جنگ در خاورمیانه بر سر آب نزدیک است؟

اختلال در تأمین آب مدتهاست که این پتانسیل را دارد تا به یک کاتالیزور برای درگیری یا بی ثباتی در خاورمیانه ی بی آب تبدیل شود. اما هرگز این خطر به اندازه ی الان جدی نبوده است.

 اتیوپی در تاریخ 19 ژوئیه اعلام کرد که قصد دارد پر کردن سد بزرگ رنسانس را تا پایان سال جاری میلادی تکمیل کند. سدی که در حال ساخته شدن بر روی رود نیل است، رودی که بیش از 90 درصد از آب مورد نیاز مصر را تامین می‌کند. مصر برای جلوگیری از پر شدن این سد و بهره‌برداری از آن در حال رایزنی‌های دیپلماتیک است. در این ارتباط، سامح شکری، وزیر خارجه مصر خطاب به شورای امنیت سازمان ملل متحد تصریح کرد: این سد تهدیدی وجودی علیه منافع مصر است و باعث ایجاد اختلال در جریان آب به کشور ما می شود و مانند یک طاعون بدخیم عمل می کند.

در این شرایط، تونس از تلاش مصر در سازمان ملل متحد برای تصویب قطعنامه‌ای علیه اتیوپی حمایت کرده است و خواستار توافقی بین‌المللی برای مدیریت جریان آب نیل شده است. شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از برگزاری دو جلسه درباره ی این موضوع اعتراف کرده است که تصمیم گیری درباره ی آن سخت است.

عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر در تاریخ 15 ژوئیه گفته بود که هرگونه کاهش در منابع آب مصر خط قرمزی برای آن کشور است که نمی‌توان از آن عبور کرد. او تصریح کرد: در صورت عبور اتیوپی از این خط قرمز مجبور خواهد شد از ارتش مصر برای مقابله با تصمیم آن کشور استفاده کند.

قاهره که از موضع بی طرف مسکو در شورای امنیت ناامید شده، از چین درخواست کمک کرده است. مهم اینکه، اگرچه پکن هرگز یک نیروی دیپلماتیک مهم در منطقه نبوده است، اما روابط نزدیک با آدیس آبابا دارد. از سوی دیگر، چین به عنوان بخشی از طرح یک کمربند- یک جاده ی خود به میزان زیادی در مصر سرمایه گذاری کرده است و آن را به عنوان دروازه ورود کالاهای چینی به بازارهای قاره آفریقا می داند.

چین یکی از بزرگترین شرکای تجاری مصر است که سرمایه گذاری عظیمی در مصر انجام داده است. پکن در نظر دارد یک منطقه صنعتی در ناحیه کانال سوئز ایجاد کند. شرکت های چینی در ساخت پایتخت اداری جدید در مصر، شهری بزرگ که قرار است در حومه قاهره ساخته شود، مشارکت دارند. مصر همچنین از عربستان سعودی که روابط خوبی با اتیوپی دارد خواسته است که در این موضوع رویکرد فعالی در پیش بگیرد.

موضوع جالب دیگر در مورد این اختلافات مربوط به نقش بالقوه میانجیگری اسرائیل است. گفتنی است، تل آویو علاوه بر رابطه با مصر روابط محکمی نیز با اتیوپی دارد. از سوی دیگر، اسرائیل به عنوان عضو ناظر در اتحادیه آفریقا خواستار ادامه توافقنامه‌های عادی‌سازی روابط با کشورهای این قاره است.

دولت بایدن، پس از شنیدن سخنان مصر در شورای امنیت، از نفوذ خود استفاده کرد و خواستار میانجیگری اتحادیه آفریقا که طی یک سال گذشته نقشش کمرنگ بوده است، شد. در این ارتباط، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در 20 ژوئیه با فلیکس تشیسکدی، رئیس جمهور جمهوری دموکراتیک کنگو و رئیس فعلی اتحادیه آفریقا صحبت و بر اهمیت میانجیگری در این مسئله تأکید کرد.

در همین حال، مصر درگیر دیپلماسی قدرت خود با جیبوتی، تانزانیا و بوروندی برای مقابله با برنامه های اتیوپی است که می خواهد در راستای صادرات برق آبی به کشورهای آفریقایی گام بردارد.

