آک پارتی در راه بعث

ترکیه رسما به دنبال ایجاد ارتش واحد با جمهوری باکو است و رویکرد نوعثمانی‌گری آنکارا شکل عریان‌تری به خود گرفته است.

چهارشنبه گدشته، مصطفی شنتوپ رئیس پارلمان ترکیه اعلام کرد که ترکیه و جمهوری باکو در حال مذاکره هستند تا ارتش مشترک ترک زبان ایجاد نمایند. او گفت که ترکیه به یک ملت در دو کشور باور دارد. شنتوپ عضو آک پارتی است و بیش از یک سال است که بر کرسی ریاست قوه مقننه ترکیه تکیه زده است.

اظهارات رئیس پارلمان ترکیه از جهات مختلفی قابل توجه است. اعلام مذاکرات بین ترکیه و جمهوری باکو  در حالی است که باکو گزارش‌هایی مبنی بر تاسیس پایگاه نظامی ارتش ترکیه در خاک این کشور را رسما رد کرده است و حتی الهام علی‌اف چند بار اعلام کرده است که زبان جمهوری باکو آذری است و نه ترکی و مردم این کشور ترک نیستند بلکه آذری هستند. اگرچه ترکیه به همراه رژیم اشغالگر قدس از حامیان اصلی جمهوری باکو در جنگ سال گذشته این دولت با ارمنستان بر سر قره باغ بوده است، جمهوری باکو همیشه این را رد کرده است و ادعا دارد که برای دفاع از خود به کشورهای دیگر احتیاجی نخواهد داشت. ادعایی که آشکارا  باطل است و حوادث سال‌های اخیر دروغ بودن آن را نشان می‌دهد.

از سوی دیگر، اعلام این مواضع پس دیدار سه جانبه رؤوسای پارلمان ترکیه، جمهوری باکو و پاکستان نشانگر این است که رویکرد نوعثمانی‌گری دولت اردوغان روند عریان‌تر و علنی‌تری در پیش گرفته است. دولت اردوغان سال‌های متمادی است که این روند را در پیش گرفته است و از سال گذشته این رویکرد را به مرزهای خاوری ایران معطوف کرده است. سال گذشته افغانستان و پاکستان در جریان جنگ 44 روزه قره باغ از ترکیه و جمهوری باکو پشتیبانی کردند در حالی که نزدیکی مذهبی یا فرهنگی آشکاری با مردم قره باغ نداشتند. ترکیه هم اکنون در افغانستان از نیروهای ژنرال دوستم حمایت می‌کند و در حال باز کردن جای پای خود در این کشور است. حامیان اردوغان در فضای مجازی آشکارا از ترک بودن مردم افغانستان سخن می‌گویند و پانترکیسم را تبلیغ می‌کنند.

رویکرد نوعثمانی‌گری دولت اردوغان که تلفیقی از پانترکیسم و ایدئولوژی خلافت اخوان المسلمین است، این روزها از ایده پانعرب‌ها و ناسونالیست‌های رمانتیک جهان عرب تقلید می‌کند. جمهوری متحد عربی نام اتحادی بود که سوریه و مصر بین سال‌های 1958 تا 1971 داشتند. پس از آن نیز از 1972 تا 1977، مصر، سوریه و لیبی اتحاد جماهیر عربی را به راه انداختند که بالاخره به علت اختلافات رؤوسای جمهور سه کشور از هم پاشید. اما مهم‌تر از این دو، اتحاد بین یمن، مصر و سوریه تحت عنوان کشورهای متحد عربی بود که از 1958 تا 1961 برقرار بود. مهم‌ترین نکته این فدراسیون، وجود یک ارتش واحد برای آن بود. حزب عربی سوسیالیستی بعث به رهبری میشل عفلق مهم‌ترین طرفدار این اتحادها بود. بعثیست‌ها خواهان تشکیل یک دولت عرب از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس بودند. بدین ترتیب بود که اینان جمهوری متحد عربی و فدراسیون کشورهای متحد عربی را به وجود آوردند. حزب عدالت و توسعه ترکیه که به اختصار آک پارتی خوانده می‌شود نیز در حال پی گرفتن همین سیاست‌هاست.

جدا از این که ایده ارتش واحد ترک با توجه به سیاست‌های دولت باکو که سعی بر بی‌نظیر نشان دادن خود و ساختن هویت ملی خاص خود دارد، احتمال دارد که به ثمر ننشیند ولی اعلام آن از سوی رئیس قوه مقننه ترکیه نشان می‌دهد که ترکیه اردوغانی بیش از پیش رویکرد نوعثمانی خود را پی گرفته است. ترکیه در نزاع جمهوری باکو و ایروان بر سر قره باغ، آتش بیار معرکه بوده و هست. همچنین ما صراحتا تبلیغ پانترکیسم در افغانستان را شاهد هستیم. پانترکیسم این روزها صراحتا در ایران تبلیغ و ما می‌بینیم که بعضا بر علیه زبان فارسی که هزاران سال است زبان ملی ایرانیان است سخن گفته می‌شود. البته ملت ایران بسیار هشیار است و تحت تاثیر این حرف‌ها واقع نخواهد شد ولی آنچه آشکار است این است که تمام این سیاست‌ها بر علیه ایران، امنیت، فرهنگ و تمامیت سرزمینی‌اش است و دولت جدید آقای رئیسی که به زودی کار خود را آغاز می‌کند باید تمهیدی برای مقابله با این جریان ضدایرانی بیندیشد.

سجاد کمالی/ پژوهشگر علوم سیاسی