آیا تصمیم “اوپک پلاس” برای کاهش تولید نفت بر اقتصاد جهانی تأثیر می گذارد؟

گروه اوپک پلاس در نشست 5 اکتبر خود در وین موافقت کرد تولید نفت خود را به میزان دو میلیون بشکه در روز کاهش دهد که معادل 2 درصد کل تولید جهانی است و این اولین بار از آوریل سال 2020 است که “اوپک پلاس” اهداف تولید نفت خود را کاهش می دهد. ائتلاف اوپک پلاس اعلام کرده است که کاهش تولیدی که در نوامبر امسال اجرایی خواهد شد به عنوان گامی ضروری برای دستیابی به ثبات در قیمت‌های جهانی انرژی در نظر گرفته است. این تصمیم در حالی مورد حمایت طیف وسیعی از کشورهای صادرکننده نفت قرار گرفت که در مقابل باعث خشم دولت‌های غربی شد، زیرا این تصمیم در شرایطی که این دولت‌ها از بحران بزرگ انرژی رنج می‌برند، اثرات خود را بر بخش‌های مختلف این کشورها نیز خواهدگذاشت.

تصمیم اوپک برای کاهش تولید نفت با دلایل متعددی صورت گرفت که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

1- تثبیت قیمت جهانی انرژی: گروه اوپک پلاس در بیانیه ای به اهمیت این گام در تثبیت قیمت جهانی انرژی پس از کاهش مستمر قیمت ها از ابتدای تابستان تاکنون اشاره کرد. به گفته اوپک، کاهش قیمت پمپ های بنزین باید متوقف شود که این امر تنها با کاهش تولید به منظور تحریک مجدد قیمت نفت محقق می شود، زیرا شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی، اعلام کرد که تصمیم گروه “اوپک پلاس” کاهش تولید دو میلیون بشکه در روز یک پیام هشداردهنده برای بازارها به جهت بلاتکلیفی و آینده نامعلوم است. این تصمیم با وجود فشارهای دولت بایدن برای ادامه تولید در سطح فعلی یا بالاتر از آن، و تلاش‌هایش برای متقاعد کردن عربستان سعودی به این کار، در جریان سفر بایدن به عربستان سعودی در ژوئیه گذشته سال جاری، برای ایالات متحده یک شوک بود.

2- کاهش واقعی کمتر از دو میلیون بشکه خواهد بود: به گفته امیرحسین زمانی نیا، نماینده ایران در اوپک، کاهش دو میلیون بشکه ای در روز به نسبت اعضا سنجیده می شود. بر اساس محاسبات بلومبرگ بر اساس ارقام تولید ماه سپتامبر، در نهایت تنها به هشت کشور نیاز دارد تا تولید واقعی را کاهش دهند و کاهش واقعی حدود 900هزار بشکه در روز را فراهم کنند. این در حالی است که شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان، با توجه به این که برخی از کشورهای عضو ائتلاف اوپ  پلاس تولید کمتری داشتند، برآورد کرد که کاهش واقعی تولید نفت نسبت به سهمیه تعیین شده کشورها بین یک میلیون تا 1.1 میلیون بشکه در روز خواهد بود.

3- نگرانی از قرار گرفتن در معرض رکود اقتصادی: تصمیم اوپک پلاس به دلیل نگرانی کشورهای صادرکننده نفت از شرایط  رکود قریب الوقوع قیمت نفت اتخاذ شد. پس از کاهش از 120 دلار در هر بشکه در تابستان به کمتر از 80 دلار و با تداوم کاهش قیمت ها، این امر اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت را تهدید می کند و ثبات اجتماعی را به خطر می اندازد.

4- افزایش درآمد برای همه اعضای اوپک پلاس:  در اخذ این تصمیم، اعضای اوپک پلاس از جمله روسیه و ایران خواستار افزایش درآمد با تحریک مجدد قیمت نفت بودند. در همین راستا، اعضای اوپک پلاس تأیید کردند که این تصمیم ناشی از دلایل فنی است که هیچ ربطی به سیاست ندارد و هیچ قصدی در پشت آن علیه جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و کشورش وجود ندارد، بلکه تنها تصمیم برای کنترل قیمت‌ها است. کاهش های جدید قیمت نفت نشان می دهد که چگونه بازارهای جهانی نفت تحت تأثیر بحران های پی در پی در سال های اخیر قرار گرفته اند.

