[امیرحسین احمدی] امسال، نخستین سالی بود که نبی کشت گلخانه‌ای را شروع کرد.
سرمایه‌اش را ذره‌ذره اندوخت تا کشت‌وکارش را توسعه بدهد و بتواند محصولاتش را این‌بار در گلخانه به عمل بیاورد.
نبی بیست‌وشش ساله روی ٢هزار و ٥٠٠ متر زمینش در یکی از روستاهای جیرفت پلاستیک کشید تا سال زراعی ٩٩- ٩٨ را خیار گلخانه‌ای بکارد. موقع حساب‌کردن دخل‌‌وخرجش که می‌رسد و حساب سر انگشتی که می‌کند، این‌طور می‌گوید: «١٠٠میلیون تومان کنار گذاشته بودم. امسال قیمت‌ها سه برابر شده بود؛ بذری را که می‌خریدیم کیلویی ٢٠٠ تومن، امسال خریدیم کیلویی ٧٠٠تومان.
کود هم به همین منوال بود و دستمزد کارگر هم که دیگر سر به فلک می‌کشید و به هر کارگر باید ماهی ٢میلیون تومان می‌دادیم.»
نبی ٢میلیون پول آب داده، ٨میلیون هزینه کود کرده، همین حدود قیمت بذرش شده و به قول خودش حدود شش هفت‌میلیون هم پول داده که مشما به سر گلخانه بکشد، پول جوشکاری اسکلت گلخانه و ٣٠میلیون تومان خرج لوله‌کشی برای گلخانه هم که به جای خود. «همه روی هم شد ١٠٠میلیون تومان و از اونجا که زورم هم به پول کارگر نمی‌رسید تا جایی که می‌شد خودمون کارها را انجام می‌دادیم.»
خیار می‌فروشیم که بیکار نباشیم
جمعه‌ای که گذشت، از صبح با کارگرانش کمر بست و هنوز غروب نشده بود که خیار کل ٢هزارو٥٠٠ متر گلخانه را چیدند و حالا نبی باید آماده می‌شد خیارها را که مقدارش یک نیسان شده بود، به میدان تره‌بار جیرفت ببرد و بفروشد. تمام آن صدمیلیونی که برای داشت و کاشت و برداشت هزینه کرده بود، شد یک نیسان خیار که شنبه صبح آن را به قیمت ٣٠میلیون تومان به میدان‌دارهای جیرفت فروخت. «می‌گفتند امسال کرونا اومده و مرزها رو بستن. نمی‌شه بار رو صادر کرد و تو سر قیمت محصول زدن. یک قرون سود که نداشتم هیچ، ٧٠میلیون تومن هم ضرر دادم. اون هم اولین سالی که می‌خواستم کشت گلخونه‌ای راه بندازم.»
نبی وقتی یادش می‌افتد که ٣٠میلیون تومان کلی کار کرده و ضرر هم داده است، زهرخندی می‌زند که «به یارو گفتن چرا خرت رو می‌فروشی؟ گفت برای اینکه بیکار نباشم. ما هم حالا خیار می‌فروشیم که بگیم بیکار نیستیم.»
با این همه هزینه‌ای که برای ساخت و تجهیز گلخانه کرده است، از لوله‌کشی آب گرفته تا شوفاژ برای گرم‌کردن محیط گلخانه، اما تردید دارد که دیگر کشت بکند یا نکند. «این دو روزه همه‌اش دارم فکر می‌کنم که کشت گلخانه را ادامه دهم یا نه؟ کشت گلخانه که جای خود، کشاورز جماعت توی دور باطل افتاده. پول خرمایی رو که می‌چینیم باید بدیم بابت اینکه خیار بکاریم و خیار هم که دریغ از یک قرون سود. فقط دور سر خودمون می‌چرخیم و یک محصولی تولید می‌کنیم.»
