دکتر دلارام درود در نشست انجمن ترویج علم بیان کرد: واکسن کرونا واکسنی است که بر اساس تفکری جهانی ایجاد شد، به همین دلیل در کمترین زمان در تاریخ، از میز آزمایشگاه به واکسیناسیون عمومی رسید. کوتاه‌ترین زمان رسیدن واکسن به بازار پیش از این متعلق به واکسن اوریون بوده که پنج سال طول کشیده است. سیر سریع اطلاعات، رایگان چاپ شدن مقاله‌ها و روند به اشتراک‌گذاری اطلاعات از دلایل سرعت ساخت این واکسن بود.
وی با بیان این که «تولید واکسن کار بسیار پیچیده‌ای است» گفت: ظرفیت کشورهایی که دانش فنی ساخت واکسن را دارند، زیاد نیست و نیاز به ایجاد پلتفرم‌های بیشتر داریم، حتی با وجود پروژه کووکس که ایران نیز عضو آن است، به نظر نمی‌رسد واکسن برای واکسیناسیون عمومی به سرعت در اختیار همه‌ی مردم قرار بگیرد. دولت‌ها اولویت‌بندی برای واکسن دارند، در نتیجه واکسن به سرعت در اختیار همه‌ی اعضای جامعه قرار نمی‌گیرد؛ بنابراین توصیه می‌کنم حتی اگر قرار است به زودی واکسن در اختیار مردم قرار بگیرد، باز هم از ماسک استفاده شود. توصیه‌ی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا(CDC) این است که مردم حداقل تا زمستان سال آینده از ماسک استفاده کنند.
عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ادامه داد: حتی تزریق واکسن روتینی مانند واکسن آنفلوآنزا که سال‌هاست مورد استفاده قرار می‌گیرد و ایمنی‌ای حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد دارد به همه‌ی افراد توصیه نمی‌شود.
رئیس مرکز رشد زیست فناوری انستیتو پاستور با بیان این که «در خصوص واکسن کرونا راه‌های نرفته‌ی بسیاری باقی مانده است»، خاطرنشان کرد: هنوز عوارض طولانی‌مدت آن که یک سال بعد از تزریق واکسن مشخص می‌شود، معلوم نیست. درست است که فاز سوم آن بر روی طیف وسیعی از مردم انجام شده است، اما ما دیدیم که در کشورهای پیشرفته‌تر منطق اولویت‌بندی این است که افرادی که ریسک بالایی دارند، در اولویت تزریق قرار بگیرند.
درود با اشاره به بحث سیندمی و اهمیت آن در اولویت‌بندی تزریق واکسن گفت: سیندمی از دو واژه پاندمی و سینرژی ساخته شده است. سینرژی یعنی در بحث واکسیناسیون ممکن است جمع یک با یک، دو نشود. به عبارت دیگر، ممکن است فرد عفونت همزمان یا بیماری زمینه‌ای داشته باشد، بنابراین عوارض ابتلا به ویروس را شدیدتر نشان می‌دهند، در نتیجه جزو گروه‌هایی با ریسک بالا هستند و در اولویت دریافت واکسن قرار می‌گیرند.
معاون تولید انستیتو پاستور با تعریف واکسن به عنوان شیوه‌ای امن و قابل اطمینان برای آموزش مقابله با عامل عفونت یا بیماری‌زا گفت: در خصوص کرونا اگر بخواهیم با علم پایه تصمیم‌گیری کنیم، دو راه بیشتر پیش رو نداریم؛ یکی از آن‌ها ایمنی گله‌ای است که طی آن با ابتلای ۶۰ الی ۶۵ درصد کل جامعه زنجیره انتقال می‌شکند. برخی از کشورها روش ایمنی گله‌ای را در پیش گرفتند، اما بسیاری از دولت‌ها چنین برنامه‌ای را نپذیرفتند؛ زیرا داروی خاصی برای این بیماری وجود نداشت و پروتکل‌های درمانی تدوین نشده بود و با مرگ‌ومیر بالایی روبه‌رو می‌شدیم. بنابراین چاره‌ای به جز ساخت واکسن وجود نداشت. بر اساس آپدیت سازمان جهانی بهداشت، ۱۵۲ واکسن در مطالعات پیش‌بالینی هستند و ۵۲ واکسن در مراحل بالینی قرار دارند. دو واکسن فایزر و مدرنا هم از مرحله بالینی گذر کردند.
