پشت پرده "سیاست جدید ارزی"؛ چرا سامانه نیما شکست خورد؟

 در ابتدا مسئولان بانک مرکزی معتقد بودند که صادرکنندگان راغب نیستند ارز خود را به نیما بیاورند و برای کسب سود بیشتر ارز خود را در بازار آزاد می‌فروشند، از منظر اقتصادی نیز برای صادر کننده توجیه نداشت با توجه به هزینه‌های که متحمل می‌شود، ارز خود را به نرخ پایین‌تری در سامانه نیما به ریال تبدیل کند، در حالیکه به مدت زیادی فاصله ارز نیمایی و بازار آزاد حداقل ۲۰ درصد بود.

اما در چند روز گذشته بانک مرکزی به طرز بی‌سابقه‌ای قیمت ارز در سامانه نیما را افزایش داده و به بازار آزاد نزدیک کرده، به طوریکه تفاوت نرخ در حال حاضر در بدترین حالت ۵ درصد است، به نظر می‌رسد بانک مرکزی نیز به ناکارآمدی سامانه نیما نیز واقف شده و با این اقدام خود سیاست درستی را در پیش گرفته است، حال باید دید آیا این نزدیکی دو نرخ ادامه پیدا خواهد کرد.

سامانه نیما کارکرد درستی ندارد

مسعود دانشمند دبیرکل خانه اقتصاد ایران  با اشاره به اینکه مکانیزم بازگشت ارز حاصل از صادرات باید طوری باشد که صادرکننده با پای خود راغب باشد، این کار را انجام دهد، اظهار داشت: صادرکننده برای ادامه کار خود حتما سرمایه‌اش را به کشور بر می‌گرداند، اما این شیوه که شما دائما نظام‌های موجود را بر هم زنید و با ایجاد پیچیدگی‌هایی که به وجود می‌آید، کار را سخت کنید، مشکلی حل نمی‌شود، در دهه ۶۰ آمدند پیما‌ن سپاری ارزی را ایجاد کردند، بعد از آن نیز با تغییر دولت‌های مختلف این امر مدل‌های زیادی را به خود دید، اما نتیجه کار همواره این بود که صادر کننده برای بازگشت ارز حاصل از صادرات بهانه می‌آورد یا اینکه با مشکلات فراوانی این امر انجام می‌شود.

وی افزود: در دو سال اخیر صادرکنندگان معتقدند با موانع و مشکلاتی مانند تحریم‌های بانکی و همچنین عدم تصویب FATF، نقل وانتقال‌های ارزی بسیار مشکل است، اما دولت در این زمینه نیز هیچ‌گونه اقدام مثبتی را انجام نمی‌دهد و تنها اعلام می‌کند که صادرکنندگان باید ارز‌های خود را در سامانه نیما عرصه کنند، در صورتیکه این اقدام با توجه به شرایطی که وجود دارد، بسیار مشکل است، اما اگر دولت به مانند گذشته تسهیلاتی را در این زمینه قائل شود، می‌توان مشکلات بسیاری را حل کرد و چرخه صنعت، تولید و صادرات را دوباره تحرکی بخشید.

دانشمند با تاکید بر اینکه سامانه نیما کارایی ندارند و بدتر مشکلات را بیشتر می‌کند، گفت: با توجه به اینکه در دو سال گذشته فاصله ارز نیمایی با ارز آزاد زیاد بود، برای صادرکنندگان صرفه نداشت که این ارز را عرضه کنند، چون آن‌ها برای ادامه فعالیت خود نیاز به منابع داشتند و تبدیل دلار به ریال به زیان آن‌ها تمام می‌شد، در صورتیکه باید نرخ ارز به صورت واقعی و به نرخ بازر آزاد به صادرکننده پرداخت شود، نه با نرخ دیگر، حال بنده پیشنهادی در این رابطه دارم، اگر به مانند گذشته بانک‌ها ارز را از صادرکننده بخرند با این شرط که دولت چند درصد ارز را به قیمت بالاتر از صادرکننده برای حمایت از صنایع صادراتی خریداری کند، این کار باعث می‌شود صنایع و واحد‌های تولیدی جان تازه‌ای بگیرند.

این فعال بخش خصوصی در تشریح پیشنهاد خود بیان داشت: ذکر این نکته ضروری است که این حمایت موقتی و برای چند سال است و بعد از اینکه آن صنعت توانست خود را به ثبات برساند وتثبیت شد و بازار‌های صادراتی را نیز در اختیار گرفت، این حمایت‌های از صنایع دیگر به عمل می‌آید، به عنوان مثال شما فرض کنید، سیاست‌های دولت بر این منوال است که صنایع فرش دستباف و لوازم خانگی حمایت کند، بر این اساس ارز حاصل از صادرات را به ده درصد قیمت بیشتر ار صادرکننده فرش و با ۵ درصد نرخ بالاتر از صادرکننده لوازم خانگی برمی‌دارد، البته این کار از سوی بانک‌ها انجام می‌شود و آن‌ها نیز این مابه‌التفاوت را از بانک مرکزی دریافت خواهند کرد.

