قهر میان عربستان و ایران بیش از آنچه که انتظارش می رفت؛ طولانی شده. اما حالا در بحبوحه اختلافات تهران و واشنگتن، ریاض بلاخره شروع به فرستادن فرکانس هایی واضح برای گفتگو با کشورمان کرده است. هفته گذشته فیصل بن فرحان وزیرخارجه عربستان برای اولین بار در طول سال های گذشته، گفت که کشورش از گفت و گو با ایران استقبال می کند. البته این گام عربستان بدون چون و چرا هم نماند و فرحان شرط هایی را برای گفت و گو تعیین کرد که به سرعت از سوی وزیرخارجه ایران پاسخ گرفت.
چرا روند وقایع کند است؟
بعد از آنکه فیصل بن فرحان گفت از گفتگو با ایران استقبال میکند از شروط عربستان برای این مذاکرات سخن گفت. این در حالیست که ایران تمایل خود را به گفتگو با کشورهای منطقه در جهت صلح و ثبات خاورمیانه مدت هاست نشان داده است. اما تمرکز سعودی ها بیش از آنکه بر روی حل مسائل منطقه باشد، بر روی لجبازی با تهران و محدود کردن فعالیت های منطقه ای کشورمان است. فیصل بن فرحان در مجمع داووس که ظریف غایب بزرگ آن بود، گفت که کشورش از گفت‌وگو با ایران استقبال میکند و کشورهای زیادی پیشنهاد وساطت میان دو کشور داده‌اند و عربستان به همه اینها گفته است که از گفت‌وگو با ایران استقبال میکند. بن‌فرحان اما گفت که ریاض به واسطه‌ها اطلاع داده که گفت‌وگو باید زمانی شروع شود که ایران بپذیرد رفتارش را تغییر دهد. ، محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران، چهارشنبه شب و بعد از حرف های وزیرخارجه سعودی، در حالی که در تهران بود در توییتی به زبان عربی نوشت:«ایران همچنان به گفت‌وگو با همسایگان خود علاقه‌مند است. ما آمادگی خود را برای مشارکت در هر اقدام هم‌افزا برای تامین منافع منطقه اعلام می‌کنیم. ما از هر گامی که امید را به مردم منطقه بازگرداند و ثبات و شکوفایی به ارمغان آورد استقبال می‌کنیم.» اما این تنها توئیت ظریف نبود. او روز جمعه به سخنان مقام سعودی که از ایران خواسته بود رفتار عادی داشته باشد پاسخ داد و در توئیترش نوشت:«کشورهای عادی کشتارگاه‌هایشان را به جای کنسولگری جا نمی‌زنند. کشورهای عادی به همسایگانشان حمله نمی‌کنند، باعث ایجاد بحران‌های بشردوستانه نمی‌شوند و از مذاکره سرباز نمی‌زنند. با تمام این اوصاف ما هیچ پیش شرطی برای مذاکره تعیین نمی‌کنیم.»
ایران از پاییز امسال همراه با پیشنهاد گفتگو با کشورهای همسایه و در راس آنها عربستان، از اعراب منطقه خواسته است که به طرح صلح هرمز بپیوندند و به دنبال صلح در داخل خود منطقه باشند. به نظر می رسد که عربستان در خصوص طرح های ایران رویکرد دوگانه ای دارد. مقامات سعودی از یک سو خط کاخ سفید را در خصوص تهران دنبال می کنند و مدعی استفاده ایران از خشونت و دخالت در منطقه هستند و از سوی دیگر به حمایت ترامپ از خودشان امید چندانی ندارند و دیگر فهمیده اند که نمی توانند بر روی حمایت مادام العمر عربستان به ازای پول هایی که به آنها می دهند امیدوار باشند. این رویکرد دوگانه باعث شده تا شایعات گفتگوهای پنهانی میان دو کشور از ماه های قبل بر سر زبان ها باشد. اما رویکرد مقامات سعودی که هنوز کورسوی امیدی از سوی غربی ها می بینند، روند اتفاقات را کند کرده است.
