هوری که دیگر عظیم نیست

برخلاف ادعای مسئولان هورالعظیم تنها پساب کشاورزی و فاضلاب آبگیری شد و این آبگیری بر مشکلات بزرگ‌ترین تالاب خوزستان افزود

دوباره حال و روز هور‌العظیم ناخوش است، این‌بار پای دشمن بعثی درمیان نیست بلکه بحران مدیریتی در داخل کشور، نفس‌های هور‌العظیم را به‌شماره انداخته است

هورالعظیم تنها میراث باقیمانده از تالاب‌های بین‌النهرین و سمبل زندگی در خوزستان است. تالابی که در هشت سال جنگ تحمیلی قربانی ایرانی‌ستیزی صدام شد

وزارت نیرو مانع ثبت هورالعظیم در کنوانسیون رامسر شده است. درصورت ثبت وزارت نیرو مجبور به اختصاص حقابه آن خواهد شد و باید حقابه هورالعظیم از سد کرخه را بدهد

برای استخراج نفت ابتدا باید زمین آن بخش از هور را خشکاند و پس از آن اقدام به استخراج کرد. این درحالی است که تکنولوژی‌های جدید امکان استخراج نفت بدون خشک کردن تالاب را می‌دهد

شرایط کنونی تالاب‌های ایران چندان مناسب نیست و شاید روزی نباشد که در جراید و رسانه ها از مرگ تالاب‌های کشور نشنویم و بارها این سوال را از خود پرسیده اید که دولت و سازمان حفاظت محیط زیست تاکنون برای نجات تالاب ها چه اقداماتی انجام داده است؟ از جمله تالاب های ایران که اکنون در شرایط بدی قرار گرفته است، تالاب هورالعظیم در استان خوزستان است .این تالاب از سویی با بی مهری وزارت نیرو برای ثبت کنوانسیون رامسر و از سوی دیگر با بی مهری های وزارت نفت درخصوص فعالیت‌های آلوده کننده چون ایجاد سکوهای نفتی در حوضه آبریز آن مواجه شد.

هورالعظیم تنها میراث باقیمانده از تالاب‌های بین‌النهرین و سمبل زندگی در خوزستان است. تالابی که در هشت سال جنگ تحمیلی قربانی ایرانی‌ستیزی صدام شد. در آن روزگار صدام حقابه تالاب را قطع کرد و سعی بر خشک کردن آن داشت. این تالاب به‌عنوان بزرگ‌ترین تالاب استان در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم این تالاب در ایران و دوسوم آن در کشور عراق است.اما پس از سقوط او، زندگی دوباره به هورالعظیم بازگشت و بخش‌های بزرگی از تالاب احیا شد. دوباره حال و روز هور‌العظیم ناخوش است، این‌بار پای دشمن بعثی درمیان نیست بلکه بحران مدیریتی در داخل کشور، نفس‌های هور‌العظیم را به‌شماره انداخته است.

سال گذشته پای هورالعظیم به انتخابات ریاست جمهوری نیز باز شد، روحانی در مانورهای انتخاباتی خود از آبگیری هورالعظیم به‌عنوان یک دستاورد بزرگ استفاده کرد که این مساله با استقبال خوبی از سوی مردم به‌ویژه جامعه محیط زیست ایران مواجه شد. اما برخلاف ادعای مسئولان هورالعظیم تنها پساب کشاورزی و فاضلاب آبگیری شد و این آبگیری بر مشکلات بزرگ‌ترین تالاب خوزستان افزود. در آن زمان دولت مدعی آبگیری تالاب حدود 40 سانتی‌متر بود که البته این آمار درست است اما به‌دلیل آنکه آبگیری از طریق پساب نیشکر انجام شد، با تبخیر آب، تاثیرات بسیار نامطلوبی بر محیط‌زیست منطقه گذاشت. متاسفانه بسیاری آبزیان منطقه که ماهی‌های نادر و بومی را تشکیل می‌دهند به‌دلیل شوری آب درحال انقراض هستند.شنیده‌ها حاکی از آن است که پساب انتقالی به هورالعظیم حاوی فلزات سنگین و شیمیایی است. آبگیری با پساب و فاضلاب غیربهداشتی و غیرمنطقی است که سلامت مردم را به‌خطر می‌اندازد.اما در میان تمامی پیدا و پنهان خشکی هورالعظیم، متهم اصلی وزارت نفت است. براساس آمار در سال 61 مساحت هورالعظیم بیش از 90 هزار هکتار بوده است اما پس از روی کار آمدن دولت‌های نهم و دهم متاسفانه شرکت نفت تا آزادگان امتداد پیدا کرد و عامل اساسی خشک‌شدن هورالعظیم بود.شرکت نفت از یادآوران در هویزه شروع شده و تا مرز ایران که نفت مشترک بین ایران و عراق است، ادامه دارد. شرکت نفت پروژه‌های بسیاری را اجرا کرده است. به گفته مشاور مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت​خیز جنوب، ۴۲ چاه و ۱۰ دکل برای استخراج نفت در میدان نفتی آزادگان وجود دارد. برای استخراج نفت ابتدا باید زمین آن بخش از خور را خشکاند و پس از آن اقدام به استخراج کرد. این درحالی است که تکنولوژی‌های جدید امکان استخراج نفت بدون خشک کردن تالاب را می‌دهد.