به گفته‌ی وی، واکسن‌های مختلف احتمالا کارایی‌ها و همچنین عوارض‌های مختلفی دارند؛ بنابراین جوامع مختلف باید پلتفرم‌های مختلفی برای واکسن ایجاد کنند. در ایران نیز حدود ۱۵ تا ۱۷ پلتفرم طراحی واکسن ساخته شده که در سایت سازمان جهانی بهداشت نام آن‌ها آمده است.
عضو هیئت علمی انستیتو پاستور با تاکید بر این که «هیچ واکسن و دارویی بی‌ضرر نیست»، گفت: ساده‌ترین داروها مانند استامینوفن و آسپیرین نیز عوارضی دارند. هر میکروارگانیسمی که وارد بدن می‌شود، سیستم ایمنی علیه آن تحریک می‌شود و قاعدتا فعل و انفعال‌هایی در بدن رخ می‌دهد. کوچکترین واکنش ممکن است افزایش دمای بدن و درد و ورم در ناحیه تزریق باشد. در خصوص واکسن فایزر گفته می‌شد که فلج بلز در برخی از دریافت‌کنندگان دیده شده است. اگر نگاه آماری داشته باشیم و اگر احتمال وقوع این عارضه را یک صدم درصد در نظر بگیریم، چهار نفری که از میان سی هزار نفر دریافت‌کننده‌ی واکسن به این عارضه دچار شده‌اند هم در رده‌ی همان یک صدم درصد قرار می‌گیرند.
در نتیجه باید در خصوص نشر این اطلاعات دقت کنیم. ممکن است در مطالعات بالینی واکسن کرونا عوارضی در کوتاه‌مدت دیده نشده باشد، اما عوارض بلند مدت واکسن هنوز مشخص نیست و باید نتایج بررسی‌ها در بلندمدت معلوم شود تا بتوان گفت واکسن در طولانی مدت نیز ایمن خواهد بود.
درود در پاسخ به پرسشی درباره فعالیت‌های جنبش‌های ضدواکسن گفت: از قرن ۱۸ که واکسیناسیون آبله آغاز شد، مخالفان واکسن فعالیت داشتند؛ اما در دهه‌ی اخیر و در سال جاری میزان واکسن‌گریزی در جوامع و حتی جوامع اروپایی افزایش پیدا کرده است. در نیمه‌ی اول سال جاری، ۳۷ مرگ و حدود ۴۱ هزار مورد عفونت شدید به دلیل خودداری از تزریق واکسن در بچه‌ها در دنیا و بیشتر جوامع اروپایی دیده شده است. سرخک به ریشه‌کنی نزدیک بود، اما به دلیل پخش شایعاتی همچون ابتلا به اوتیسم در صورت دریافت واکسن سرخک، مجددا موارد ابتلا به آن افزایش یافت.
وی در ادامه‌ی این نشست، به بیان توضیحاتی درباره پلتفرم‌های ساخت واکسن پرداخت و افزود: چهار پلتفرم برای تولید واکسن کرونا در دنیا در نظر گرفته شده است. اول، مشابه آن چه در ساخت واکسن‌های ویروسی مانند واکسن هاری یا آنفلوآنزا رخ داد، ویروس را بگیرند و آن را غیرفعال کنند یا بکشند و سپس فرموله و تزریق کنند.
