فرض ما این است که در سال 1404 قرار داریم شعارهایی اقتصادی کاندیداهای ریاست جمهوری سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری در دولت جدید اجرایی شده یا در شرف اجرایی شدن است. یعنی به 40 میلیون نفر ایرانی یارانه 450 تومانی پرداخت می شود. وام ازدواج 500 میلیون تومان شده، دو میلیون مسکن در حال ساخت است و رئیس جمهور جدید هم سعی کرده مشکلات بورس را سه روزه حل کند و چهار سال است که تلاش می کند آمریکاییها را به التماس بیندازد. دکتر محمد طبیبیان می گوید اگر چنین وعده هایی عملیاتی شود می توانیم مطمئن باشیم که شهر گوتَم پر آشوب تر و پر مخاطره شده است. دکتر طبیبیان تأکید می کند که مشکلات اقتصادی کشور از راه پرداخت بیشتر یارانه و وام حل نمی شود. یگانه راه موجود رشد پایدار اقتصادی است که وجه سیاسی و بین المللی هم دارد ،که این مهم هم با رویکردی که برخی کاندیداهای ریاست جمهوری قرار است در پیش بگیرند، محقق نخواهد شد.
یکی از پرسش های مطرح شده در سال 1400 وعده پرداخت یارانه نقدی 450 میلیون نفر بود. فرض کنیم این وعده اجرایی شده و اکنون که در سال 1404 قرار دادیم، می خواهیم ببینیم اجرای این سیاست چه اثری بر اقتصاد ایران گذاشته است؟ در نظر داشته باشید که ما با ماشین زمان چهار سال جلو رفته ایم و جنابعالی در سال 1404 داری برای ما از اثرات این سیاست می گویید.
این وضعیت را تقریباً می توان شبیه به زمان آقای احمدی نژاد منهای درآمد نفت دانست. در دوران ریاست جمهوری ایشان، درآمد نفتی فراوان و بی سابقه بود و او در یک مقطع با افزایش قیمت حامل های انرژی پرداختی انجام داد که به خاطر وجو درآمدهای نفتی در آن سال اثر واقعی داشت. اما بعد از آن دیگر چنین امکانی وجود نداشت و سال های بعد مجبور شدند از هرجایی که ممکن است پول فراهم کنند تا پرداخت ها را انجام دهند. اندک اندک هم تورم، حجم بودجه را بالا برد و ارزش واقعی این پرداخت ها را کم کرد و پرداخت ها را کم کرد و پرداخت ها هم به روندی عادی تبدیل شد که اکنون هم در زندگی خانوارها اثر واقعی چشمگیری ندارد. در این چهار سال هم وضعیت، همین گونه خواهد بود. درآمد نفتی هم وجود ندارد که برای تأمین کالا روی آن بشود حساب کرد. پس چنین پرداخت هایی جز اینکه تورم شدیدتری را ایجاد کند، اثر چندانی به بار نخواهد آورد و به هم ریختگی بزرگی را در سیستم مالی و بودجه ای ایجاد خواهد کرد. همین حالا هم سیستم مالی کشور خیلی شکننده است و منابع درآمدی کفاف هزینه های بودجه را نمی دهد و اضافه کردن بر بار هزینه های به غیر از شمکلات بیشتر نتیجه ای به همراه نخواهد داشت و بنابراین با فرض اتخاذ این سیاست در سال 1404 تورمی به شدت بالاتر از تورم فعلی خواهیم داشت و مشکلات اجتماعی بیشتری نیز به تبع آن ایجاد خواهد شد.
نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در سال 1400 بارها مطرح کردند که «جوانان ازدواج کنند، مسکن با ما». یکی از نامزدها گفت یک میلیون مسکن می سازم و دیگری گفت دو میلیون مسکن خواهم ساخت. اکنون که در سال 1404 هستیم، به نظر شما دولت چه تعداد مسکن ساخته و کلاً سیاست ساخت مسکن توسط دولت چه اثری بر اقتصاد گذاشته است؟
اجازه بدهید من پیشگویی نکنم اما اشتباه بزرگی است اگر فکر کنیم که دولت می تواند مشکل مسکن را با خانه سازی حل کند. نامزدهایی که چنین پیشنهادهایی را مطرح می کنند، بد نیست سابقه صدساله تلاش دولت ها برای رفع مشکل مسکن را مطالعه کنند. متأسفانه فی البداهه و بدون توجه به تاریخچه امور، اظهارنامه های شگفت انگیزی می شود. یک بار با یکی از دوستان، صد سال تلاش دولت ها برای حل مشکل مسکن را مرور کردیم و گزارشی تهیه شد. همه دولت ها مرتکب چنین خطاهایی شده اند و تکرار راه هایی که در گذشته امتحان شده جز گرفتن همان نتایج گذشته ثمر دیگری نخواهد داشت. به این آقایان باید گفت که مشکلی که فکر می کنید صرفاً مشکل مسکن است به مجموعه ای از مشکلات مختلف از جمله مهاجرت برمی گردد. اینکه در سال های مختلف سیاست های نامناسب اقتصادی دولت ها ، مردمی را که از هر کجا وامانده می شوند، به چند مرکز مشخص هدایت می کند که یکی از این مراکز تهران است. بنابراین اگر بخواهیم به صورت کلی به وضعیت مسکن در کشور نگاه کنیم می بینیم که در بعضی مناطق اصلاً مسکن اضافه وجود دارد و در مقابل در بعضی از مناطق با کمبود مسکن روبهرو هستیم. حالا اگر قرار باشد در مناطقی که کمبود مسکن وجود دارد مدام مسکن ساخته شود، چه خواهد شد؟ اکنون ببینید که برای تهران چه اتفاقی افتاده است؟ تمام باغات و فضای سبز اطراف تهران به زمین های مسکونی تبدیل شده و باز هم مسکن در این شهر کم است. ببینید چه فاجعه ای در این شهر و شهرهایی که بیش از اندازه بزرگ شده اند رخ داده است. بسیاری از زمین های مرغوب و کشاورزی در ای شهرها که قبل جایگزینی هم نیستند تبدیل به مناطق مسکونی شده در حالی که مشکل هم چنان پابرجاست. حالا اگر قرار بر این باشد که باز این روند طی شود فکر می کنید در سال 1404چه اتفاقی خواهد افتاد؟ به میزان بیشتری خانه کم کیفیت یا نیمه تمام ایجاد خواهد شد، مقداری دیگر مسکن در پورتفوی دارایی بعضی خانوارها قرار خواهد گرفت و همچنان مشکل کمبود مسکن برجا می ماند. عده ای هم برای انتخابات 1404 دوباره خواهند گفت که خانه کم ساخته شده و ساخت مسکن را شعار انتخابات خود می کنند. در حالی که مسأله مسکن اصولاً با خانه سازی دولت حل نمی شود و ده ها مساله مختلف است که بحران کمبود مسکن را ایجاد کرده است. به نظر من اگر دولتی وارد این کار شود به غیر از اینکه هزینه و ضایعه ایجاد کند و مقداری هم در جهت توسعه شهرهای بی قواره اقدام کند، دستاورد دیگری نخواهد داشت. همیشه وقتی می خواهند تمدن ها را از نظر تاریخی بررسی کنند، یکی از مشاهدات مورد توجه آنها شهرسازی است. یعنی مثلاً اگر بخواهید درباره تمدن فرانسه و یونان و روم و چین قدیم بررسی انجام دهید، یکی از مشاهداتی که درباره آن بحث می کنید، شیوه شهرسازی است. اکنون هم شیوه شهرسازی ما برای تاریخ آینده، کیفیت مدیریت سیاسی کشور را نشان خواهد داد. شیوه شهرسازی کشور اکنون به هم ریخته است و سیستم شهری برای تنظیم و تداوم حیات و زیست باکیفیت کارساز نیست. برای سال های گذشته آلودگی، به هم ریختگی و بی قوارگی، تراکم جمعیت، خانه های کم کیفیت، زیربناهای معیوب و ... یکی از شاخص های تمدن ماست. حالا عده ای می خواهند همین شیوه گذشته را برای آینده هم آینده دهند.