دبیرکل خانه اقتصاد اضافه کرد: با این اقدام صادرکنندگان ارز خود را به راحتی وارد کشور می‌کنند و از سوی دیگر با حمایتی که از صنایع صادراتی خواهد شد، صنایع دیگر نیز برای بهره‌مندی از این تسهیلات کیفیت کار خود را افزایش می‌دهند، بنابراین با چنین وضعیتی اشتغال پایدار در بسیاری از صنایع ایجاد خواهد شد و روند ارزی نیز خیلی شفاف شده و از فساد نیز جلوگیری خواهد شد و توان صادراتی کشور نیز تقویت می‌شود.

سیدرضی حاجی آقامیری عضو کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق بازرگانی تهران در گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه به اذعان رئیس کل بانک مرکزی بخش خصوصی واقعی ارز حاصل از صادرات را به کشور بازگردانده است،اظهارداشت: ما برای ادامه تجارت و صادرات خود راهی جزء بازگرداندن ارز نداریم، اگر بانک مرکزی در نظارت خود شاهد عدم برگشت ارز است تا آنجا که من مطلع هستم از طرف اکثریت بخش خصوصی واقعی نیست، حال در چنین شرایطی دائما با تغییر قوانین و مقررات، صادرکننده حقیقتا نمی‌داند تکلیفش چیست و هر روز با موضوعی تازه روبه‌رو می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه امروز دولت با تنگنای ارزی روبرو است، گفت: تحریم‌ها و عدم فروش نفت به میزان کافی باعث شده بازگشت ارز به کشور به میزان کافی با محدودیت همراه شود، برای همین است که دولت برای نظارت بر برگشت ارز حاصل ازصادرات به چرخه اقتصاد می‌خواهد صادرکنندکان ارز خود را در سامانه نیما عرضه کنند، این امر همواره با مشکل روبرو بوده است و به دلیل همین مشکلات قوانین مدام در حال تغییر هستند، از چالش‌های دیگری که صادرات غیر نفتی با آن روبه‌روست و موجب شده مانعی دیگر جلوی پای صادرکنندگان را بگیرد این است که دولت و بانک مرکزی ارائه معافیت مالیاتی که بر اساس نص صریح قانون از حقوق حقه صادرکنندگان است را در گرو برگشت ارز حاصل از صادرات به طریقی که بانک مشخص می‌کند نهاده‌اند.

حاجی آقامیری با بیان اینکه ما نیز می‌دانیم که کشور تحت فشار تحریم‌های آمریکا قرار دارد، اما باید در زمینه صادرات ثبات قوانین وجود داشته باشد، تا بتوان فعالیت کرد، افزود: صادرات با توجه به تحریم‌ها سخت شده، اگر ما محصولاتمان را توانستیم صادر کنیم به هر ترتیبی باید ارز آن را به کشور بیاوریم، زیرا صادرکننده سال‌هاست که برای کسب و کار خود زحمت کشیده و در شرایط حاضر نمی‌خواهد فعالیت خود را متوقف کند و نتیجه زحماتش را از دست بدهد، اما اینکه تحت فشار بتوان کاری را انجام داد، غیر ممکن است.

این عضو هیئت نمایندگان اتاق تهران بیان داشت: اگر فاصله نرخ ارزی که در سامانه نیما به ریال تبدیل می‌شود با بازار آزاد زیاد باشد، صادرکننده نمی‌تواند به فعالیت خود ادامه بدهد، چرا که ارز مازادی وجود ندارد، تا این فاصله را پوشش دهد، بر همین اساس، صادرات تنها با قیمت واقعی ارز در بازار قابل انجام است، در غیر این صورت فعالیت‌های تجاری متوقف خواهد شد و افراد زیادی نیز شغل خود را از دست خواهند داد.

وی با اشاره به کسانیکه ارز‌های ۴۲۰۰ تومانی را دریافت کردند، اما کالایی را وارد نکردند، اضافه کرد: باید با این عده برخورد شود نه اینکه با صادرکننده و تولیدکننده و آن‌ها را تحت فشار گذاشت، چرا که روزگار سختی است و باید با ادبیاتی صحبت کنیم که سوءتفاهمی ایجاد نشود، اینکه گفته شود، در چنین شرایط سختی صادرکننده سود می‌کند، درست نیست، چون صادرکنندگان در بخش خصوصی واقعی در شرایط امروز به هیچ عنوان دنبال سود نیستند و تنها می‌خواهند فعالیت خود را ادامه دهند تا بتوانند آنچه طی سال‌ها ساخته‌اند، اشتغالی که ایجاد کرده‌اند و نیروی انسانی متخصصی که آموزش داده‌اند را، به شرطی که ضرر و زیانی نبینند، حفظ کنند.

حاجی آقامیری با اشاره به اینکه بیش از ده سال است که دیگر جوایز صادراتی پرداخت نمی‌شود، تصریح کرد: از زمان دولت دوم آقای احمدی‌نژاد پرداخت جوایز صادراتی یا همان یارانه‌های صادرات قطع شد و علیرغم اینکه در قانون پرداخت آن آمده بود، اما در اجرای این قانون تعلل شد و در دولت آقای روحانی نیز زیر بار پرداخت آن نرفتند، در این زمینه آقای نعمت زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت وقت اعلام کرد، جوایز صادراتی را بروید از همان‌هایی بگیرید که قول آن را به شما داده بودند.