نبی می‌گوید که اگر شورایی یا صنف و انجمنی بود که نمایندگی کشاورزها و قبل از برداشت محصول قیمتی را تعیین می‌کرد، لااقل می‌شد امید داشت دلال‌ها هر قیمتی که خودشان می‌خواهند برای محصول کشاورز نگذارند. «چاره دیگری نداریم. محصول‌مان را کجا ببریم بفروشیم؟ اگر یک شورای قیمت‌گذاری بود که خود کشاورزا رو هم دعوت می‌کرد حداقل محصولمون رو یامفت به چنگ نمی‌آوردن. قبل اینکه محصول را بخواهیم برداریم، همه کشاورزا می‌گفتیم که لااقل خیارمون رو کیلویی ٢هزار تومان برمی‌دارن، اما این ویروس ناخونده شد بهونه که بسته‌شدن مرزها رو بهونه کنن و بگن خیارتون ٣٠٠ تومن بیشتر نمی‌ارزه. می‌گن مرزا بسته است، ولی از گوشه‌کنار می‌شنویم که همین محصول ما رو می‌برن عراق و می‌فروشن.»
تنها نبی نیست که به نبود یک نهاد مشخص برای اینکه نرخی برای محصولات کشاورزی مشخص کند، اعتراض دارد. اسماعیل از دیگر کشاورزان جنوب کرمان هم می‌گوید باید شورایی باشد که قیمت مشخصی برای محصول تعیین کند. اسماعیل خودش دو هکتار گلخانه دارد. می‌گوید جدای از هزینه‌های جاری مثل دستمزد کارگر و ... برای هر هکتار خیار سبزی که در گلخانه کاشته ٢٠٠میلیون تومان هزینه کرده است. «پیش از این می‌گفتند سازمان نظام مهندسی کشاورزی قیمت هزار و ٥٠٠ تومن پیشنهاد داده و این هزار و ٥٠٠ تومن هم قیمتی بود که فقط هزینه را جبران می‌کرد، حداقل اگر خیار رو کیلویی هزار و ٥٠٠ تومن می‌فروختیم ضرری نمی‌دادیم، ولی معلوم نشد اون قیمت چه شد و کی گفت کی شنفت؟»
دو سه روز پیش عکسی در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد، کشاورزان رودبار جنوب در استان کرمان، خیابان جلوی فرمانداری این شهرستان را در اعتراض به قیمت پایین محصول‌شان با خیار فرش کرده بودند. رضا یکی از همین کشاورزان است. می‌گوید که هر سال بر سر فروش محصولات گلخانه‌ای خواه خیار، خواه گوجه و خواه بادمجان، دردسر دارند و اعتراضات‌شان هم نتیجه‌ای حاصل نکرده است. «در میدان‌ها دلال‌ها بادمجانی را که می‌خرند کیلویی ١٥٠٠ تومان یک ساعت بعد به ٣هزار تومان به فرد دیگری می‌فروشند و فرد دیگر هم روی قیمت می‌کشد و کشاورز می‌بیند که قیمت محصولش از یک صبح تا بعدازظهر ٢٠٠درصد افزایش قیمت داشته است. سازمان جهاد کشاورزی که اصلا خودش را وارد نمی‌کند و می‌گوید به من ربطی ندارد و ما هم گاهی به کانال‌های خبری که مورد اعتماد مردم هستند، این مسائل را می‌گوییم، اما انگار که گوشی برای شنیدن حرف‌ها نیست.»
