نکات مهم درباره واکسن و واکسیناسیون

همه گیری کرونا در ایران به مرحله بحرانی رسیده است، بیمارستان ها پر شده و تعداد مبتلایان روز افزون است. کارشناسان از ضرورت دو هفته تعطیلی برای عبور از بحران می گویند. راه حل نهایی اما، واکسیناسیون سریع و گسترده است. واکسن هایی که عارضه ندارند و باید حداقل ۷۰ درصد مردم تزریق کنند.

اپیدمی کرونا در ایران به بدترین روزهای خود رسیده است، تعداد مبتلایان روزانه از مرز ۳۵ هزار نفر عبور کرده و تعداد جانباختگان روزانه دوباره مرز ۴۰۰ نفر را رد کرده و هر روز بیشتر می شود. به طوری که ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت پیش بینی کرده با ادامه این شرایط که بیمارستانها پر و رعایت پروتکل ها زیر ۴۰ درصد است. تعداد مرگ های کرونا به رکورد ۶۰۰ تا ۸۰۰ نفر هم برسد. در حالی که ایران با ثبت مرگ های بالای ۴۰۰ نفر جزو پنج کشور دارای بیشترین میزان مرگ کرونایی است و از نظر تعداد مبتلایان نیز با ثبت ۳۹ هزار مبتلای روزانه در کنار هند، برزیل، اندونزی و روسیه در جمع پنج کشور دارای بیشترین مبتلای روزانه قرار گرفته است.

وزارت بهداشت برای واکسیناسیون به همه متولدان سال ۱۳۴۷ و قبل از آن و افراد شاغل در مشاغل خطرناک مانند رانندگان وسایل حمل و نقل عمومی، معلمان، اساتید حوزه و دانشگاه، زندانیان، کارکنان بانک ‌ها، خبرنگاران، مبتلایان دیابت و معلولان فراخوان داده است. علاوه بر آن، متولدان ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۷ ساکن در استان‌های بوشهر، خراسان جنوبی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، قم و هرمزگان که پرونده بهداشت دارند نیز امکان ثبت نام برای واکسن را دارند.

بر اساس اعلام وزارت بهداشت تاکنون بیش از ۱۱ میلیون و ۷۰۰ نفر دُز اول واکسن کرونا را در ایران تزریق کرده اند. حدود دو میلیون و ۹۰۰ هزار نفر نیز دُز دوم واکسن را زده اند و مجموع واکسن های تزریق شده به بیش از ۱۴میلیون و ۷۰۰ دز رسیده است. واکسن های تزریق شده در ایران تاکنون از چهار برند خارجی و دو برند ایرانی بوده است. واکسن های خارجی شامل واکسن کوواکسین هند، اسپوتنیک روسیه، سینوفارم چین و آسترازنکا ( وارداتی از کره، ایتالیا و ژاپن) بوده است، دو واکسن ایرانی برکت و پاستوکووک (هر دو در فاز سوم کارآزمایی بالینی) نیز به تازگی وارد چرخه واکسیناسیون کرونا در ایران شده اند اما تعداد واکسن های تزریق شده از این دو هنوز به یک میلیون دز نمی رسد.

واکسن های کرونای تولید شده در دنیا به طور کلی از دو دسته واکسن های ویروس کشته یا غیر فعال شده یا واکسن های جدید نوع RNA هستند. همه واکسن های کرونا که تاکنون وارد ایران شده اند از نوع ویروس کشته یا غیر فعال شده هستند که عوارض کمتری نسبت به واکسن های RNA دارند اما ایمنی زایی واکسن های جدید RNA بالاتر است.

واکسن های RNA بدون ورود ویروس کشته یا غیر فعال شده در بدن انسان، نوعی واکنش ایمنی ساز ایجاد می کنند، به طوری که بدن انسان با تولید پروتئین هایی، ویروس های کرونای حمله کننده به بدن را شناسایی کرده و آنها را از بین ببرد. واکسن های مانند فایزر- بیو ان تک و مدرنا با این تکنولوژی جدید ساخته شده اند و میزان ایمنی زایی بالاتری نسبت به واکسن های سنتی حاوی ویروس کشته شده دارند. ایمنی زایی آنها بالای ۹۴ درصد است و در برابر انواع جهش یافته این ویروس نیز موثرتر هستند، در حالی که میزان ایمنی زایی واکسن های نوع ویروس کشته یا غیر فعال مانند اسپوتنیک (حدود ۹۰ درصد)، کوواکسین (۶۲ درصد)، سینوفارم (۸۰ درصد) و آسترازنکا ( حدود ۹۰ درصد) کمتر است و البته میزان اثربخشی آنها در برابر انواع جهش یافته ویروس مانند دلتا کمتر و زیر ۷۰ درصد می شود.

در هر صورت هیچ کدام از واکسن های کرونای موجود در دنیا به طور ۱۰۰درصد جلوی ابتلا به بیماری را نمی گیرد و احتمال ابتلا به بیماری پس از تزریق واکسن وجود دارد اما احتمال ابتلا به نوع شدید بیماری و مرگ ناشی از آن به میزان بسیار زیادی کم می شود.

علیرضا رییسی، سخنگوی ستادملی کرونا و معاون بهداشت وزیر بهداشت درباره میزان اثربخشی واکسن های کرونا گفت: میزان اثربخشی واکسن های کرونای تایید شده در ایران متفاوت است. هیچ یک از واکسن ها ایمنی ۱۰۰درصد ایجاد نمی کند بنابراین بعد از تزریق هر دو دوز واکسن باز هم باید پروتکل های بهداشتی رعایت شود. هدف اول از واکسیناسیون کرونا کاهش مرگ و میر است، به همین علت واکسیناسیون در ایران از کادر درمان که بیشترین مواجهه را با ویروس کرونا دارند و سالمندان که بیشترین میزان مرگ را دارند شروع شد. هدف دوم شکستن زنجیره انتقال ویروس در جامعه است. برای قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا باید حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور واکسینه شوند برای واکسینه کردن بالای ۷۰ درصد از جمعیت کشور ( حدود ۶۰ میلیون نفر) به حدود ۱۲۰ میلیون دوز واکسن نیاز داریم که در خوشبینانه ترین حالت ۶۰ درصد از آن را از واکسن‌های داخلی و ۴۰ درصد از واکسن های خارجی تامین می‌کنیم. هدف گذاری وزارت بهداشت این است که تا پایان سال ۱۴۰۰ به این میزان واکسیناسیون در ایران برسیم.

بیشترین واکسنی که تاکنون در ایران استفاده شده، واکسن سینوفارم چین است. واکسنی از نوع ویروس غیر فعال کرونا که توسط گروه دارویی ملی چین ساخته شده و میزان اثربخشی آن بر ویروس ووهان حدود ۸۰ درصد برآورد شده است و البته در تحقیقات متفاوتی که در کشورهای مختلف انجام شده، اعداد دیگری نیز اعلام شده است. سازمان بهداشت جهانی این واکسن را در کنار چهار واکسن دیگر فایزر-بیو ان تک، مدرنا، آسترازنکا و جانسون تایید کرد و هم اکنون این واکسن در بیش از ۵۰ کشور جهان مورد استفاده قرار گرفته است.

داود یادگاری فوق تخصص بیماری‌های عفونی به ایرنا گفت: واکسن کرونا برای هیچ یک از افراد و بیماران منع مصرف ندارد، مردم نباید برای زدن واکسن نگرانی داشته باشند، همه واکسن‌های تایید شده‌ای که در ایران و جهان استفاده می‌شود علیه کرونا ایمنی ایجاد می‌کنند، البته ممکن است میزان ایمنی‌زایی برخی واکسن‌ها از برخی دیگر بیشتر باشد اما با توجه به محدودیت تعداد واکسن‌ها، هر واکسنی که به گروه‌های اولویت‌دار معرفی شد، بزنند و منتظر نشوند یک واکسن خاص در دسترس آنان قرار بگیرد.

وی افزود: واکسن کرونا به طور نسبی برای درصد بالایی از افرادی که این واکسن را تزریق می‌کنند، ایمنی ایجاد می‌کند. کسانی که واکسن می‌زنند هم خود ایمن می‌شوند و هم اطرافیان آنها کمتر در معرض خطر بیماری قرار می‌گیرند و اگر سرعت عمل و دامنه واکسیناسیون در کشور گسترش پیدا کند می‌تواند به قطع زنجیره انتقال بیماری کمک کند.

وی گفت: همه بیماران از جمله بیماران خاص، افراد مبتلا به سرطان، کسانی که شیمی‌درمانی می‌شوند یا کورتن مصرف می‌کنند نیز باید واکسن کرونا تزریق کنند و واجب است که به همه این گروه‌ها واکسن تزریق شود. تاکنون ثابت نشده که واکسن کرونا برای هیچ یک از بیماری ها ضرری داشته باشد یا ایمنی ایجاد نکند، البته ممکن است بعد از تزریق واکسن یکی دو روز علایم خفیفی مثل تب یا درد باشد که رفع می‌شود. واکسن‌های موجود تا حد زیادی علیه ویروس‌های کرونای موجود در کشور از جمله ویروس انگلیسی مصونیت ایجاد می‌کنند.

