ویروس کرونا چگونه باعث مرگ می‌شود؟

ویروس عامل بیماری کووید ۱۹ که SARS-CoV2 نام گرفته است، تاکنون حدود ۴۰۰ هزار نفر را در سرتار جهان آلوده کرده است. هرچند این تعداد، مواردی هستند که صرفا تاکنون شناسایی شده‌اند و احتمالا تعداد واقعی مبتلایان بسیار بیشتر از این رقم است. ویروس جدید که تاکنون جان حدود ۱۷ هزار نفر را گرفته، با گسترس سریع با اغلب نقاط دنیا به همه‌گیری جهانی منجر شده است. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که کرونا پس از ورود به بدن، چگونه موجب مرگ افراد می‌شود؟

ویروس کرونا جدید یک عامل بیماری‌زای تنفسی است؛ بدین معنا که می‌تواند وارد سیستم تنفسی شده و به آن حمله کند. دستگاه تنفسی سیستمی است که از بینی آغاز شده و به ریه‌ها می‌رسد و به شما اجازه می‌دهد اکسیژن را وارد بدن کرده و کربن‌دی‌اکسید را از آن خارج کنید. ویروس‌های تنفسی مختلفی در دنیا وجود دارند، مانند:ٰ آدنوویروس‌ها، رینو ویروس‌ها، ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV)، آنفلوانزا و ویروس‌های کرونای دیگر. مجرای تنفسی محیط مناسبی برای این ویروس‌ها است و برخی از آن‌ها معمولا در بخش فوقانی دستگاه تنفس می‌مانند؛ درحالی‌که برخی دیگر ممکن است وارد بخش تحتانی دستگاه تنفسی شوند. ویروس کرونا جدید می‌تواند به هر دو بخش دستگاه تنفسی نفوذ کند.

باید درنظرداشت که چون صرفا دو نوع ویروس مختلف با ‌عنوان ویروس‌های تنفسی درنظرگرفته می‌شوند، بدین مفهوم نیست که از جهات دیگر نیز به یکدیگر شباهت دارند. ویروس‌های مختلفی که موجب سرماخوردگی معمولی می‌شوند از جمله چهار نوع ویروس کرونا دیگر (OC43، HKU1، NL63 و 229E)، نسبت‌به ویروس کرونا جدید رفتار بسیار متفاوتی دارند. همچنین، ویروس جدید همانند ویروس آنفلوانزا نیست. کرونا جدید زمانی وارد دستگاه تنفسی شما می‌شود که قطرات تنفسی حاوی ویروس را تنفس کنید. این عفونت معمولا از بینی، همان عضوی آغاز می‌شود که بسیاری از مردم عادت دارند به آن دست بزنند؛ درنتیجه هرگز با دست آلوده، صورت خود را لمس نکنید. ظاهر ویروس مانند یک توپ ماساژ خاردار است.

_{نمایشی از ویروس SARS-CoV2 که موجب همه‌گیری جهانی کووید ۱۹ شده است}

برجستگی‌های موجود روی سطح ویروس (اسپایک) از پروتئین تشکیل شده‌ است. این برجستگی‌های پروتئینی کلید توانایی ویروس برای حمله به سلول‌های دستگاه تنفسی هستند. آن‌ها به ویروس کمک می‌کنند تا ACE2 را پیدا کرده و به آن متصل شود. ACE2 پروتئینی است که روی سطح سلول‌های شما وجود دارد و ویروس می‌تواند از آن برای ورود به سلول استفاده کند. این ویروس از آنزیمی که فورین نام داشته و در سلول‌های شما وجود دارد، استفاده کرده و اسپایک‌ها را به دو نیمه تقسیم می‌کند. این امر به هدایت ویروس به درون سلول کمک می‌کند. وقتی ویروس وارد سلول می‌شود، سیاستش متوقف نمی‌شود. این ویروس ماشین‌آلات سلول‌های شما را برای ساخت نسخه‌هایی از خود می‌رباید. نسخه‌های زیادی از ویروس ساخته می‌شود و ویروس ممکن است به سلول‌های پوشش مجرای تنفسی حمله کرده و به آن‌ها آسیب برساند. آن‌ها ممکن است قبل از اینکه سیستم ایمنی متوجه شود که اتفاقی افتاده است، وارد سلول‌ها شوند. علت آن است که سیستم ایمنی شما احتمالا هرگز پیش از این چیزی مانند SARS-CoV2 ندیده است و فرصتی برای شناسایی و ایجاد سلاح علیه آن نداشته است.