5- بازگرداندن اعتبار اوپک پلاس با کنترل قیمت نفت: گروه اوپک پلاس در مجموع شامل 23 کشور تولیدکننده 40 درصد نفت جهان است و هدف اصلی آن حفظ قیمت نفت بالا و پایدار است. با وجود این، سازمان پس از ماه‌ها نوسانات بازار و ناکامی خود در ایفای نقش روشن در کنترل قیمت‌ها، اعتبار خود را از دست داده است، بنابراین این تصمیم در تلاشی برای بازگرداندن اعتبار اوپک پلاس و بازگرداندن کنترل مجدد بر قیمت نفت اتخاذ شد.

6- آمادگی برای هر گونه بحران اضطراری در آینده: طرف های اوپک پلاس اعلام کردند که تصمیم برای کاهش تولید نفت با هدف آمادگی برای هر گونه بحران اضطراری در بازار نفت است، زیرا ریاض در دوره گذشته بارها نگرانی خود را از مازاد عرضه در بازار نفت ابراز کرده است. کوتاه مدت و علیرغم این که ایران و روسیه ظرفیت مازاد دارند، اما تحریم ها بازار آن ها را محدود می کند. عربستان سعودی به جای حفظ تولید در حال حاضر، چه رسد به افزایش آن، می خواهد مقداری از تولید خود را در صورت بروز یک بحران احتمالی در آینده، مانند تحت تاثیر قرار گرفتن صادرات نفت روسیه پس از اجرایی شدن سقف قیمتی G-7در دسامبر آینده، حفظ کند. عربستان سعودی همچنین معتقد است که برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده چین، همزمان با آغاز کاهش سیاست‌های قرنطینه در مقابله با ویروس کرونا از سوی پکن، نیاز به حفظ مقداری تولید دارد. در مجموع، عربستان سعودی استدلال می کند که کسانی که خواهان افزایش تولید هستند به جای مشاهده وضعیت گسترده تر بازار نفت، بیش از حد بر پویایی قیمت تمرکز می کنند.

تصمیم گروه «اوپک پلاس» بازتاب‌های مختلفی بر اقتصاد بسیاری از کشورهای جهان و در کل اقتصاد جهانی دارد. برجسته ترین آن ها را به شرح زیر بررسی می کنیم:

1- امکان کاهش فشارهای اقتصادی تحمیل شده بر روسیه: روسیه مطمئناً اولین کسی است که از این تصمیم منتفع خواهد شد. کاهش تولید باعث افزایش قیمت نفت می‌شود که مسکو را قادر می‌سازد نفت را با قیمت‌های بالاتر در بازار جهانی بفروشد، که درآمد بیشتری برای تأمین مالی تلاش‌های جنگی و بسیج نیروهای روسیه ایجاد می‌کند و در نتیجه جبهه خود را در جنگ اوکراین تقویت می‌کند. علاوه بر کاهش تأثیر تحریم های آمریکا و اروپا بر اقتصاد روسیه، انتظار می رود اقدام اخیر اوپک پلاس فشارهای تورمی را در ایالات متحده و اروپا افزایش دهد و همچنین تلاش ها برای حمایت از اوکراین را تضعیف کند.

2- کاهش شدید رشد اقتصادی در کشورهای اروپایی: در شرایطی که قاره اروپا با پیامدهای منفی بحران انرژی که از ابتدای سال 2021 در بخش‌های مختلف خود مانند مخابرات، املاک و تولیدات ادامه دارد، دست و پنجه نرم می‌کند علاوه بر آن نیز افزایش نرخ تورم به سطوح بی سابقه  نیز در نتیجه گرانی بسیاری از کالاها به ویژه انرژی است. این تصمیم نشان دهنده ضربه شدیدی به اقتصاد اروپا است. با افزایش شدید قیمت ها، احتمالاً شانس رشد اقتصادی در این قاره کاهش می یابد.

3- افزایش سهام شرکت های انرژی و قیمت گاز در آمریکا: به گفته مارک سوبل، یکی از مقامات سابق خزانه داری آمریکا، تصمیم اوپک پلاس به وضوح نسبت به احتمال افزایش قیمت نفت هشدار می دهد. این امر شانس رکود در اقتصاد جهانی را افزایش می دهد و خطرات بی ثباتی مالی جهانی را افزایش می دهد.

در پس زمینه این تصمیم، سهام شرکت های انرژی اندکی افزایش یافت و احتمالاً قیمت گاز در ایالات متحده حدود 10 درصد در بیشتر مناطق این کشور افزایش می یابد. به گفته کلودیو گالیمبرتی، معاون ارشد تحلیل در شرکت مشاوره انرژی ریستاد، مصرف کنندگان ایالات متحده احتمالاً تحت تأثیر قیمت های بالاتر گاز قرار می گیرند. این می تواند تلاش های دولت بایدن برای کاهش هزینه های گاز را پیش از انتخابات کنگره 2022 به خطر بیندازد.