واکسن کرونا از  زنان باردار تا زنان زیر ۵۰ سال

یادگاری گفت: در مجموع هیچ منعی برای زدن واکسن وجود ندارد مگر افرادی که به واکسن حساسیت دارند که تعداد آنها بسیار معدود و اندک است. فقط در مورد زنان باردار توصیه می‌شود که با مشورت پزشک واکسیناسیون انجام شود. البته زنان بارداری که سیستم‌های بهداشتی و درمانی کار می‌کنند و در معرض خطر هستند، جزو گروه‌های اولویت‌دار واکسیناسیون هستند، زنان شیرده نیز هیچ منعی برای واکسن زدن ندارند و می‌توانند واکسن بزنند و به راحتی همزمان با واکسیناسیون به فرزند خود شیر بدهند.

مسعود مردانی، عضو ستاد ملی مقابله با کرونا گفت: دستورالعمل کشوری برای تزریق واکسن کرونا به مادران باردار و شیرده وجود ندارد اما این افراد می توانند در صورت تمایل با مشورت پزشک خود به تزریق واکسن آسترازنکا اقدام کنند. تحقیقاتی در مورد عوارض تزریق واکسن برای مادران شیرده و باردار انجام نشده البته برخی واکسن ها به دلیل محدود بودن اطلاعات، در زمان شیردهی منع مصرف دارند. از بین برندهای موجود در ایران واکسن آسترازنکا به صورت محدود در زنان شیرده تزریق شده در صورتی که زنان شیرده در ریسک بالا برای ابتلا به کرونا قرار دارند با صلاحدید پزشک معالج می توانند واکسن آسترازنکا را تزریق کنند و بعد از تزریق این واکسن نیازی به قطع شیردهی نیست.

سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره مباحث مطرح شده درباره عدم تزریق یک نوع از واکسن کرونا به زنان زیر ۵۰ سال گفت: تزریق هیچ کدام از واکسن‌های کرونای موجود در کشور برای خانم‌های کمتر از ۵۰ سال ممنوعیت ندارد. به دلیل برخی مطالعات انجام شده درباره یکی از واکسن‌های خارجی، ترجیح بر این شد که این واکسن به خانم‌های کمتر از ۵۰ سال تزریق نشده و به جای آن از سایر واکسن‌های وارداتی یا واکسن‌های تولید داخل استفاده شود. این موضوع فقط به صورت توصیه‌ای اعلام شده و ممنوعیت تزریق وجود ندارد.

پیام طبرسی، متخصص بیماری های عفونی درباره عوارض واکسن ها به ایرنا گفت: واکسن هایی که در ایران استفاده شده اند، عارضه عمده ای نداشته اند. بر اساس تحقیقاتی که در وزارت بهداشت انجام شده، کم عارضه ترین واکسن های تزریق شده در کشور سینوفارم و برکت بوده اند ولی آسترازنکا و اسپوتنیک هم عوارض چندانی نداشته اند فقط مقداری تب و ضعف تا یکی دو روز بعد از تزریق دیده شده که عارضه جدی نیست و طبیعی است.

 دُز اول واکسن، ایمنی کافی ایجاد نمی کند

رییس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری درباره ابتلا به کرونا بعد از تزریق واکسن گفت: مساله بسیار مهم این است که برخی افراد بعد از تزریق دُز  اول واکسن، تصور کرده اند که ایمن شده اند و اصول ایمنی و بهداشتی را کنار گذاشته و مبتلا شده اند. این مساله ربطی به عوارض واکسن ندارد، ایمنی بعد از تزریق دُز اول واکسن کامل نیست، واکسن هایی مثل سینوفارم و برکت که در ایران استفاده می شوند ایمنی بعد از تزریق دُز اولشان پایین و شاید در حد ۳۰ تا ۴۰ درصد است. به همین علت افراد زیادی هستند که بعد از تزریق دز اول واکسن، کرونا گرفته اند. بعد از تزریق دز دوم تا حدی ایمنی ایجاد می شود که آن هم البته ۱۰۰درصد و کامل نیست.

طبرسی در پاسخ به این پرسش که آیا موارد مرگ کرونا پس از تزریق دُز  دوم واکسن هم بوده است، گفت: بنده گزارشی ندیده ام اما اگر باشد هم تعدادش بسیار کم و انگشت شمار است.

وی در پاسخ به این پرسش که چه محدودیت ها و الزاماتی برای تزریق واکسن وجود دارد، توضیح داد: هیچ محدودیتی برای واکسیناسیون وجود ندارد. حتی اگر واکسن های کرونا عوارض محدودی داشته باشند در مقابل عوارض بیماری کووید۱۹ اصلا قابل مقایسه نیست و مرگ و میر کرونا با ویروس هایی که مدام جهش پیدا می کنند بسیار بالاتر از عوارض ناچیز واکسن است. فقط در مورد زنان باردار توصیه شده که در سه ماه اول بارداری واکسن زده نشود. در تمام دنیا این توصیه وجود دارد و بعد از سه ماه اول اگر پزشک زنان تایید کند، تزریق واکسن منعی ندارد.