برنامه‌ای برای نجات هور‌العظیم نداریم

حال بسیاری دوستدارن محیط زیست نگران تالاب‌ها ازجمله تالاب هورالعظیم هستند. در این رابطه ابوالفضل آبشت، مدیر تهیه و طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در گفت‌وگو با«قانون» از وضعیت هورالعظیم گفت:« هورالعظیم یکی از تالاب‌هایی است که وزارت نفت در آن منطقه حضور دارد. تاکنون برای این تالاب طرح و برنامه‌ای وجود نداشته اما جزو اولویت‌های سازمان حفاظت محیط زیست است که برای آن طرحی تهیه شود. اما اگر برای تالاب هورالعظیم برنامه‌ای تهیه شود، باید نمایندگان وزارت نفت برای تهیه طرح حضور داشته باشند و به اجرای طرح کمک کنند. وزارت نفت جزو نهادها و دستگاه‌هایی است که در تالاب هورالعظیم تاثیر منفی داشته است . هرساله تعداد طرح های نجات تالاب‌هایی مانند هورالعظیم در سازمان حفاظت محیط زیست در حال افزایش است.

حفاظت از تالاب‌ها در اولویت دولت

آبشت در خصوص وضعیت تالاب ها به «قانون » گفت: سال جاری باتوجه به شعار سازمان حفاظت محیط زیست و آنچه که حداقل دفتر ریاست جمهوری از سازمان حفاظت محیط زیست خواسته است، اضافه شدن اولویت چهارمی در کنار سه اولویت دیگر در گذشته است که آن سه اولویت شامل جلوگیری از آلودگی شهرها ، پسماند و گرد و غبار بود که هم‌اکنون اولویت چهارم به نام آب و تالاب نیز به آن اضافه شده است».

مدیر تهیه و طرح حفاظت از تالاب های ایران درادامه در خصوص ویژگی های طرح های تهیه شده برای نجات تالاب‌ها به«قانون» گفت:« در واقع موضوع تالاب‌ها موضوعی نیست که تنها مربوط به یک بخش و نهاد خاصی باشد و این موضوع را باید بین بخشی دانست. یک تالاب در واقع یک حوضه آبریز بوده که سلامت یا عدم سلامت آن مربوط به اتفاق هایی است که در آن حوضه رقم می‌خورد و این اتفاق‌ها را به طور حتم تمام دستگاه ها رقم خواهند زد؛ منابع طبیعی،وزارت جهاد کشاورزی،وزارت نیرو،وزارت نفت و حتی سازمان گردشگری و مردم، در آن دخیل هستند. به دلیل همین امر بین بخشی بودن موضوع تالاب‌ها اکنون نه تنها از اولویت سازمان حفاظت محیط زیست است بلکه اکنون اولویت سایر سازمان ها نیز باید قرار بگیرد.

متاسفانه در گذشته تمام سازمان ها و نهادهایی که در ارتباط با موضوع تالاب ها قرار داشتند ، خود را بی ارتباط با این موضوع می دانستند. موضوع محیط زیست در تمام کشورهای جهان دارای فرآیندی است که این مراحل را طی کرده اند و لازم است زمانی را طی کند تا همه افراد متوجه ضرورت آن شوند، نه آنکه موضوعی فانتزی باشد.

وزارت نیرو مانع اصلی ثبت جهانی هورالعظیمباتفکر سازه‌ای در مدیریت منابع آبی، بلای جان کشور شده است. بحران آبی و خشکسالی ایران نتیجه همین غلبه تفکر سازه‌ای است. چند سال اخیر کشمکش‌های بسیاری برای ثبت هور‌العظیم در کنوانسیون رامسر وجود داشته است. مسئولان از این مساله غافلند و وزارت نیرو نیز مانع ثبت هورالعظیم در کنوانسیون رامسر شده است. آن‌ها نمی‌خواهند هور‌العظیم ثبت بین‌المللی شود؛چرا که اگر این اتفاق رخ دهد، وزارت نیرو مجبور به اختصاص حقابه آن خواهد شد. وزارت نیرو باید حقابه هورالعظیم از سد کرخه را بدهد اما میزان آبی که به‌اسم حقابه هورالعظیم اختصاص می‌دهند، صرف کشاورزی می‌شود. آن‌ها حقابه‌ای جدا برای تالاب هور‌العظیم اختصاص نمی‌دهند».

حال و روز ناخوش شادگان

هورالعظیم تنها تالاب بحرانی در خوزستان نیست. شادگان نیز مانند هورالعظیم حال و روز ناخوشی دارد.

احداث هشت سد درحوضه آبریز تالاب شادگان آن را به ورطه خشکی کشانده است.حجم آب شیرین ورودی شادگان به‌دلیل کاهش نزولات جوی، خشکسالی و ذخیره آب در پشت سد مارون کاهش چشمگیری داشته است. کاهش آب شیرین موجب تغییر اکوسیستم تالاب شده است. آب‌های شور و نیمه‌شور شادگان نیز که از طریق جزر و مد دریا و کارون تامین می‌شد، بسیارکاهش یافته است.اما کاهش آب ورودی به شادگان همه ماجرای آن نیست بلکه ورود پساب‌های صنعتی به تالاب نیز مشکل دیگر شادگان است. همچنین دپوی زباله‌های شهری و بیمارستانی بلای جان این تالاب شده است.درحال حاضر شادگان از زهاب نیشکر تغذیه می‌شود. حقابه این تالاب از رودخانه‌های خوزستان اختصاص داده نمی‌شود و علت اصلی خشکی آن همین مساله است. اگر شادگان و هورالعظیم به‌صورت کامل خشک شوند، باید منتظر سونامی نمک در خوزستان باشیم. آن زمان دیگر ادامه زندگی در این استان غیرممکن خواهد شد.آبزیان تالاب شادگان در آب شیرین زندگی می‌کنند و هم‌اکنون با آب شور پساب کشاورزی نمی‌توانند زندگی کنند؛ پساب کشاورزی موجب بالا رفتن شوری آب و در نتیجه مرگ بسیاری آبزیان شده است؛ آبزیانی که نادرند.

مهاجرت خوزستانی‌ها

بسیاری مردم هورنشین و تالاب‌نشین خوزستان به کلانشهرهای کشور مهاجرت کرده‌اند؛ یکی از مهم‌ترین دلایل این مهاجرت مساله ریزگردهاست.ریزگردهایی که از تالاب‌های خشکیده بر می‌خیزند.

ناصر عبیات، فعال محیط زیست در این‌باره به «قانون» گفت:« سه منشأ برای ریزگردها وجود دارد؛ منشأ داخلی، محلی و خارجی. دلیل ریزگردهای خوزستان آن‌گونه که مسئولان اعلام کرده‌اند، فقط خارجی نیست بلکه بیشتر ریزگردهای خوزستان داخلی و محلی است. منشأ محلی آن 15 کیلومتر در منطقه تاثیر دارد اما منشأ داخلی بیشتر از آنچه تصور می‌کنید، تاثیرگذار است.ریزگردهای داخلی به‌دلیل خشکی تالاب‌ها و بی‌آبی به‌وجود آمده است. براساس آمار سال گذشته، وضعیت تالاب‌های عراق که در مجاورت خوزستان قرار دارند، بسیار بهتر و مطلوب‌تر از ایران است. چرا که حقابه‌ ایران از رودخانه‌های عراق قطع شده و آن‌ها توانسته‌اند از این مساله استفاده کرده و تالاب‌های عراق را آبگیری و احیا کنند. درحال حاضر، برخی تالاب‌های عراق به‌دلیل شرایط مساعد در کنوانسیون رامسر ثبت جهانی شده‌اند.تالاب شادگان، هورالعظیم و رودخانه‌های یراهی خشک شده‌اند؛ وضعیت کرخه نیز نگران‌کننده است. سرشاخه‌های آن به‌سوی هورالعظیم خشک شده‌اند. حال و روز کارون نیز بسیار بد است ».

تالاب‌های ارزشمند

تالاب‌های ایران یکی پس از دیگری خشک می‌شوند. تمامی این اتفاق‌ها درحالی رخ می‌دهد که ارزش اکولوژیک تالاب‌ها 10 برابر جنگل‌ها و 200 برابر زمین‌های زراعی است. براساس آمار ،تالاب‌های 30 کشور در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر (فهرست قرمز) قرار گرفته‌اند که به ترتیب ایران و یونان با هفت تالاب و پس از آن‌ها جمهوری چک با چهار تالاب، بیشترین مونترو تالاب‌ها را دارند. همچنین نام 27 تالاب 17 کشور جهان نیز به‌دلیل بهبود شرایط اکولوژیکی تالاب‌های‌شان از این فهرست خارج شده است. براساس تحقیقات انجام‌شده، دخالت‌های انسانی علت اصلی خشک شدن تالاب‌های کشور بوده که خشکسالی نیز مزید بر علت است.