چرا تنش‌ها در عراق بالا گرفت؟

تحرکات مشکوک آمریکا در عراق، چند هفته پیش با تخلیه برخی پایگاه‌های نظامی آغاز شد. نیرو‌های آمریکایی این پایگاه‌ها را تخلیه و آن‌ها را به وزارت دفاع عراق تحویل دادند. امری که در ابتدا به عنوان آغاز خروج آمریکایی‌ها از عراق تعبیر شد. اما طولی نکشید که برخی منابع رسانه‌ای عربی، از بازاستقرار نیرو‌های آمریکایی در عراق خبر دادند. به گفته این رسانه ها، هدف آمریکا از تخلیه برخی پایگاه‌ها این بود که نیرو‌های آمریکایی از پایگاه‌های ناایمن خارج و به پایگاه‌های امن منتقل شوند.

در بحبوحه بازاستقرار نیرو‌های آمریکایی، روزنامه نیویورک تایمز از طرح جدید پنتاگون برای «نابود کردن» گردان‌های حزب الله عراق خبر داد. به گفته این روزنامه پنتاگون به فرماندهان نظامی دستور داده که طرحی برای از بین بردن این گروه شبه نظامی تهیه کنند. همچنین، در ادامه تحرکات مشکوک، ارتش آمریکا در عراق سامانه ضدهوایی پاتریوت مستقر کرد. وبگاه خبری المعلومه عراق، از قول گابریل سوما، مشاور رئیس جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، مدعی شد که پاتریوت برای حفاظت از نیرو‌های آمریکایی در برابر حملات موشکی وارد عراق شد و در روز‌های آینده فعال خواهد شد.

به گفته سوما، کاخ سفید با فرماندهان آمریکایی درباره انجام عملیات هوایی علیه مواضع نظامی عراقی گفتگو کرده، اما این عملیات در شرایط کنونی اجرا نخواهد شد. با این حال، روزنامه الاخبار لبنان، از قول منابع امنیتی مدعی شد که آمریکا تصمیم گرفته برخی مواضع گروه‌هایی مانند سازمان بدر، عصائب اهل الحق، جنبش النجباء و گردان‌های حزب الله عراق را هدف قرار دهد.

اما آمریکا، بدون اینکه شواهدی ارائه دهد، ادعا می‌کند که این گروه‌ها هستند که برای حمله به نیرو‌های آمریکایی آماده می‌شوند. دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به تازگی در توئیت تهدیدآمیزی مدعی شد: «بر اساس اطلاعات و باور (ما)، ایران یا نایبان‌اش در حال برنامه ریزی یک حمله مخفیانه علیه نیرو‌ها و یا دارایی‌های آمریکایی در عراق هستند. اگر این اتفاق بیافتد، ایران در حقیقت، هزینه بسیار سنگینی پرداخت خواهد کرد.»

پیش از این، مقامات آمریکایی به چند رسانه خارجی گفته اند که شواهدی در دست دارند که نشان می‌دهد گروه‌های نزدیک به ایران در عراق، در حال برنامه ریزی برای حمله به نیرو‌های آمریکایی هستند.

هر سه کشور ایران، عراق و آمریکا، درگیر بحران شیوع ویروس کرونا، معروف به کووید-۱۹، هستند. هر روز تعداد زیادی از شهروندان این کشور‌ها به کرونا مبتلا می‌شوند یا در اثر این بیماری جان‌شان را از دست می‌دهند. اینکه چرا در چنین شرایط بحرانی و خطرناک بهداشتی، تنش‌های سیاسی و نظامی میان این کشور‌ها مجددا بالا گرفته، پرسشی است که پاسخ دقیقی به آن داده نشده است. ولی به نظر می‌رسد که از دو منظر می‌توان به این پرسش پاسخ داد.

کشمکش بر سر تشکیل کابینه

منظر نخست با تشکیل دولت عراق ارتباط دارد. با وجود گذشت چند ماه از استعفای عادل عبدالمهدی، گروه‌های سیاسی شیعه عراق، هنوز از اجماع بر سر یک نخست وزیر جدید عاجزند. چندین نفر به عنوان گزینه نخست وزیری پیشنهاد شده اند، اما هیچ کدام موفق به تشکیل کابینه نشدند.

