ماجرای خرید ۲میلیارد دلاری اشتباه شاه!

شاه خودش را بالاتر و عاقل‌تر از همه می‌دانست، حتی از کارشناسان حوزه‌های تخصصی. این روحیه در بسیاری از رفتارهای وی تجلی یافته بود و مایه دردسرهایی می‌شد که بسیاری از آن‌ها در اسناد شفاهی و کتبی و همچنین کتاب‌ها و خاطرات دوران پهلوی به‌جامانده است. «فریدون هویدا» دراین‌باره در کتاب «سقوط شاه» می‌نویسد: «شاه به صورتی دیوانه‌وار عاشق افکار خود بود و افکار او هم آن‌قدر حالت ساده‌لوحانه داشت که گاه شکلی خطرناک به خود می‌گرفت... روش زمامداری شاه به‌گونه‌ای بود که اکثر تصمیم‌ها را شخصاً می‌گرفت و به همین خاطر چنان جوی به وجود آورده بود که هیچ‌کسی، حتی نزدیک‌ترین مشاورانش هم جرئت انتقاد از او را به خود نمی‌دادند و وزرای کابینه نیز برای آنکه از خشم شاه در امان بمانند در موارد متعددی ترجیح می‌دادند هر مسئله‌ای را هرقدر هم ناچیز و پیش‌پا افتاده باشد قبلاً به اطلاع او برسانند.»

خرید نظامی از روی کاتالوگ!

خودرایی شاه حتی به امنیت کشور هم صدمه می‌زد. در خریدهای نظامی انتخاب با شاه بود و ارتشبد «حسن طوفانیان» که مسئول خرید ارتش بود کاتالوگ‌ها را می‌برد پیش شاه تا تجهیزات نظامی را انتخاب کند. درواقع سلیقه شاه و اینکه از قابلیت‌های یک نوع تجهیزات خوشش بیاید، مهم بود و اینکه ازنظر کارشناسی آن تجهیزات به کار نیروهای مسلح می‌آید یا خیر اصلاً مهم نبود. این خودرایی به خریدهای اشتباه منجر می‌شد؛ ازجمله خرید تانک‌های چیفتن از انگلستان که به دلیل قیمت بالا و کارایی کم در برابر رقبای آلمانی و آمریکایی این تانک، خرید آن را بدترین خرید تسلیحاتی ایران می‌دانند.

ارتشبد طوفانیان خریدهای نظامی ایران را طبق نظر شاه انجام می‌داد

اف-14 یا اف-15؟

البته خودرایی شاه خسارت‌بار هم می‌شد. سپهبد «عبدالله آذر برزین» جانشین فرمانده نیروی هوایی ارتش پهلوی در مصاحبه‌ای که در کتاب «فرماندهی و نافرمانی» آمده است خریدهای نظامی شاه را اشتباه می‌داند و می‌گوید: «تشریفات خرید جنگ‌افزار در ارتش ایران به‌کلی با کشورهای دیگر متفاوت بود... بودجه ارتش ایران بر مبنای سیستمی که کشورهای دیگر بودجه را تعیین می‌کردند، نبود. نه تقدم‌ها معلوم بود و نه بر مبنای نیازمندی بود... در ایران تشکیلات وزارت جنگ در این کار دخالتی نداشت. جنگ‌افزارها هم بر مبنای نیاز و مأموریت خریداری نمی‌شد. ارتشبد طوفانیان را به‌عنوان مسئول خرید جنگ‌افزارها در ارتش ایران تعیین کرده بودند. بزرگ‌ترین مشکل هم همین بود که موقعی که او می‌خواست جنگ‌افزارها را خریداری یا حتی بررسی کند به‌هیچ‌عنوان با نیروها صحبتی نمی‌کرد و مسئله را مستقیماً به شاه می‌گفت.»

سپهبد آذر برزین: وزارت جنگ نقشی در خرید تجهیزات نظامی نداشت

یکی از خریدهای بد و خودسرانه شاه خرید هواپیمای اف-14 بود. درحالی‌که اف-15 با قیمت یک‌چهارم و قابلیت‌های فنی بیشتر و بهتر برای ارتش ایران در دسترس بود، شاه اف-14 را خرید تا گران‌ترین هواپیمای جهان را داشته باشد. هواپیمایی که خریدار دیگری غیر از ایران نداشت. حتی اسرائیل، به‌عنوان نزدیک‌ترین متحد آمریکا هم ترجیح داده بود اف-15 بخرد.

به گفته «آذر برزین» کارشناسان ارتش اصرار داشتند که اف-15 که توان و تجربه فنی برای استفاده از آن در ایران وجود داشت به تعداد بالا خریداری شود اما درنهایت با نظر شاه هواپیماهای اف-14 آمدند و 300 مستشار نظامی آمریکایی نیز برای آموزش و نظارت در ایران مستقر شدند. بودجه‌های بسیار بالا هم برای تطبیق سیستم‌های راداری و فنی و... هواپیماهای اف-14 با تجهیزات نیروی هوایی ایران هزینه شد.

مراسم تحویل هواپیماهای اف-14 به ایران

خرید غیرکارشناسی هواپیماها 2.2میلیارد دلار خرج روی دست ایران گذاشت. البته در آن زمان نفت گران شده بود و شاه دوست داشت تا می‌تواند پول خرج کند. آمریکایی‌ها هم بهترین بازار را برای  تجهیزات خود پیدا کرده بودند و نمی‌گذاشتند پول نفت ایران، جای دوری برود! این شد که چند سناتور برای فروش این هواپیماها پا پیش گذاشتند. 28میلیون دلار هم رشوه دادند. چرا؟ چون گرومن، یا همان شرکت تولید کننده اف-14 در معرض ورشکستگی بود اما حالا با پول نفت ایران نجات می‌یافت.

خرید شاه آنقدر عجیب بود که صدای شرکت رقیب گرومن را هم درآورد. تولیدکننده اف-15 به سنا شکایت کرد. موضوع حتی به رسانه‌های آمریکا هم کشیده شد و نیویورک تایمز در تاریخ 26 بهمن 1354 (15 فوریه 1976) گزارش مفصلی درباره این ماجرا نوشت.

گزارش نیویورک تایمز درباره جنجال‌های خرید هواپیمای اف-14 توسط شاه

نظر شاه درباره برنامه‌ریزی!

حالا با این روحیه خودرایی و بی‌برنامگی محض، نظر شاه درباره «سازمان برنامه‌وبودجه ایران» چه باشد خوب است؟ «عبدالمجید مجیدی»، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه در سال ۱۳۵۱ در کتاب خاطراتش درباره اینکه آیا شاه نظر منفی و بدی نسبت به سازمان برنامه، از بالا تا پایین داشت چنین گفته است: «همیشه داشت. این نظر منفی همیشه، همیشه نسبت به سازمان برنامه وجود داشت.»

مخصوصاً در امور...

حالا شاه کجاها بیشتر به حرف کارشناسان گوش نمی‌کرد؟ «اسدالله علم» نخست‌وزیر و وزیر دربار پهلوی در کتاب خاطرات خود که «یادداشت‌های علم» نام دارد، نوشته است: «شاهنشاه همیشه می‌فرمایند باید به متخصصان بگویند مطالعات خودشان را بکنند، وقتی نظر دادند باید درست خلاف آن عمل کنید مخصوصاً در امور اقتصادی!»

انقلاب اسلامی

خریدهای شاه

ش