واسطه ها چه می خواهند؟
وزیرخارجه عربستان در داووس از واسطه های نام برد که به دنبال آشتی دادن عربستان و ایران هستند. در صدر این کشورها در ماه های اخیر پاکستان قرار داشته است. عمران خان نخست وزیر پاکستان برخلاف مقامات پیشین این کشور تلاش کرده تا میان رابطه با ریاض و تهران تعادلی ایجاد کند. او در عین حال که روابط خوبی با عربستان دارد، نشست و برخواست های زیادی هم با مقامات کشورمان داشته و برای پاکستان نقش آفرینی میان دو قدرت منطقه ای می تواند یک برد واقعی باشد. از سوی دیگر عمان هم مانند همیشه در پی رفع مشکلات بوده است. رفت و آمدهای سرپرست وزارت خارجه این کشور به ایران، حالا دیگر به دو هفته یکبار رسیده و ناظران معتقدند که در این رفت و آمدها پیام ها و ماجراهایی پیگیری می شود. عراق هم به خصوص در سال گذشته میلادی تلاش کرد تا به عنوان واسطه از میزان تنش میان سعودی ها و ایران بکاهد. به نظر می رسید که مقامات این کشورها ایجاد اشتی بین تهران و ریاض را به سود ثبات و امنیت خود می دانستند. اما با وقوع تنش ها در خاک عراق، روند واسطه گری سیاستمداران عراقی هم با خلل روبه رو شد. به نظر می رسد که در بین این واسطه ها، عربستان و ایران به واسطه گری های عمان اعتماد بیشتری دارند.
امنیت خلیج فارس و جنگ یمن ضرورت صلح را بیشتر کرد
عربستان هم مانند دیگر کشورهای منطقه نگرانی های خود را در خاورمیانه دارد. پیش از این مقامات سعودی تلاش داشتند تا این امنیت را با ثروت کلانی که در دست دارند، از کشورهای غربی خریداری کنند. اما سیاستهای ترامپ نشان داد که او حاضر به درگیر شدن با تهران به خاطر سعودی ها نیست و تمایل چندانی ندارد که خود را سپر بلای بن سلمان کند. این امر باعث شد تا میان ولیعهد سعودی و کاخ سفید فاصله ای قابل تشخیص ایجاد شود. حتی بعد از درگیری ایران و امریکا پس از ترور و شهادت سردار قاسم سلیمانی، سعودی ها تلاش کردند تا اظهارنظر سختی علیه ایران بروز ندهند و بر روی اهمیت صلح در خاورمیانه پا فشاری کنند و این نشان داد که در ریاض دیگر رویکرد تندروآنه ای که برای هر نوع اقدام علیه ایران، پایکوبی می کرد کمرنگ شده است.
از طرف دیگر موضوع یمن برای سعودی ها تبدیل به معادله ای لاینحل شده است. انها در باتلاق گیر افتاده اند و برای عبور از آنها نیاز به یک توافق با حوثی ها دارند. به اعتقاد کارشناسان برای به نتیجه رسیدن با حوثی ها، ریاض ابتدا باید روابطش را با ایران ترمیم کند و این موضوع راه حل دیگری ندارد به غیر از اینکه در واکنش های تندوتیز علیه کشورمان احتیاط بیشتری به خرج داده و به دنبال دریچه هایی برای گفتگو و همفکری بگردند. این دریچه ها ماه هاست که باز شده و خبرهای غیررسمی از فعال بودن آنها خبر می دهند.
آشتی با سوریه و ایجاد جبهه ای تازه در خاورمیانه
به نظر می رسد که عربستان حالا یک دشمن تازه پیدا کرده و می خواهد همه انرژی خود را برای مقابله با اردوغان به کار ببرد. اردوغان در یک سال گذشته به توسعه طلبی و جاه طلبی خود افزوده است. سعودی ها مواضع خود را به خصوص در افریقا در خطر می بینند و نگران این هستند که اردوغان تبدیل به قدرتی غیرقابل چشم پوشی در منطقه شود. عربستان تلاش کرده تا ترکیه و دوستش قطر را متوقف کند. در اخرین واکنش به اقدامات ترکیه، در حالی که بشار اسد و اردوغان بر سر شمال سوریه با یکدیگر در کشمکش هستند، طرف بشار اسد را گرفته و شاهزاده های سعودی با مقامات سوری دیدار می کنند. به نظر می رسد که عربستان در حال تغییر سیاست های خود است و منافع خود را به شدت از سوی ترکیه در خطر می بیند. برخی کارشناسان رویکرد مثبت سعودی ها به گفتگو با ایران را هم در ادامه همین جبهه بندی های تازه می دانند.
ایران می گوید که شرطی برای گفتگو با عربستان ندارد و بدلیل اینکه هر دو کشور در یک منطقه پرتنش حضور دارند، مذاکره و همکاری را ضروری و حتی بدیهی می داند. اما به نظر می رسد که برای سعودی ها دل کندن از آمریکا هنوز دشوار است و اظهارنظرهای ضدونقیض شاهزاده ها و مقامات سعودی علیه ایران را در حالی که وزیرخارجه این کشور چراغ سبز را برای مذاکره نشان داده، باید در ادامه همین امیدواری به کمک ترامپ دانست. در عین حال آنچه واضح است اینکه کشورهای منطقه کم و بیش به درک مشترکی از این موضوع رسیده اند که امنیتی که از خارج از خاورمیانه تامین شود، به شدت شکننده خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید