داعش؛ ما و کرونا

این نگرانی بی­مبنا هم نبوده است، چون به تازگی دو پوستر از سوی فعالان آن گروه منتشر شده که حاوی تصاویری از شهر شیکاگو و برج مشهور لندن است و در آنها نوشته شده: «زمانی که اصلا انتظار آن را ندارند به آنان حمله کن» و «ویروس کرونا سرباز خداوند». همچنین به فعالان هوادار داعش گفته شده است که چون «ارتش­های صلیبی» مجبور شده ­اند برای مقابله با کرونا به کشورهایشان بازگردند، فشار خود را «علیه دشمنان» افزایش دهند. همزمان، عملیات­های ایذایی اعضای داعش در مناطق شرقی سوریه افزایش یافته است. روشن است که در چنین شرایطی، مقابله با فعالیت­های تروریستی داعش بیش از پیش دشوار می­شود.

از دید داعش، «بیماری‌ها به خودی خود شیوع پیدا نمی‌کنند، مگر به امر و اراده خداوند و این ویروس عذابی است که خداوند بر هر کسی که بخواهد، نازل می‌کند».

با چنین نگاهی است که داعش ساختگی و آزمایشگاهی­بودن این ویروس را رد می­کند، شیوع آن را پاسخ خداوند به بت­پرستان می­داند و در نتیجه از او درخواست می­کند که درد و رنج کافران را از بیماری کرونا افزایش دهد: «از خدا می­خواهیم که عذاب آنان را بیشتر کرده و مؤمنان را در سراسر جهان نجات دهد». از منظر داعش، دولت­های غربی در چنین شرایطی رفتارهای گذشته خود با مسلمانان را فراموش می­کنند و امیدوارند که «مجاهدان» به آنها رحم کنند؛ مسلمانان، اما، نباید به کافران و مرتدان رحم کنند، بلکه بایستی از این فرصت بهره بگیرند و فشار را بر روی آنها شدت ببخشند؛ چه آنکه محبوب­ترین شکل اطاعت از خدا جهاد است که در ضمن موجب از بین رفتن آثار عذاب و غضب خدا می­شود.

نکته جالب آنکه داعش تا 6 فوریه (17 بهمن) از اظهارنظر درباره شیوع این بیماری خودداری کرد و سرانجام دیدگاه خود را در نشریه هفتگی النبأ، ذیل آیه­ای از قرآن نوشت: «آری عقاب پروردگارت سخت سنگین است» (سوره بروج، آیه 12). طبق تفسیر داعش، دولت چین به خاطر آزار و اذیت مسلمانان اویغور مجازات می­شود و «اگرچه مشرکان مستحق عذاب در این دنیا و آخرت هستند، تقدیر از مصیبت­هایشان و بلاهایی که بر سر آنها می­آید ستودنی است».

در ادامه هشدار داده شده که شیوع این بیماری ممکن است مسلمانان چینی را هم تحت تأثیر قرار دهد و یا به کشورهای همسایه با جمعیت زیاد مسلمان سرایت کند، لذا لازم است مسلمانان از ورود یا ترک مناطق آلوده خودداری کنند و از کسانی که به این ویروس مبتلا شده ­اند درخواست می­کند به دنبال کمک­های پزشکی و دوری از دیگران باشند.

البته داعش به ­رغم دعوت به حمله علیه منافع چین در مارس 2019 تاکنون اقدامی جز لفاظی علیه چین نداشته است و درباره شرایط فعلی آن کشور هم می­نویسد: «باشد که خداوند چین را با مرگ مجازات کند، زیرا آنها مرگ را برای مسلمانان به همراه آورده بودند».

جالب اینجاست که در تبلیغات داعش، سخن­پراکنی علیه ایران فراموش نشده و این کشور هم مشمول عذاب الهی دانسته شده است. یک هفته پس از اعلام انتشار ویروس کرونا در ایران، در مطلبی با عنوان «گمراه است آن کسی که شما را به غیر او بخواند» (سوره اسراء، آیه 67) در شماره 223 هفته­ نامه النبأ، مدیریت بحران در ایران به استهزاء گرفته شد.

در این مطلب اگرچه آشکارا نامی از ایران برده نشده است، از کاربرد تعبیر «مشرکان رافضی» و اینکه با تمسخر گفته شده «یک شهر مقدس شیعیان مرکز شیوع بیماری است» مشخص است که وضعیت چه کشوری مورد نظر بوده است. در این نوشته آمده است که شیعیان فقط در مواقع بحران به خدا روی می ­آورند و البته اظهار امیدواری شده است که شیوع بیماری باعث شود «آنان عقاید مشرکانه خود را کنار بگذارند».