این یک تکنولوژی قدیمی تولید واکسن و بسیار آسان است، اما ویروسی که با آن سروکار داریم، به الزامات زیست ایمنی خاصی به نام BSL3 نیاز دارد. یعنی با میکروارگانیسمی سروکار داریم که تاکنون واکسن آن را در اختیار نداشتیم و داروی تایید شده‌ای که با اطمینان خاطر بگوییم موثر است، برای درمان آن وجود ندارد و به طور کلی ویروس خطرناکی است. در مقیاس صنعتی کشورهای بسیار کمی این الزامات ایمنی را دارند. در کووکس، چین و هند مشغول تهیه این نوع واکسن هستند و نتایج خوبی هم از آن گرفتند. واکسن ویروس ضعیف شده نیز وجود دارد که در سازمان بهداشت جهانی تولید این نوع واکسن ثبت نشده است؛ احتمالا به دلیل بیماری‌زایی شدیدی که ویروس کرونا و الزاماتی است که دارد.
این داروساز درباره دومین نوع واکسن گفت: دومین نوع واکسن، واکسن‌های ژنتیکی هستند که بر پایه‌ی mRNA یا DNA ساخته می‌شوند. واکسن‌های فایزر و مدرنا بر پایه‌ی mRNA تولید شده‌اند. در ساخت این نوع واکسن اصلا نیازی به کار با عامل بیماری‌زا وجود ندارد و بالا بردن مقیاس تولید آن بسیار سریع است. ایمنی بالاتری دارند، اما قیمت‌های تمام شده‌ی آن نیز بالا است. در این نوع واکسن، کد ژنتیکی‌ای که می‌تواند پروتئین مورد نظر دارای خاصیت ایمنی‌زایی را در بدن تولید کند، طراحی و فرموله می‌کنند. بحث حمل‌ونقل این نوع واکسن و دمای نگهداری آن دشوار است.
به گفته‌ی معاون تولید انستیتو پاستور، نوع سوم واکسن‌ها، viral vector vaccine است که نمونه‌ی آن واکسن ابولا است. روسیه از این نوع تکنولوژی استفاده کرده است. در این فناوری، ژن ویروس کرونا را در یک وایرال وکتور دیگر کلون می‌کنند و آن را تزریق می‌کنند. با تزریق این واکسن پروتئین ترشح می‌شود و سیستم ایمنی علیه آن تحریک می‌شود.
درود ادامه داد: آخرین نوع واکسن‌ها، واکسن‌های بر پایه پروتئین هستند که بسیار امیدوارکننده‌اند. در این نوع واکسن، یک پروتئینی را در محیط آزمایشگاه بیان می‌کنیم و خط تولیدهای بسیاری در کشور ما وجود دارد که در آن‌ها پروتئین‌های نوترکیبی را تولید می‌کنند. در این مورد خاص پروتئین S یا RBD که با ناحیه‌ی اتصال ویروس بیان می‌شود. چون ساخت این نوع واکسن نیاز به کار با ویروس ندارد؛ بنابراین نیازی به الزامات ایمنی سطح سه نیست. البته سرعت ساخت این واکسن بالا نیست؛ زیرا پروتئین باید در سلولی کشت داده شود و این فرآیند زمانبر است.
وی در پایان با بیان این که «در ایران نیز مجموعه‌هایی هستند که نشان دادند ظرفیت‌های علمی برای تولید واکسن وجود دارد»، افزود: اگر تحریم‌ها نبود و تامین تجهیزات و انتقال پول راحت بود، می‌شد سریع‌تر به فازهای بالینی رسید. یکی از این واکسن‌ها که مجوز ورود به فاز بالینی را گرفته است، تحت نظر مدیریت استادان بنام کشور قرار است کار بالینی را آغاز کنند. ما در کشور تاکنون واکسنی نداشتیم که مطالعات آن از فاز یک آغاز شود، همیشه در کشور واکسن‌هایی داشته‌ایم که یا تکنولوژی تولید آن از خارج از کشور وارد شده است یا بسیار قدیمی بوده است. این که تولید واکسن از مرحله‌ی تعیین دوز آغاز شود، موجب ایجاد زیرساخت‌های دانشی در کشور می‌شود. این ویروس اولین و آخرین نیست و باید زیرساخت‌های بالینی تولید واکسن در کشور ایجاد شود. باعث افتخار است که در این زمینه از دنیا عقب نیستیم.
دیدگاه تان را بنویسید