سیستم ایمنی برای مقابله با این شرایط اضطراری، بدون برنامه‌ی مشخصی برای مبارزه‌ با SARS-CoV2، شروع به تلاش می‌کند و به‌سرعت، گروهی از سربازان خود را به پوشش مجرای تنفسی می‌فرستد و آنجا را به میدان جنگ تبدیل می‌کند. اگر همه‌چیز در قسمت بالای نای باقی بماند، سیستم ایمنی ممکن است برای مقابله با ویروس کافی باشد. در چنین مواردی، علائم احتمالا شبیه علائم عفونت دستگاه تنفس فوقانی است. شاید هم اصلا علائمی نداشته باشید.

نتایج یک مطالعه نشان داده است که ۱۷/۹ درصد از افراد آلوده در جریان عفونت کووید ۱۹ دارای هیچ‌گونه علائمی نیستند. علائم دستگاه تنفس فوقانی می‌تواند شامل، تب، گلودرد، گرفتگی بینی و سرفه‌ی خشک باشد. همان‌طور که سازمان جهانی بهداشت گزارش کرده است، علائم به‌طور متوسط ۵ تا ۶ روز پس از وارد شدن ویروس به بدن آغاز می‌شود. این زمان دارای دامنه‌ای از یک تا ۱۴ روز است.

ممکن است تا این‌جا چنین فکر کنید که کرونا جدید، ویروسی مخرب است اما در قیاس با دیگر عوامل بیماری‌زای خطرناک، چندان هم وحشتناک نیست. هرچند برای درصد زیادی از موارد، عفونت ناشی از ابتلا به کرونا و آسیب آن به بخش فوقانی دستگاه تنفس محدود می‌شود، بهتر است درباره‌ی زمان ورود عفونت به درخت تنفسی و ریه‌ها نیز بدانید. تنگی نفس، درد یا تنگی قفسه سینه، سرفه‌ی عمیق‌تر و دیگر مشکلات تنفسی می‌تواند نشانه‌ی این باشند که ویروس راه خود را به مجرای تنفسی تحتانی باز کرده است. این علائم می‌تواند ناشی‌از التهاب درخت تنفسی باشد که درخت برونشی نیز نامیده می‌شود: مجموعه‌ای از لوله‌ها که هوا را وارد ریه و از آن‌ خارج می‌کنند. ویروس ممکن است در درخت تنفسی متوقف نشود. در انتهای مجرای تنفسی مجموعه‌ای از ساختارهای بالون‌مانند وجود دارد. این ساختارهای غشایی همان کیسه‌های هوایی یا آلوئول‌های تنفسی هستند که با هوایی که تنفس می‌کنید، پر می‌شوند. نمایشی از این ساختارها در شکل زیر نشان داده است:

همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌کنید، کیسه‌هایی هوایی با شبکه‌ای از رگ‌های خونی در ارتباط هستند که به رنگ قرمز و آبی نشان داده شده است. این رگ‌های خونی، خونی را که حاوی اکسیژن کم و کربن‌دی‌اکسید بالا است، از سایر قسمت‌های بدن به ریه می‌آورند. کیسه‌های هوایی محل تبادل این گازها هستند و در آنجا اکسیژنی که تنفس می‌کنید با کربن‌دی‌کسید موجود در خون مبادله می‌شود. کربن‌دی‌دکسید وارد کیسه‌های هوایی شده و می‌تواند طی عمل بازدم ازطریق بینی و دهان خارج شود. خونی که اکسیژن گرفته است به سایر قسمت‌های بدن می‌رود تا اکسیژن مورد نیاز سلول‌ها را تأمین کند.

