فروشگاه‌های زنجیره‌ای اگر محصولی را ۵۰ درصد پایین‌تر از قیمت درج شده روی درب ظرف تولید نگیرند؛ اجازه ورود محصول به فروشگاه را نمی‌دهند. تولیدکننده‌ها به ندرت می‌توانند وارد فضای این فروشگاه‌ها شوند.

چرا قیمت عسل در فروشگاه‌های مختلف تا به این حد متفاوت است؟ آیا روشی برای تشخیص عسل مرغوب در دسترس است؟ برای یافتن پاسخ سوالات خود با عفت رئیسی، رئیس سابق اتحادیه زنبورداران کشور و رئیس هیئت‌مدیره کانون هماهنگی دانش صنعت و بازار زنبورعسل به گفتگو نشستیم. 

عفت رئیسی، رئیسی سابق اتحادیه زنبورداران کشور و رئیس هیئت‌مدیره کانون هماهنگی دانش صنعت و بازار زنبور عسل گفت: «عسل چیزی جز شهد گل نیست. قند گیاهی تنها یکی از فاکتورهای استاندارد عسل است. ساکارز یک عسل مرغوب باید حداکثر ۵ باشد. هیدروکسی متیل فورفورال (HMF) آن بالای ۴۰ نباشد. پرولین تقریبا از ۲۰۰ بیشتر باشد و بسیاری از فاکتورهای دیگر. از نظر ما قند، تعیین‌کننده مرغوب بودن عسل نیست بلکه تنها یکی از آیتم‌های مرغوبیت است. عسل ایران جز عسل‌های خوب جهان است اما کار ترویجی به خوبی برای آن انجام نشده است».

او اظهار داشت: «سال گذشته فشار واردشده از جانب تولیدکنندگان دست‌ساز به وزیر جهاد کشاورزی؛ دکتر خاوازی باعث شد که  بعد از ۲۰ سال مبارزه اتحادیه کانون زنبورداران و انجمن علمی، استاندارد عسل در دستور کار اجباری شدن قرار بگیرد. این موضوع حق مصرف‌کننده است».

قوانین بلای جان تولیدکنندگان.

وی در ادامه گفت: «تمام زنبورداران امکانات بسته‌بندی عسل را ندارند بنابراین مجبور هستند که محصولات خود را به کارخانه‌دارها یا کارگاه‌های بسته‌بندی که از جامعه زنبورداران هستند بفروشند. آنها مسئول فنی و کنترل کیفیت دارند و سازمان استاندارد و مواد غذایی به طور مرتب از محصولات آنها نمونه‌برداری می‌کنند. پس نمی‌توان گفت که عسل‌های موجود در کارخانه کیفیت خوبی ندارند و تنها عسل‌های بی‌نام‌ونشان مرغوب هستند. تمام عسل‌ها باید تحت کنترل و نظارت کیفی باشند و گریزی از این موضوع نیست».

وی در ادامه تصریح کرد: «راه‌اندازی کارخانه برای تولید ۲یا ۳ تن و حتی ۲۰ تن عسل، اقتصادی نیست. شرکت‌های تعاونی زنبورداری سراسر کشور می‌توانند از طریق جهاد شهرستان یا استان درخواست مجوز برای بسته‌بندی عسل و محصولات زنبورعسل کنند. بروکراسی حاکم بر دستگاه‌ها و سخت‌گیری بیش‌ازاندازه آنها باعث ایجاد مشکلاتی برای تولیدکنندگان می‌شود. به عنوان مثال برای کارگاهی که می‌تواند در ۱۰۰ یا ۲۰۰ متر کارگاهی راه‌اندازی کند سخت‌گیری‌های بی‌موردی از جمله  داشتن خانه‌ کارگری، نمازخانه و... اعمال می‌شود. این موضوع تنها باعث سنگ‌اندازی در کار تولیدکننده می‌شود».

