار قدرتمندی قرار گیرد».

در ادامه گزارش به جهت‌گیری سیاسی آکار به عنوان جانشین اردوغان پرداخته شده و آمده است: برخی ممکن است در واشنگتن او را عملگرا و فردی که می‌توان با او کار کرد، تلقی کنند که موضع بی‌دلیلی نیست، اما هیچ کس نباید انتظار داشته باشد که آکار با آمریکا دوست باشد. او از نظر ایدئولوژیکی از جایی مشابه اردوغان آمده است. وزیر دفاع همچنین با گروهی از افسران به شدت ناسیونالیستی و ضد غربی مشارکت داشته است. آکار همچنین مسئول مستقیم برخورد تهاجمی ترکیه در دریای مدیترانه در تابستان ۲۰۲۰ بود که آنکارا را در برابر یونان و فرانسه متحدان خود در ناتو قرار داد. برای وزیر دفاع دشوار خواهد بود که به مهارت و کاریزمای سیاسی اردوغان نزدیک شود، اما با وفاداری بخش اعظم نیروهای مسلح، او حداقل در ابتدا به این نیازی نخواهد داشت.

در پایان این گزارش آمده است: البته هیچ راهی برای اطلاع از وضعیت واقعی سلامتی اردوغان یا افرادی که ممکن است جانشین او شوند وجود ندارد، اما تحلیلگران و مقامات دولتی ترکیه با فرض این که اردوغان به انتخابات ۲۰۲۳ برسد هیچ خدمتی به خود نمی‌کنند. اگر این اتفاق نیفتد، ممکن است سیاست ترکیه به چیزی شبیه وضعیت قبلی بازگردد، یا شکاف در حزب عدالت و توسعه ممکن است برای اپوزیسیون فرصت ایجاد کند، یا این کشور ممکن است ناپایدارتر شود، یا اتفاق دیگری رخ دهد. سال‌ها جامعه سیاست خارجی تصور می‌کرد که مصر از «حسنی مبارک» به فرزندش «جمال مبارک» یا رئیس اطلاعاتش «عمر سلیمان» منتقل می‌شود. اما در نهایت این گزینه‌ها نشد. نادیده گرفتن نشانه‌هایی مبنی بر این که ممکن است وضعیت رئیس‌جمهور ترکیه رو به بدتر شدن رود و امید به حل شدن مسائل، حتی اشتباهی بزرگتر خواهد بود.