این نخستین بار نیست که کشاورزان جنوب کرمان با مشکل عرضه محصولات‌شان روبه‌رو شده‌اند. در سال‌های اخیر مشکل عرضه محصولات کشاورزی جنوب و اعتراض‌های کشاورزان به یکی از خبرهای ثابت رسانه‌ها بدل شده است. برای نمونه در بهمن‌ماه ٩٨ هم کشاورزان با مشکل فروش خیار روبه‌رو شده بودند. سعید برخوری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان همان موقع گفته بود: «همه اقداماتی که در فصل برداشت محصولات کشاورزی انجام می‌شود، به صورت مقطعی است لذا تنها راه برون رفت از مشکلات بخش کشاورزی به صورت بلندمدت راه‌اندازی منطقه آزاد کشاورزی است.» به گفته برخوری ۱۷هزار هکتار سطح زیر کشت خیار در جنوب کرمان وجود دارد که یک‌هزار و ۷۰۰ هکتار آن به صورت گلخانه‌ای و مابقی بوته‌ای است. عملکرد هر هکتار خیار بوته‌ای ۳۲تن و هر هکتار خیار گلخانه‌ای ۲۰۰تن است. این حجم از محصول اما با بی‌اقبالی بازار روبه‌رو است چون به گفته رئیس سازمان جهادکشاورزی جنوب استان بخشی از بازار خارجی محصولات از دست رفته است و از طرف دیگر کشت محصولات گلخانه‌ای در دیگر مناطق کشور با حمایت‌های یارانه‌ای موجب شده قیمت محصول افت کند.
سیاست‌های توسعه کشت گلخانه‌ای قابل اجراست؟
چندی است که بحث احداث گلخانه و توسعه آن در میان مسئولان بخش کشاورزی شدت گرفته است، به‌طوری که محمود حجتی، وزیر سابق جهاد کشاورزی در بیست‌وششم مردادماه امسال در گفت‌وگوی تلویزیونی گفته بود: «طرح‌های جدیدی داریم به‌خصوص در بحث گلخانه‌ها که دو چالش را از جلو روی کشور برمی‌دارد؛ چالش آب و چالش اشتغال.» او همچنین به این نکته اشاره کرده بود که می‌توان با احداث گلخانه ۹۰درصد در آب برای کشت سبزی صیفی صرفه‌جویی کرد و در یک هکتار حدود ۱۰نفر مستقیم مشغول به کار می‌شوند. حجتی همچنین خبر داده بود: «متاسفانه، در بحث گلخانه نسبت به آنچه در اغلب دنیا اتفاق می‌افتد عقب افتادگی تاریخی داشتیم و داریم. در‌سال ۹۲ نزدیک به ۸ هکتار گلخانه داشتیم اما امسال از ۱۵هزار هکتار گلخانه نیز گذر کردیم و پیش‌بینی ما این است که بتوانیم ٥هزار هکتار تا پایان‌سال ۹۸ به سطوح گلخانه‌ها اضافه کنیم.» حجتی در ادامه بیان کرده بود: «وقتی خود را با کشوری مثل ترکیه مقایسه کنیم حداقل باید به ۶۰هزار هکتار می‌رسیدیم چرا که با توجه به اقلیم و امکانات و موقعیت بازارهای جهانی محصولات آن به خوبی قابل صادر کردن است و محصولاتی که در گلخانه تولید می‌شود از قیمت و مرغوبیت خوبی برخوردار بوده است.»
ایده توسعه کشت گلخانه‌ای تنها به به سیاست‌های اجرایی حجتی ختم نمی‌شد چرا که حسن روحانی رئیس‌جمهوری در پیوست حکم انتصاب کاظم خاوازی، وزیر جدید جهاد کشاورزی ٣٤اولویت برای سیاست‌های اجرایی بخش کشاورزی تعیین کرده بود که در یکی از بندهای این تبصره ضرورت توجه به تقویت کشت گلخانه‌ای در تولید محصولات کشاورزی دیده می‌شود.
چندی پیش صیاد ذوالفقارخانی، یکی از کارشناسان بخش کشاورزی در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها با تأیید اینکه کشت گلخانه‌ای می‌تواند یکی از راهکارهای توسعه کشاورزی پایدار در ایران باشد، اظهار کرده بود: «احداث گلخانه هزینه‌های بسیار بالایی دارد که هزینه آن از توان بازار داخل، خارج است و از طرفی صادرات محصولات گلخانه‌ای نیز به همین سادگی‌ها نیست.»