مبتلایان کرونا، واکسن نزنند

این متخصص عفونی گفت: تنها محدودیت واکسن زدن برای کسانی است که به کرونا یا یکی از بیماری های عفونی مبتلا هستند. این افراد تا زمان بهبودی کامل، نباید واکسن کرونا بزنند، افرادی که به هر دلیل تب دارند باید دو هفته بعد از بهبودی کامل از بیماری واکسن بزنند. غیر از این مورد هیچ محدودیتی برای واکسن زدن وجود ندارد و هیچ توصیه ای از نظر وضعیت فردی یا تغذیه قبل و بعد از واکسن زدن نیست و همه افراد بدون هر گونه نگرانی می توانند واکسن بزنند.

الزام برای رعایت پروتکل های بهداشتی حتی بعد از تزریق  دُز دوم

طبرسی، درباره الزامات واکسیناسیون گفت: تنها نکته مهم در انجام واکسیناسیون این است که بعد از تزریق دُز اول واکسن، ایمنی ایجاد نمی شود و افراد باید همچنان دستورالعمل های بهداشتی را رعایت کنند. حتی افرادی که هر دو دُز  واکسن را زده اند هم باید این اصول را رعایت کنند. تا زمانی که حداقل ۷۰ درصد جمعیت کشور واکسن کرونا بزنند همه باید اصول بهداشتی را رعایت کنند تا زنجیره انتقال بیماری قطع شود. تجربه کشورهایی که واکسیناسیون بالا انجام داده و این نکته را رعایت نکرده اند نشان داده که با موج افزایشی بیماری مواجه شده اند.

وضعیت نگران کننده کرونا در کشور

پیام طبرسی، متخصص بیماری های عفونی درباره وضعیت کرونا در کشور اظهار داشت: وضعیت کرونا در ایران به حد بحرانی رسیده است، بیمارستانها پر شده و برای پذیرش بیمار جا ندارند، تنها راه حل ممکن، کاهش ورودی بیمارستانهاست که باید با واکسیناسیون گسترده و سریع انجام شود و تا رسیدن به این هدف با توجه به بحران فعلی تعداد بالای مبتلایان باید حداقل به مدت دو هفته کل کشور تعطیل شود تا بتوانیم این بحران را مدیریت کنیم.

وی ادامه داد: واکسیناسیون کرونا در ماه های گذشته بسیار کند بود و در خرداد و اردیبهشت به کمترین میزان رسید اما از چند هفته پیش و از اواسط تیر، مقداری واکسن وارد شده، به تزریق روزانه ۴۰۰ هزار واکسن هم رسیده ایم و وضعیت بهتر شده اما باید بیشتر شود و به روزی یک میلیون تزریق واکسن کرونا برسیم تا بتوانیم زودتر از این بحران خارج شویم.

متخصص بیماری های عفونی درباره وضعیت کرونا در ایران گفت: وضعیت کرونا در ایران بسیار نگران کننده است. ویروس دلتا در همه استان ها گسترش یافته و خطر ورود ویروس کرونای لامبدا هم وجود دارد. تعداد بیماران بستری، سرپایی و بدحال فوق العاده زیاد است. انتقال بیماری بسیار بالاست، ظرفیت بیمارستانها پر شده و تخت خالی ندارند. وضعیت بسیاری از استانها از نظر شیوع کرونا و مرگ و میر آن بحرانی است، در برخی استان ها مثل سیستان و بلوچستان بیمارستان های صحرایی تاسیس شده است. بستری بیماران نیازمند شرایط خاصی است و به اکسیژن و امکانات درمانی نیاز دارد. به همین علت در بیمارستانهای صحرایی، بیشتر، خدمات سرپایی به بیماران ارائه می شود. با توجه به کمبود تخت و امکانات بیمارستانی فقط یک راه داریم و آن کاهش ورودی بیمارستانها و کاهش ابتلا به بیماری است که راهی جز واکسیناسیون گسترده و سریع ندارد.

متخصص عفونی ادامه داد: تا زمانی که ابتلا به بیماری کووید۱۹ و ورودی بیمارستانها کم نشود اپیدمی قابل کنترل نیست. نمی توانیم منتظر باشیم بیماران زیاد شوند و برای درمان آنها اقدام کنیم چون امکانات آن را نداریم، حتی اگر بتوانیم امکانات فیزیکی بیمارستانی را ایجاد کنیم، نمی توانیم، نیروی پزشکی و پرستاری آن را تامین کنیم، تعداد نیروها محدود است، نمی توانیم از امکانات و نیروهای محدود انتظار نامحدود داشته باشیم. خدمات درمانی در ایران اکنون با ماکزیمم و آخرین حد توان در حال فعالیت است و بیشتر از این توان و ظرفیتی ندارد. فقط و فقط باید با واکسیناسیون گسترده از ابتلای بیماران جدید کم کنیم.