همین حالا هم که وام ازدواج برای زوجین حداکثر 100 میلیون تومان است، نه نظام بانکی توان پرداخت تسهیلاتش را داشت و نه زوج های جوان توان پرداخت اقساطش را. با این حال شعار پرداخت فوری وام 500 میلیون تومانی به زوجین جوان مطرح شد. باز هم فرض می گیریم فرد پیروز در انتخابات 1400 این طرح را اجرایی کرد. اکنون که در سال 1404 هستیم، چه اتفاقی در اقتصاد ایران رخ داده است؟ نظام بانکی چه وضعی دارد؟
درجه ساده انگاری که در ذهن بعضی از آقایان وجود دارد شگفت انگیز است، تصور آنها این است که جوانان ازدواج نمی کنند چون نتظرند وام ازدواج آنها تصویب شود تا بتوانند ازدواج کنند. در حالی که باید به فکر شغل و حصول درآمد قابل کسب جوانان و ظرفیت اقتصاد برای نگهداری نیروی انسانی بود. عده ای فکر می کنند جوانان آماده ازدواج نشسته اند و فقط در انتظار وام ازدواج اند تا به محضر بروند. ببینید وضعیت در جامعه ایران به چه صورت است. جوانان از ازدواج گریزان هستند چون شغل ندارند و آینده خود و فرزندانشان را مبهم می بینند. اکنون ب هخاطر همین ابهام، ازدواج برای عده ای به کار موقت تبدیل شده است. ازدواج سفید رواج یافته که خود مشکلات اجتماعی ایجاد می کند. این رویدادها به این دلیل نیست که به جوان ها وام نمی دهند! به نظر من صورت مسأله اشتباه تعریف شده است. مساله ازدواج نکردن به وام ربط ندارد. اگر جوانان درآمد و آینده داشته باشند و بدانند که در زندگی و آینده آنها نااطمینانی های کلان وجود ندارد، خودشان ازدواج می کنند و تشکیل خانواده می دهند. محرک اصلی تشکیل خانواده داشتن پول زیاد نیست؛ امید به آینده است. در دوره جوانی ما افراد با پول کم ازدواج می کردند چرا که تصور می کردند مشکلات مالی زندگی در آینده قابل حل است. مگر در زمان قبل از انقلاب و طی همه تاریخ گذشته به کسی وام ازدواج می دادند؟ این آقایان فکر می کنند برای رفع مشکلات همه زمینه ها باید پول پرداخت کرد. عجیب است واقعاً. برای اینکه بهبود زندگی برای ملتی اتفاق بیفتد کالای واقعی لازم است و پول کاری از پیش نمی برد. پول فقط تورم ایجاد می کند. این درس اول اقتصاد کلان است. در اثر افزایش حجم پول مازاد بر افزایش تولید ملی فقط تورم ایجاد می شود. حالا هر اسمی می خواهید روی آن بگذارید، یارانه، وام ازدواج و وام مسکن و ...؛ تا هر زمان نتوانستید تولید ملی را پایدار کنید و رشد قابل ملاحظه ی ایجاد کنید، هیچ مشکل اقتصادی ای نخواهد شد. هر اقدام دیگر فقط مساله ایجاد خواهد کرد. بنابراین اگر این شعار در سال 1404 های آینده عملی شود به غیر از اینکه یک آشفتگی جدید در سیستم بودجه ای، بانکی و مالی، اجتماعی و اقتصادی ایجاد کند، دستاورد بیشتری نخواهد داشت.
یکی دیگر از وعده هایی که در سال 1400 مطرح شد. این بود که یکی از نامزدها گفت: مشکل بورس سه روزه قابل حل است. فرض کنیم همان شخص رئیس جمهور شده است و ما الان در سال 1404 هستیم، آیا مشکلات بورس حل شده است؟ اصولاً این وعده درست بود؟
ابتدا بهتر است کاندیدایی که این موضوع را مطرح کرده توضیح دهند که منظورشان از مشکلات بورس دقیقاً چیست که قرار است سه روزه حل شود؟ آیا منظور ایشان این است که سه روزه می شود که کسانی را که به عنوان اخلال گر شناخته می شوند یا عناوین مشابه دارند، دستگیر و زندانی کرد؟ با مدیران موجود بر کنار و از دوستان کسانی منصوب شوند و با این نوع اقدامات مشکل خواهد شد؟ چطور می شود چنین وعده ای داد؟ در سه روز می توان کدام مشکل بورس را حل کرد؟ یک مشکل بزرگ بورس دخالت دولت است. بازار سهام نماد کارکرد مکانیسم بازار است. در ایران ، دولت در بازارها دخالت کرده و اجازه نداده مکانیسم بازار در هیچ شکل بگیرد. یکی از آنها بازار سهام است. در کشور ما نه تنها بازار سهام، بازار سهام نیست که بازار رسمی اتومبیل هم وجود ندارد. قیمت ها بر مبنای دستور است. بازار رسمی نان، گوشت، لبنیات و ... هم وجود ندارد، بلکه بازار سیاه وجود دارد. در همه این حوزه ها دولت دخالت می کند و قیمت گذاری و تحمیل و تنبیه می کند. با این اقدامات در همه بازارها از جمله بازار سهام آشفتگی ایجاد کرده است. دولت مدام می خواهد. قیمت را کنترل کند. اگر عده ای پیدا شده باشند که در بازار سهام سودی برده باشند تعجب می کنند که چرا باید عده ای سود کسب کرده باشند و اگر عده ای هم ضرر کرده باشند می شنویم که می گویند جبران ضرر این افراد به عهده دولت باید باشد. بازار سهام هم قربانی سیاست هایی است که کارکرد اقتصاد آزاد را نمی فهمند. از همه بحث های آقایان معلوم است که هیچ برداشتی از پارادایم اقتصاد آزاد و مبتنی بر بازارهای رقابتی ندارند. شاید یکی از دلایلی هم که آن را قبول ندارند این است که اصلاً مفاهیم را بلد نیستنند. یک دلیل احتمالی دیگر هم این است که این دخالت ها منافع بزرگی ایجاد کرده که بعضی از کاندیداها نمایندگان آن منافع هستند و به نفع حامیانش نیست که سیستم اقتصاد آزاد پیاده شود، این است که سعی می کنند به هر شکل ممکن، در آن اخلال ایجاد کنند. از مباحث مختلفی که مطرح می شود می توان فهمید که اکثراً یک اقتصاد دولتی کنترل مرکزی و دستوری را در پس ذهن دارند و می خواهند برای پیشبرد برنامه های خود از طریق روش های آمرانه، اداری و تنبیهی استفاده کنند. اگر بخواهند این مسیر را در پیش بگیرند می توانیم بگوییم که در سال 1404 چیزی به جز یک پوسته از بازار سهام باقی نخواهد ماند به علاوه اینکه روزگار و سرمایه افرادی که منابع مالی خود را به بازار آورده اند هم به باد رفته است.
یکی از نامزدها در جریان انتخابات 1400 قول داد. سالانه برای یک میلیون نفر شغل ایجاد کند. وقتی از ایشان پرسیدند چگونه؟ پاسخ داد: «70 درصد ظرفیت های اقتصادی کشور غیرفعال است. یا فعال شدن این ظرفیت ها می توانیم سالی یک میلیون شغل ایجاد کنیم.» اکنون قرار است در سال 1404 باشیم، به نظر شما ایشان موفق شده چهار میلیون نفر از جمعیت بیکاران را کم کند؟
به نظرم می رسد از اساس این حرف که ظرفیتی در کشور عاطل است اشتباه است. باید پرسید از کدام ظرفیت حرف می زنید و چرا ظرفیت هایی عاطل مانده است؟ آیا منظور این است که دولت وقت بلد نمود ظرفیت های عاطل را به راه بیندازد و آقای کاندیدا بلد است؟ این نگاه درست نیست. عملکرد اقتصاد ما همین است و میزان پتانیسل آن هم در شرایط موجود همین است که می بینید ظرفیت عاطلی وجود ندارد. کارایی ناچیز به دلایلی برمی گردد که باید درباره آن بحث کرد و آنها را برطرف کرد. یکی از دلایل آن نبود انگیزه و زمینه سرمایه گذاری است. مادامی که سرمایه گذاری نشود ظرفیتی که بشود از آن بهره برداری کرد وجود ندارد. یکی از الزامات استفاده بیشتر از ظرفیت های موجود باز کردن تجارت خارجی است. باید بتوانیم مراوده با کشورهای دیگر را افزایش دهیم که از طریق آن مراوده منابع، تکنولوژی، ماشین آلات و ابزاری که لازم است صورت بگیرد و امکان صادرات و دسترسی به بازارهای دیگر هم فراهم شود. اگر قرار باشد در برنامه های کاندیدایی برقرار کردن رابطه با کشورهای غربی که مأخذ این امکانات هستند، منتفی اعلام شود، طبیعتاً کار بیشتری نمی توان کرد. ظرفیتی هم وجود ندارد که مورد استفاده قرار گیرد بلکه ظرفیت های موجود کشور هم از آنچه اکنون هست بیشتر فرسوده خواهد شد. در چنین شرایطی هم اشتغال ایجاد نخواهد شد. اشتغال زمانی ایجاد خواهد شد که یک بازار کار آزاد وجود داشته باشد که در آن به کارایی پاداش پرداخت شده و به عدم کارایی پرداخت نشود. اگر شما چنین بازاری نداشته باشید، نیروی کار با حد ظرفیت و کارایی پایین، دستمزد پایین خواهد داشت. اشتغال هم اغلب اداری خواهد بود، عده ای بر روی صندلی در ادارات می نشینند که تظاهر می کنند کار می کنند و دولت هم یک حقوق بخور و نمیر به آنها می دهد، تظاهر می کند که پرداخت می کند.