او از تشویق سازمان‌های کشاورزی شهرستان‌ها برای تولید محصولات گلخانه‌ای خبر داده و گفته بود: «در هر جلسه یا هرجا مسئولان بخش کشاورزی فواید کشت گلخانه‌ای را می‌گویند. اما نکته اینجاست که اگر بخواهیم یک گلخانه مکانیزه با استانداردهای روز دنیا احداث کنیم، هزینه‌های تمام شده آن‌قدر زیاد می‌شود که این محصولات گلخانه‌ای در توان خرید مردم و بازار داخل نیست.» ذوالفقارخانی راهکار بعدی برای فروش محصولات گلخانه‌ای را صادرات می‌داند که این نیز با مشکلاتی مواجه است. «یکی از گزینه‌ها برای فروش محصولات گلخانه‌ای، صادرات است اما صادرات محصولات کشاورزی اینگونه نیست که ما تولید کنیم و ببینیم هر کشوری تقاضا کرد به او بفروشیم. باید برای این کار سرمایه‌گذاری بلندمدت کنیم و نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد و از طرفی شرایط کشور طوری نیست که بتوانیم این کار را انجام دهیم.»
با این وضع توان کشت گلخانه‌ای را نداریم
اما مسأله توسعه کشت گلخانه‌ای تنها به عدم امکانی برای صادرات، آن هم در روزهای شیوع کرونا ختم نمی‌شود. اسماعیل گلخانه‌دار جیرفتی که بابت کشت ٢هکتار خیار سبز در گلخانه ٢٠٠میلیون تومان هم ضرر داده است می‌گوید کشاورزی که محصولش را می‌کارد و می‌بیند فروش آن به تمامی ضرر است، امید می‌بندد که شاید دو سه روز آینده شاید محصولش را به قیمت بخرند اما مگر چقدر می‌شود خیار را نگه داشت. دست آخر باید آن را ببریم و بفروشیم. برای منی هم که ٧تن خیار تولید کردم، چه چاره دیگری می‌ماند جز اینکه آن را به میدان ببرم و به چنگ دلال‌ها بسپارم؟
او ادامه می‌دهد:«چقدر باید اعتراض کنی؟ این ماجرا ماجرای امسال نیست. سال‌های گذشته که می‌شد خیار را صادر کرد باز هم سود اصلی را دلال می‌برد. برای مثال دلال باید خیار را کیلویی ٣هزار تومان می‌فروخت و او هم خیار را کیلویی ٩٠٠تومان یا هزار تومان از کشاورز می‌خرید و ضرر کشاورزی خیلی دیده نمی‌شد اما امسال که امکان صادرات نیست، دلال‌ها هم همین را بهانه می‌کنند و خیار را تقریبا رایگان از کشاورز می‌گیرند.»
اسماعیل معتقد است که وقتی شورای قیمت‌گذاری نیست که به‌طور قاطع قیمتی را مشخص کند و زنجیره تولید و ارزشی هم نیست و دولت هم نظارتی ندارد، دست واسطه‌ها باز است که به هر قیمتی که می‌خواهند، محصول را از کشاورز بخرند. آن هم محصول گلخانه‌ای که هزینه‌‌هایش از محصول که روی زمین کشت شود، بیشتر است: «قیمت‌های نهاده‌ها امسال سه برابر شده اما قیمت محصول ما از یک سوم هم کمتر شده. اگر بنا به این است که کشاورز رزق مردم را تأمین کند، دیگر ما قدرتی نداریم که خطر کنیم و محصولی بکاریم هر‌سال به دلیل این دلالی‌ها سرمایه و آب و زمین و عمر ما به هدر می‌رود. خود من که دیگر محصول گلخانه‌ای نمی‌کارم.»
دیدگاه تان را بنویسید