وقتی آلوئول‌های شما به درستی کار نکنند، بدن تهی از اکسیژن شده و قادر نیست از کربن‌دی‌اکسید رهایی پیدا کند. پس از چنین اتفاقی، همه‌چیز به‌سرعت به‌سمت سراشیبی می‌رود. اگر ویروس به ریه‌ها و کیسه‌های هوایی برسد، می‌تواند موجب بروز ذات‌الریه شود. ذات‌الریه زمانی اتفاق می‌افتد که کیسه‌های هوایی ملتهب شده و پر از مایعات و مواد زائد می‌شوند. این اتفاق ممکن است در یک یا هر دو ریه رخ دهد. بروز ذات‌الریه نشان‌دهنده‌ی جدی بودن عفونت است. اگر درمورد ابتلا به آن مشکوک هستید، لازم است فورا به پزشک مراجعه کنید. البته بدون استفاده از دستگاه اشعه‌ی ایکس نمی‌توانید با اطمینان بگویید که دچار ذات‌الریه شده‌اید. بنابراین، از علائم احتمالی نظیر تب بالا و لرزی که ممکن است همراه‌با تکان‌خوردن باشد، سرفه همراه‌با مخاط سبز، زرد یا خونی، درد قفسه سینه، تنگی نفس و دیگر مشکلات تنفسی مرتبط آگاه باشید. همچنین ممکن است احساس خستگی کنید، اشتهای خود را از دست داده و گاهی عرق کنید. اگر دچار کبودی یا گیجی شدید، نشانه‌ی آن است که شاید اکسیژن کافی در ریه‌های خود نداشته باشید. کبودی نشانه‌ی خطرناکی است که به مراجعه‌ی فوری به پزشک نیاز دارد.

وقتی عفونت به ریه‌ها برسد، ممکن است سیستم ایمنی به‌شدت برافروخته شده و موجب بدتر شدن اوضاع شود. سیستم ایمنی ممکن است گروه‌های بسیار زیادی از مدافعان را به منطقه بفرستد؛ آبشارهایی از سلول‌ها و مواد شیمیایی مختلف که فراتر از محل حادثه و در تمام جهات شلیک می‌شوند. این پاسخ ممکن است حتی مهاجم را ریشه‌کن نکند و در عین حال موجب وارد آمدن آسیب‌های اضافی به سلول‌های دستگاه تنفسی شود.

مشکل دیگر آن است که درحالی‌که سیستم ایمنی درحال مبارزه با ویروس جدید است، میکروب‌های دیگری مانند باکتری‌ها می‌توانند وارد ریه‌ها شده و ویرانی به بار آورند. این مهاجمان جدید می‌توانند با غفلت سیستم دفاعی، سبب بروز عفونت‌های ثانویه‌ای شوند که به‌سرعت بدن را درگیر می‌کنند. چنین عفونت‌هایی می‌توانند مرگبار باشند و با ادامه‌ی آسیب به ریه‌ها، ممکن است دچار سندرم زجر تنفسی یا دیسترس تنفسی حاد (ARDS) شوید که چنان آسیب گسترده‌ای به ریه‌ها وارد می‌شود که دیگر قادر تبادل گاز نیستند. اگر آسیب به‌حدی برسد که ریه‌ها دیگر نتوانند به‌طور مؤثر گازها را مبادله کنند، دچار نارسایی تنفسی شده و برای کمک به تنفس به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز خواهید داشت. در چنین مواردی، دستگاه تنفس مصنوعی چیزی اختیاری نبوده و برای زنده ماندن، امری حیاتی است. به همین دلیل پزشکان درحال‌حاضر درمورد کمبود دستگاه تنفس مصنوعی نگران هستند؛ زیرا با کمبود آن مردم جان خود را از دست خواهند داد.

_{با شیوع بیماری کووید ۱۹ در سرتاسر جهان، دستگاه‌های تنفس مصنوعی مانند آنچه در تصویر می‌بینید، ممکن است به‌شدت مورد نیاز باشد}

اتصال به دستگاه تنفس مصنوعی بدترین چیزی نیست که می‌تواند رخ دهد. سیستم ایمنی می‌تواند بیش از این نیز پیش برود. مشکل واقعی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی شروع به ارسال مواد شیمیایی و سلول‌هایی نه‌تنها به ریه‌ها بلکه به تمام قسمت‌های بدن می‌کند. در این وضعیت دامنه‌ی تخریب، فراتر از منطقه‌ی ریه گسترش می‌یابد. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، سپسیس را به‌عنوان پاسخ افراطی بدن به یک عفونت توصیف می‌کند. این یک وضعیت اضطراری مرگبار است. فشار خون شروع به کاهش کرده و اندام‌ها دچار نارسایی می‌شوند. در این وضعیت، احتمالا نقطه‌ی بازگشتی درکار نیست. بیشتر افراد مبتلا به کووید ۱۹ این مسیر را طی نمی‌کنند.