مسئولین، مشکل بزرگ صنایع

رئیسی خاطرنشان کرد: ‌«یکی از مشکلات بزرگ صنایع و موانع تولید همین مسئولین هستند. آنها قوانین و مقرراتی وضع کرده‌اند که آخرین استانداردهای اروپا را می‌طلبد. یک شرکت تعاونی می‌تواند در ۱۰۰ یا ۲۰۰ متر فضا، با داشتن یک دستگاه پرکن ساده و یک مسئول فنی، واحد بسته‌بندی عسل راه‌اندازی کند. کارگاه‌های بسته‌بندی باید شناسه تولید، کد و مسئول فنی آموزش‌دیده داشته باشند. هم‌اکنون اتحادیه زنبورداران آمادگی آموزش برای کسانی که به دنبال دوره‌های آموزش برای تشخیص کیفیت فیزیکی و شیمیایی عسل هستند برگزار می‌کند».

وی درباره قانون استاندارد گفت: «زمانی که استاندارد عسل اجباری شد چندین کارگاه پلمپ شد اما بعدا آقای وزیر اخذ استاندارد را تشویقی کرد. این کار باعث شد که همه‌ به روال سابق خود برگردند. قوانین و مقررات باید به نفع تولید تسهیل شود. تا زمانی که برای یک کارگاه همانند یک کارخانه عظیم چندملیتی قیدوبند می‌گذارند نباید انتظار داشت که تولیدکننده بتواند به راحتی محصول خود را بسته‌بندی کند و به فروش برساند. در واقع ممکن است زنبورداران و تعاونی‌ها نتوانند کارگاه تشکیل دهند. تسهیل قوانین به نفع کسب و کارهاست. البته کنترل و نظارت دستگاه‌ها باید وجود داشته باشد».

رئیسی گفت‌: «چرا باید در مسیر کسی که می‌خواهد محصول خود را بسته‌بندی و عرضه کند سنگ‌اندازی شود که در نهایت مجبور به فروش محصول با قیمت ناچیز به عمده فروش‌ها شود یا آن را بدون نام و نشان بسته‌بندی کند؟ در این میان اما عده‌ای مجوز تولید و بسته‌بندی عسل می‌گیرند و با شیرین‌کننده‌، عسل تولید می‌کنند و محصولاتشان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای دیده می‌شود. برای مثال یک عسل یک کیلو و نیمی را به قیمت ۱۰۸ هزار تومان به فروش می‌رسانند. در واقع قیمت از ۱۰۸ تومان هم کم‌تر است. این در حالی است که آنها محصول خود را ۵۰ درصد ارزانتر از قیمت واقعی روانه این فروشگاه‌ ها می‌کنند. قیمت عسل مرغوب بین ۲۵۰ تا ۲۸۰ هزار تومان است. زمانی قیمت هر کیلو عسل در روستاها با قیمت یک کیلو روغن حیوانی مطابقت داشت اما در حال حاظر قیمت هر کیلو روغن حیوانی ۴۰۰ یا ۵۰۰ هزار تومان است».

مسئولین پشتیبان منافع فروشگاه‌ها

وی درباره فروشگاه‌های زنجیره‌ای گفت: « مسئولین کنترل و کیفیت در فروشگاه‌ها تنها به سود فکر می‌کنند و این که کیفیت در چه سطحی قرار گرفته و چه به خورد مردم می‌دهند برای آنها اهمیت چندانی ندارد. فروشگاه‌های زنجیره‌ای اگر محصولی را ۵۰ درصد زیر قیمت درج شده درب ظرف دریافت نکنند اجازه ورود محصول به فروشگاه را نمی‌دهند. تولیدکنندگان به ندرت می‌توانند وارد فضای این فروشگاه‌ها شوند».

وی در ادامه افزود‌: « حال اگر یک زنبوردار بخواهد فروشگاه خود را راه‌اندازی کند یا یک تعاونی قصد برندسازی برای تولیدات خود داشته باشد سازمان مجوزدهنده هزار قید و شرط مقابلش قرار می‌دهد. کنترل و نظارت در کشور ما فقط روی آدم‌های درستکار انجام می‌شود و هیچ فشاری بر روی کسانی که روزانه صدها تن خارج از سیستم زنبورداری و تولید کننده‌های ما، بسته‌بندی می‌کنند نیست و محصولات آنها در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بازارهای میادین وجود دارد».

وی درباره قوانین و مقررات گفت: «تا زمانی که مجلس و دولت برای رفع موانع تولید به برگزاری نشست و سمینار اکتفا کنند برداشتن قوانین و مقررات ضد تولید، هیچ افق روشنی برای سرمایه‌گذاران و تشویق کارافرینان ایجاد نمی‌کند. برای باز کردن گره کور تولید به عزم ملی و جراحی و برداشتن غدد سرطانی بی‌شمار نیاز است. برای مثال باید مقررات اضافی مربوط به دریافت مجوز کسب و کارها را حذف کرد».

وی در ادامه خاطرنشان کرد: «اگر دولت آقای رئیسی قصد دارد که به عنوان آخرین فرصت حمایت از تولید کاری انجام دهد  باید موانع تولید را برطرف کند. کسی که با شیرین‌کننده‌ها عسل تولید می‌کند یکی از دیگ‌های تولیدی را برای خسارت در نظر می‌گیرد. برای ۱۰۰ تن عسل دست‌ساز ۳۰۰ هزار تومان جریمه می‌شوند و برگه‌سازی می‌کنند که غذای زنبور تولید کرده‌ایم؛ مگر غذای زنبور را در شیشه یک کیلویی می‌ریزند که در آخر هم رفع و رجوع می‌شود. دستفروش کنار خیابان را ۵۰۰ هزار تومان جریمه می‌کنند و تمام وسایلش را می‌برند ولی از کسانی که با سلامت مردم بازی می‌کنند و عملاً سم به مردم می‌فروشند ساده می‌گذرند. تا زمانی که قوانین قجری دور ریخته نشود تولید ما پا نمی‌گیرد».

گرانی نهاده‌ها

رئیسی در مورد سلامت و تکثیر زنبورها گفت: «به علت شرایط خشکسالی و کمبود گرده و میزان پروتئین زنبورهای کارگر، زنبورهای ملکه نتوانستند خوب تکثیر شوند و دوام بیاورند. از طرفی گران بودن نهاده ها هم مزید بر علت شد. مثلا نهاده زنبورعسل؛ شکر است. برای بقا باید در فصل زمستان و تولیدمثل به هر کندو ۱۰ کیلو شکر اختصاص دهند تا تکثیر شوند. گران بودن نهاده شکر، مکمل‌ها و داروهای زنبورعسل همچنین واردات بدون حد این داروها باعث آسیب شدید به زنبور عسل کشور شده است».

او در ادامه افزود: «سال گذشته میزان بارش کم بود؛ همچنین گرمای بیش از حد و بارش‌های غیرفصلی برای زنبورها مثل سم بود چون این نوع بارش‌ها اسیدی هستند و باعث می‌شوند که شهد گل‌ها خشک شود و به همان میزان برداشت عسل ناچیز می‌شود».

 وی درباره چگونگی خرید عسل مرغوب اظهار داشت: «محصولی که مشتری بهایش را می‌پردازد باید ارزشمند باشد. اگر می‌خواهید عسل مرغوب تهیه کنید باید ۲۵۰ گرم یا نیم کیلو عسل از زنبوردار تهیه کنید و اگر جوابگوی درخواست شما بود به عنوان یک محصول انتخابی از همان زنبوردار، تعاونی یا برند تهیه کنید. مشتری حق دارد محصولی خریداری کند که کلیه الزامات یک محصولی طبیعی که در شرایط بهداشتی بسته‌بندی و عرضه می‌شود را دارا باشد. زنبور عسل به خاطر عمل گرده‌افشانی، یکی از مهم‌ترین آیتم‌های امنیت غذایی است. یک‌سوم غذای مردم جهان وابستگی شدید به گرده‌افشانی توسط زنبور عسل دارد چون جابه‌جایی گرده‌ باعث افزایش محصولات، جلوگیری از فرسایش خاک و همچنین جلوگیری از هم‌خونی گیاهان می‌شود. به همین دلیل عمل گرده‌افشانی زنبور عسل موردتوجه مسئولین ما نبوده است.  در تمام ایران (بلوچستان، جیرفت، مازندران، گیلان)؛ عسل‌های بسیار منحصر به فردی پیدا می‌شود. زیرا پهنه هر منطقه‌ای، گیاهان دارویی خاص خودش را دارد ولی متاسفانه کم بودن بارش مفید باعث کم شدن میزان برداشت و آسیب به زنبورها شد».