بحران آب و برق ایران به عراق سرازیر می شود

بحران آب در نقاط دیگری نیز باعث ایجاد تنش شده است. بحران آب و برق در ایران به عراق نیز سرریز شده است. به دنبال ناآرامی در خوزستان در مورد کمبود آب آشامیدنی سالم، کارشناسان می‌گویند علت اصلی مشکل آب در خوزستان، پایین بودن غیرمعمول سطح آب به دلیل خشکسالی است. سوء مدیریت منابع آب نیز در این موضوع نقش داشته است. بحران آب در ایران محدود به استان خوزستان نمی‌شود؛ بلکه با بحران انرژی تشدید شده است. بخش‌های انرژی و آب ایران که تحت تحریم هستند به دلیل سوء مدیریت فرسوده و باعث ایجاد اعتراضاتی شده‌اند. این موضوع پیامدهای منطقه‌ای داشته است. در این راتباط باید اشاره کرد که عراق برای رفع بخش عمده ای از نیازهای برق و انرژی خود به ایران متکی است.

در عراق نیز منابع آب در معرض خطر هستند. امسال دولت اقلیم کردستان عراق به دلیل کاهش سطح آب های زیرزمینی بر اثر کمبود باران و خشکسالی، از شهروندان خواسته است تا در مصرف آب صرفه جویی کنند.

مهدی رشید الحمدانی، وزیر منابع آب عراق، کشورهای دیگر را نیز مقصر می داند. وی گفت که کمبودها ناشی از انحراف آب ایران از رودخانه کارون به خلیج فارس به جای اروند رود و عدم پیروی ترکیهاز توافق نامه های آب است. مهم اینکه، منابع اصلی آب عراق یعنی دجله و فرات از ترکیه سرچشمه می گیرند.

آب، عامل کلیدی برای تنظیم مجدد روابط اسرائیل و اردن

دولت جدید اسرائیل تحت رهبری بنت نفتالی، نخست وزیر این کشور، اولویت خود را ازسرگیری روابط با اردن قرار داده و موضوع آب را در دستور کار گذاشته است.

گفتنی است، بنیامین نتانیاهو باعث شد تا توافق دریای سرخ – دریای مرده که تحت نظارت بانک جهانی و مورد حمایت امریکا بود و با اردن در سال 2015 میلادی امضا شد، به حالت تعلیق درآید و اجرایی نشود. در این توافق بر سر اجرای پروژه احداث خط لوله آب عظیم بین دریای سرخ و دریای مرده و ایجاد امکانات و تاسیسات آب شیرین‌کن در امتداد آن اجماع حاصل شد، به گونه ای که به نفع هر دو طرف باشد. در قبال همکاری اردن برای اجرای این پروژه، اسرائیل متعهد شد تا 50 میلیون متر مکعب آب اضافی تولید شده در آب شیرین‌کن‌ها در شمال را به اردن انتقال دهد. به نظر می رسد، شکست مذاکرات در مورد خط لوله تا حدی عامل تشدید بحران آب اردن است. مهم اینکه، به زعم برخی، اولین مأموریت بنت این بود که پس از روی کار آمدن در اوایل ماه جاری در راستای دستیابی به یک توافق با امان گام بردارد.

طبق اظهارات منابع دیپلماتیک، اسرائیل در حال برنامه ریزی یک لیست طولانی از توافق نامه ها با عربستان برای بهبود روابط و بازگرداندن چندین جنبه همکاری است. در این ارتباط، تل آویو حاضر است به تأمین بیشتر آب برای عربستان بپردازد، به شرطی که اردن به کشاورزان اسرائیلی اجازه دهد تا در زمین های مرزی که اسرائیل در سال 2019 به اردن تحویل داده است، به کشت و زرع بپردازند.

گفتنی است، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا پس از ملاقات با پادشاه ملک عبدالله دوم در 20 ژوئیه، حمایت آمریکا از بهبود روابط اردن و اسرائیل را ابراز و به توافق نامه تأمین آب شیرین برای اردن به عنوان یک نمونه اشاره کرد.