4- افزایش تقاضا به دلیل کمبود عرضه: چنین کاهش جمعی تولید از سوی اوپک پلاس بیشتر از کاهشی است که سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش از سال 2020 تاکنون اجرا کرده اند و قرار است این کاهش، عرضه را تا تقریباً نصف رقم اصلی کاهش شامل شود. بسیاری از کشورهای عضو در حال حاضر بسیار کمتر از سهمیه خود به بازار پمپاژ می کنند. این بدان معناست که از قبل تصمیم اوپک، تولید به دلیل محدودیت های برخی کشورهای عضو کمتر از سهمیه تولیدی بوده است. بر طبق گفته وزیر انرژی عربستان طبق برآوردهای سازمان، تنها حدود هشت کشور تولید واقعی را محدود کرده و کاهش واقعی بین یک میلیون تا 1.1 میلیون بشکه در روز را ارائه خواهند کرد.

5- افزایش قیمت انرژی و افزایش نرخ تورم در سطح جهانی: کمبود عرضه نفت در ازای افزایش تقاضا، احتمالاً منجر به افزایش قیمت انرژی خواهد شد، در شرایطی که جهان با تورم ناشی از هزینه های بالای انرژی دست و پنجه نرم می کند  و جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، در بیانیه ای این تصمیم اوپک پلاس را آسیب رساننده به اقتصاد جهانی اعلام کرد.

6- انقباض بیشتر سیاست های پولی بانک های مرکزی: ممکن است بسیاری از کشورهای جهان برای تشدید سیاست های پولی و افزایش نرخ بهره، مهار تورم مورد انتظار در نتیجه تصمیم اوپک پلاس و افزایش هزینه های وام دهی عجله کنند. به منظور کاهش نقدینگی در بازار که البته بار وام‌های مسکن را افزایش می‌دهد و ممکن است خریداران در سراسر جهان را وادار کند که یا به تحریم پرداخت‌های وام مسکن به توسعه‌دهندگان املاک ادامه دهند، همان طور که در چین اتفاق می‌افتد، یا این که خریداران بالقوه از پمپاژ پول خود به آن بخش تا زمانی که بازار تثبیت شود، خودداری کنند. تشدید سیاست های پولی توسط بانک های مرکزی در سراسر جهان ممکن است منجر به افزایش قیمت دلار در برابر کاهش ارزش پول ملی در بسیاری از کشورها شود.

7- خطرات کاهش سهم بازار اوپک: تصمیم اوپک پلاس بدون ریسک نیست. کاهش تولید نفت که قرار است تا پایان سال 2023 ادامه داشته باشد، می تواند سهم بازار اوپک پلاس را از بین ببرد. گواه این واقعیت است که سهم اوپک پلاس پس از کاهش گسترده در سال 2020 برای حمایت از قیمت ها در بحبوحه سقوط افسارگسیخته تقاضا، بهبود نیافته است. این احتمالاً باعث کاهش بیشتر سهم اوپک در بازار خواهد شد.

8-کاهش توانایی خرید مصرف کننده: در نهایت افزایش شدید قیمت نفت ممکن است توانایی خرید مصرف کننده را کاهش دهد که عواقب نامطلوبی بر بازار نفت خواهد داشت و آسیب بیشتری به آن وارد می کند و آن را در معرض نوسانات بسیاری قرار می دهد. ابهامی که این تصمیم ایجاد خواهد کرد، احتمالاً باعث دلسردی سرمایه‌گذاران و وام دهندگان، کاهش نقدینگی در بازارهای نفت و احتمالاً شعله‌ور کردن تنش‌های دیپلماتیک در سازمان می‌شود.

در مجموع، تصمیم اوپک پلاس تلاشی برای جلوگیری از کاهش قیمت انرژی است که از تابستان ادامه یافته است، تا بازار را در برابر خطرات رکود ناشی از کاهش تقاضا حفظ کند و بنابراین این تصمیم یک تصمیم فنی است. آن چه اوپک اعلام کرد اما مخالفت و نارضایتی شدید دولت آمریکا و دولت‌های اروپایی را برانگیخت، در شرایطی که این کشورها به دلیل  کمبود روزافزون انرژی در نتیجه فشار مستمر روسیه بر برتری گازی خود با چالش‌های بزرگی روبرو هستند.

این تصمیم باعث تعمیق بحران در داخل آمریکا و اروپا خواهد شد و ممکن است به اعتراضات علیه دولت‌های این کشورها دامن بزند. بنابراین، این کشورها برای حفظ امنیت انرژی خود نیاز به تجدید نظر در تقویت منابع داخلی خود از جمله نفت، گاز، انرژی هسته ای و منابع انرژی تجدیدپذیر از جمله انرژی باد و خورشید دارند.