واقعیت آن است که داعش، همچون سایر گروه­های رادیکال اسلام­گرا، تفسیری سطحی از شیوع بیماری­هایی چون کرونا ارائه می­کند و آن را بیش از هر چیز نشانه قهر و عذاب الهی می­بیند که در چارچوب مبارزه دائمی میان حق و باطل به سود مجاهدان و علیه کافران و مشرکان نازل می­شود. به ­نظر می­رسد داعش در زمانی که در ضعف به ­سر می­برد و توانایی آن طی دو سال گذشته به ­طور محسوسی کاهش یافته است، ناچار است بر چنین تفسیری تاکید ­کند و برای جبران کسری منابع و ظرفیتش، بیش از گذشته خود را مشمول امدادهای غیبی خداوند معرفی کند: اگر ما فعلا نمی­توانیم به­ طور گسترده مبارزه کنیم، ارتش نادیدنی او این کار را انجام می­دهد.

از زاویه­ای دیگر، به نظر می­رسد داعش نیز از شیوع بیماری کرونا تا حدودی اثر پذیرفته و نگران شده است. بخشی از این نگرانی را می­توان از پیام رهبران داعش دریافت که فعالان و هواداران سازمان را ضمن تشویق به افزایش فشار و مبارزه علیه دشمنان خدا، همزمان، به اجتناب از سفر به شهرهای اروپایی توصیه کرده ­اند.

به تعبیر نشریه النبأ، فعالان سازمان برای آنکه کمتر در معرض خطر بیماری مهلک و کشنده کرونا قرار بگیرند، بایستی از «سرزمین وبا» دوری کنند. جدای از این توصیه، برای سازمانی که ادعای برپایی نظم سیاسی و اداری جدیدی دارد، نمایش توانایی و انجام اقداماتی برای حل بحران در منطقه ­ای که دولت­هایش قدرت یا انگیزه لازم برای کاهش مشکلات را ندارند، ضروری است.

به همین خاطر در بخشنامه داعش برای مقابله با بیماری­های مسری ضمن نقل چند حدیث، به توکل بر خداوند و دستورالعمل­ هایی مانند دوری از بیماری، پوشاندن دهان هنگام خمیازه و عطسه و شستن دست­ها ارائه شده است. همچنین از مسلمانان خواسته شده است برای محافظت خود و بهبود بیماران دعا کنند: «این بحران باید فرصتی برای مسلمانان باشد که اهمیت نماز را تشخیص دهند، از عذاب خدا بترسند و در ضعف انسان تامل کنند».

حال، ممکن است مؤمنان و مسلمانانی در این مدت دچار بیماری و آسیب شوند. در نوشته­ های نشریه داعش در این زمینه، از مشکلات و مصیبت­های پیامبران و پیروانشان یاد شده است که گاه خود در میان کشته ­شدگان و آسیب دیدگان هستند، مانند تعدادی از صحابه که بر اثر طاعون مشهور شام درگذشتند. در نتیجه، دعا می­شود سختی و رنج این عده از مسلمانان کفاره گناهانشان شود و اگر بمیرند، مشمول حدیث پیامبر (ص) باشند که «کسی که از وبا بمیرد، شهید است».

با این­حال، نباید بر ضعف سازمانی داعش یا هراس آن از گسترش ویروس کرونا در مناطق مختلف سوریه، عراق یا لیبی تمرکز کرد و از پیامدهای گوناگون و نگران­ کننده بحران­هایی چون بیماری­های همه ­گیر غافل شد که می­دانیم به خصوص بر همکاری­های منطقه ­ای و بین المللی اثر می­گذارد.

به دلیل همین نگرانی است که گروه بحران طی گزارشی در 31 مارس کشورها را به حفظ همبستگی علیه داعش توصیه کرده است؛ چه آنکه بنا به بررسی­های این گروه، رشد گروه­های جهادی در سال­های اخیر نتیجه هرج و مرج و جنگ داخلی در کنار ضعف دولت­ها بوده است. درواقع، حدس دشواری نیست که بقایای گروه داعش صبورانه منتظر تضعیف کشورهای مختلف در اثر پیامدهای بحران کرونا و افول ائتلاف­ها و همکاری­هاست تا در سایه چنین وضعیتی به بازسازی خود بپردازد و برای تسلط دیگرباره بر سرزمین­های از دست رفته ­اش بکوشد.

*پژوهشگر مسائل خاورمیانه