براساس گزارش مأموریت مشترک سازمان جهانی بهداشت و چین درمورد بیماری کووید ۱۹، تقریبا ۸۰ درصد از افرادی که ابتلای آن‌ها با آزمایش تأیید می‌شود، بیماری خفیف تا متوسطی دارند. بیماری خفیف معمولا حدود دو هفته ادامه دارد. اگرچه براساس این گزارش، ۱۳/۸ درصد از افرادی که بیماری آن‌ها به‌وسیله‌ی آزمایش تأیید می‌شد، دچار حالت شدید بیماری بودند. بهبودی از این وضعیت، اگر رخ دهد، ۳ تا ۶ هفته طول می‌کشد. متاسفانه خطر مرگ همچنان وجود دارد.

بنابراین، درصورت ابتلا به کووید ۱۹، احتمال مرگ چقدر است؟ در گزارش هفتگی نرخ مرگ‌و‌میر مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری که در تاریخ ۱۸ مارس منتشر شد، داده‌های مربوط به ۴۲۲۶ مورد کووید ۱۹ مورد بررسی قرار گرفته بود که از تاریخ ۱۶ مارس به این مرکز گزارش شده بودند. از این موارد، ۲۴۴۹ نفر از بیماران دارای این دامنه‌های سنی بودند: ۶ درصد ۸۵ سال و بیشتر، ۲۵ درصد بین ۶۵ تا ۸۴ سال، ۱۸ درصد بین ۵۵ تا ۶۴ سال، ۱۸ درصد بین ۴۵ تا ۵۴ سال، ۲۹ درصد بین ۲۰ تا ۴۴ سال و ۵ درصد بین صفر تا ۱۹ سال. نرخ مرگ‌و‌میر به‌طور قابل‌توجهی در افراد دارای سن ۸۵ و بالاتر بیشتر بود و ۱۰ تا ۲۷ درصد از آن‌ها زنده نمی‌ماندند. این رقم بسیار بالا به‌نظر می‌رسد اما به‌خاطر داشته باشید که این‌ها مواردی بودند که تشخص داده شده و به مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری گزارش شده بودند.

_{پزشک ۴۰ ساله‌ای که در بخش فوریت‌های پزشکی سیستم بهداشت و درمان اورگرین هلث در واشنگتن کار می‌کرد، دچار بیماری کووید ۱۹ شده و در شرایط بحرانی قرار دارد}

بدون آزمایش گسترده‌تر، مشخص نیست که هم‌اکنون واقعا چه تعداد مورد کووید ۱۹ در جهان وجود دارد. میزان مرگ‌و‌میر موارد برای افراد دارای سن ۶۵ تا ۸۴ سال برابر ۳ تا ۱۱ درصد بود که پایین‌تر بوده اما باز هم قابل‌توجه است. نرخ مرگ‌و‌میر موارد برای افراد ۵۵ تا ۶۴ ساله بین ۱ تا ۳ درصد و برای افراد ۲۰ تا ۵۴ سال، کمتر از یک درصد بود. در میان قربانیان، هیچ فرد دارای سن ۲۰ سال و کمتر دیده نشد. تاکنون، نرخ مرگ‌و‌میر موارد که در بخش‌های مختلف جهان برآورد شده است، تاحدی متفاوت بوده است. تدروس آدهانوم، مدیر کل سازمان جهانی بهداشت در جلسه‌ی مطبوعاتی که در تاریخ ۳ مارس برگزار شد، گفت:

در سطح جهان، حدود ۳/۴ درصد از موارد گزارش‌شده‌ی کووید ۱۹ جان باخته‌اند.

مطالعه‌ای که هم‌اکنون برای انتشار در مجله‌ی Nature Research درحال بررسی است، داده‌های عمومی در دسترس درباره‌ی موارد تأیید آزمایشگاهی شده‌ی عفونت‌های کووید ۱۹ را در سرزمین اصلی چین مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار داده است و احتمال مرگ در اثر عفونت پس از توسعه‌ی علائم را ۱/۴ درصد برآورد کرده است. بنابراین برای حل این اختلاف در نرخ مرگ‌و‌میر موارد گزارش‌شده به داده‌ها و مطالعات بیشتری نیاز است. باین‌حال، تمام این برآوردها بسیار بالاتر از نرخ مرگ‌و‌میر آنفلوانزای فصلی است که معمولا پایین‌تر از ۰/۱ درصد است. ویروس کرونا جدید ممکن است از این نظر که یک ویروس تنفسی است و می‌تواند موجب مرگ شود، شباهت‌هایی با ویروس آنفلوانزا داشته باشد، اما آنفلوانزا نیست.