یکی دیگر از نامزدها قول داد اگر رئیس جمهوری شود، کاری می کند که آمریکاییها برای برداشتن تمام تحریم ها التماس کنند. اگر دست بر قضا ایشان رئیس جمهور شد و تلاش کرد آمریکایی ها را به التماش کردن از ایران وادار کند. به نظر شما اکنون که در سال 1404 هستیم چه شرایطی خواهیم داشت؟
شاید کاندیدای عزیزی که این موضوع را مطرح کرده است روش های نبوغ آمیزی داشته باشد که دیگران را به التماس بیندازد ولی آن آمریکا نخواهد بود. افرادی که چنین مسائلی مطرح می کنند باید بگویند که چه ابزاری در جعبه ابزار حکومت برای به التماس انداختن هر کسی وجود دارد که تاکنون به کار نرفته و باید اکنون به کار بیفتد؟ تجربه ده ها سال گذشته نشان می دهد که دائماً در جنگ با امپریالیسم بودند و جنگ با استکبار درون مایه دائمی سخنرانی ها بوده است. باید دید آن طرف جنگ، یعنی آمریکا که آن طرف جنگ بوده است چه تأثیری از این جنگ پذیرفته است و ما چه تأثیری پذیرفته ایم. من بعید می دانم که این آقای کاندیدا هم بیش از روندی که در گذشته طی کردیم، بتواند کاری انجام دهد. آمریکا علاقه خود را به خاورمیانه را از دست داده است زیرا دیگر نگران نفوذ کمونیسک نیست و نفت هم اهمیت خود را از دست داده است. اوباما در یک سخنرانی بعد از ریاست جمهوری گفت خاورمیانه مثل شهر گوتَم در فیلم داستانی جوکر است. اهالی شهر گوتَم در آن فیلم به جان یکدیگر افتاده و روزگار همدیگر را سیاه کرده بودند. این شهر پرآشوب و پرمخاطره ای بود که در آن زندگی مردم عادی به دلیل بحران، قتل، انفجار و تخریب گروه های معارض فلاکت بار شده بود. در آن شهر داستانی، یک جوکر هم هست که او از همه آسیب رسان تر و مخرب تر و نابکارتر و ضایعه ساز تر و قاتل تر است. اوباما گفت جوکر خاورمیانه جایی است که مردم، اقوام، پیروان مذاهب، ملت ها و گروه های سیاسی و اجتماعی به جان هم افتاده اند و قاعده زندگی خاورمیانه ای مانند شهر گوتَم است؛ این جای نگرانی است. به عراق، سوریه، لبنان، عربستان، یمن، پاکستان و افغانستان نگاه کنید. وضعیت ترکیه و کردها، آذربایجان و ارمنستان را بررسی کنید، در منطقه ای که مردم از حکومت ها بیزار و حکومت ها از مردم بیمناک هستند مانند مصر و بحرین ... ببیند چه وضعیتی وجود دارد. همه جا به هم ریخته است، امیدی به آینده و حل شدن مسأله ای نیست. آیا قرار است ما هم قسمتی از گوتَم باشیم؟ در چنین شرایطی چطور می توانیم قدرتی را که می گوید می خواهد منطقه را کلاً ترک کند و برود، چنان که از افغانستان نیروها را خارج می کند و در مورد عراق هم همین برنامه را دارد، برای عربستان و کشورهای عربی هم اهمیت سابق را قائل نیست، به التماس بیندازیم؟ نامزدم محترم رئیس جمهوری بر سر کار بیاید که تا سال 1404 نه تنها هیچ قدرت خارجی را به التماس نینداخته باشد، بلکه شهر گوتَم را پرمخاطره تر و پرآشوب تر کرده باشد.
احسنت آقای دکترطبیبیان....ولی مردم احمقن...متاسفم