هم اکنون، جریانات سیاسی عراق، خصوصا شیعیان، بر سر نخست وزیری عدنان الزرفی، در حال کشمکش هستند. گروهی از شیعیان، مشخصا ائتلاف پارلمانی الفتح (شاخه سیاسی حشدالشعبی) در کنار سایر نیرو‌ها مانند نوری مالکی و دیگران، به شدت با نخست وزیری الزرفی مخالف هستند و او را یک شخصیت آمریکایی می‌دانند. از سوی دیگر، گروه‌هایی مانند جریان صدر و ائتلاف النصر به رهبری حیدر عبادی، نخست وزیر اسبق عراق، از نخست وزیری الزرفی حمایت می‌کنند.

این دو گروه نه تنها نمی‌توانند بر سر یک نخست وزیر اجماع کنند، بلکه اختلافات متعددشان موجب شده که هیچ کدام به تنهایی نتواند نخست وزیری را انتخاب کند. حالا آمریکا وارد معرکه شده و به گفته منتقدان الزرفی، می‌خواهد از طریق تحرکات نظامی، او را به مخالفانش تحمیل کند. آمریکایی‌ها از نخست وزیری الزرفی حمایت کرده و ایران را به مخالفت با نخست وزیری وی متهم می‌کنند. خبرگزاری عراقی میدل ایست نیوز، مدعی شده که قاسم الاعرجی، از گزینه‌های سازمان بدر برای نخست وزیری، اخیرا به متیو تولر، سفیر آمریکا در عراق، پیام داده و از او خواسته که از نخست وزیری اش به جای الزرفی حمایت کند. اما تولر ضمن رد این درخواست گفته اگر مخالفت سردار اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس، با نخست وزیری الزرفی صحت داشته باشد، این یک کودتاست. گفتنی است که در هفته گذشته، سردار قاآنی در سفری نه چندان محرمانه به بغداد رفت و با تعداد زیادی از رهبران شیعی و غیرشیعی عراق دیدار کرد.

 

فرصت کرونایی؟

اما فارغ از کشمکش‌های سیاسی بر سر تشکیل دولت، که به این زودی تمام نخواهند شد، تنش‌ها در عراق جنبه نظامی به خود گرفته است. تخلیه نیرو‌ها از پایگاه‌های غیر ایمن، مستقر کردن سامانه پاتریوت در برخی پایگاه ها، تخلیه کارمندان و دیپلمات‌های غیرضروری از عراق، زمینه سازی رسانه‌ای و تدافعی نشان دادن تحرکات خود، تهدید به نابود کردن برخی گروه‌ها مانند گردان‌های حزب الله و افزایش پرواز‌های شناسایی نظامی نشانه چیست؟ آمریکا چه هدفی از این اقدامات دارد؟

آمریکایی‌ها سیگنال‌های متناقضی نشان داده اند. از این رو نمی‌توان با قاطعیت گفت که هدف‌شان از این همه تحرکات نظامی چیست. با این حال، می‌توان در این زمینه حداقل دو سناریو را مطرح کرد. سناریوی اول این است که آمریکایی‌ها واقعا احساس خطر می‌کنند و می‌خواهند از طریق این تحرکات، ضمن محافظت از نیرو‌های خود، در مقابل دشمنان‌شان در عراق بازدارندگی ایجاد کنند. به عبارت دیگر، می‌خواهند به گروه‌های شبه نظامی شیعی در عراق بگویند که علیرغم بحران فراگیر کرونا در آمریکا، آن‌ها نه فقط تدابیر دفاعی اتخاذ کرده اند، بلکه برای هرگونه اقدام تهاجمی آماده هستند. چنین، سناریویی، به هیچ وجه جدید نیست. آمریکایی‌ها مدام ادعا می‌کنند که آمادگی اقدامات تدافعی و تهاجمی هستند.

اما سناریوی دوم این است که آمریکایی ها، واقعا دنبال ضربه زدن به برخی گروه‌های شبه نظامی شیعی در عراق هستند. برخی مقامات دولت آمریکا، از جمله مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، معتقدند که کرونا فرصتی ایجاد کرده که باید از آن برای ضربه زدن به این نیرو‌ها استفاده کرد. به اعتقاد آنها، ایران درگیر یک بحران بهداشتی بوده و فعلا بر مسائل داخلی تمرکز دارد. در نتیجه، آمریکا می‌تواند ضربه کاری به شبه نظامیان عراقی بزند. هر کدام از این سناریو‌ها شواهد و قراینی دارند. اما نمی‌توان گفت که کدام یک از آن‌ها احتمال وقوع بیشتری دارد.