[امیرحسین احمدی] بهار ٩٩ دومین استان دارای بیشترین بیکار کشور با میزان بیکاری نوزده و یک‌دهم درصد بود؛ استانی در غرب ایران که سه‌و‌نیم درصد از گوشت قرمز کشور را تأمین می‌کند؛ همان استانی که به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزیاش، یکی از منابع ژنتیکی دام ایران است و سید طاهر نوربخش، دبیر اجرایی خانه کشاورز چهار محال و بختیاری می‌گوید در ارتفاع دو هزار متری از سطح دریا کشاورزی دارد. نعمتی که در کمتر نقطه‌ای در دنیا دیده می‌شود. اما سوء مدیریت آن را به استانی تبدیل کرده که در بیکاری مثال‌زدنی است و نبود صرفه اقتصادی، کشاورزی را در آن تبدیل به هیچ کرده است.
بر اساس میزان بیکاری این استان در بهار امسال، دست یافتن به شغل وضعیتی بغرنج دارد. بیش از ٩٤٧هزار نفر جمعیت دارد، یعنی یک‌‌ودو دهم درصد از جمعیت هشتاد میلیونی کشور. از همین مقدار ٦٠٧هزار و ٤٤٧ نفر در ٤٣ شهر چهارمحال و بختیاری زندگی می‌کنند؛ از شهرکرد تا فارسان و بروجن و لردگان و ٣٦درصد جمعیت هم در روستاها پراکنده شده‌اند. از تمام ٢٥٠هزار هکتار زمین که به انواع تولید کشاورزی اختصاص یافته است، ٤٨هزار و ٣٣٢میلیارد ریال محصول کشاورزی و دامی به دست می‌آید. از غله و حبوبات و میوه گرفته تا شیر و گوشت و مرغ و شیلات در ٢٥٠هزار هکتار زمین این استان تولید می‌شود که بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی این استان، ٦٦هزار نفر جمعیت در آن مشغول به کشت و کارند، یعنی کشاورزی در مشاغل این استان سهم ١٨درصدی دارد. تولیدات کشاورزی استان یک‌هزار و ٤٤٨هزار تن است. استانی که ظرفیت‌های زیادی دارد، اما استفاده چندانی از آنها نمی‌شود.
٢٠درصد بادام صادراتی ایران را بختیاری‌ها به عمل می‌آورند
٣٠٩هزار تن دام و طیور در این استان تولید می‌شود که ٢١درصد تولید محصولات کشاورزی است و شیلات نیز ٢١هزار تن از این محصولات را به خود اختصاص داده است. ٣هزار و ٢٠٠ تن محصولات گلخانه‌ای، یعنی دو دهم‌درصد و شش‌هزار و ٨٠٠ تن هم قارچ دکمه‌ای در چهارمحال و بختیاری رشد می‌یابد. ظرفیتی که ذبیح‌الله غریب در گفت‌وگوی اخیر خود با شبکه ایران‌کالا، رشد آن را نیروی محرکه توسعه اقتصادی استان چهارمحال و بختیاری دانسته است: «۲۹ درصد از تولید ثروت ارزش افزوده این استان مربوط به بخش کشاورزی است که یک‌سوم اقتصاد این استان را به خود اختصاص داده است.» غریب از این هم گفته بود که چهارمحال و بختیاری استانی کوهپایه‌ای است که ظرفیت خوبی در دامپروری و کشاورزی دارد: «بیش از ۲۰درصد بادام صادراتی کشور متعلق به این استان است که به هندوستان صادر می‌شود و رتبه نخست پرورش ماهیان سردآبی را از آنِ خود کرده است.»
چهارمحال و بختیاری در حوزه آبزی‌پروری یک‌درصد وسعت کشور را دارد، اما ١٠درصد استحصال آب شیرین در این استان انجام می‌شود. ۲۵هزار تن ماهی قزل‌آلا در این استان تولید می‌شود که ۱۵درصد تولید کل کشور است.
بر اساس آمار، از تمام زمین‌های زراعی چهارمحال و بختیاری، ١٣٣هزار هکتار یعنی ٥٣درصد آن مختص کشت است. ١٣٣هزار هکتاری که ٧٧هزار هکتار آن یعنی ٥٨درصد کل زمین‌ها آب پایدار دارد و آبی کشت می‌شود و ٤٣درصد دیگر با باران هرساله محصول می‌دهد. در مجموع ٩٠٣ هزار تُن حاصل به دست آمده زمین‌های کشاورزی چهارمحال و بختیاری است که حدود ٨٥٣هزار تن آن از کشت آبی و ٥٠هزار تن از کشت دیم به دست می‌آید. دبیر اجرایی خانه کشاورز استان می‌گوید که چهارمحال و بختیاری استانی است که از نظر منابع آب، خاک و نور بهترین شرایط را برای تولید میوه‌های سردسیری و محصولات کشاورزی دیگر دارد: «آب‌های سطحی این استان بدون کمترین املاح مضر برای کشاورزی، نقطه قوتی است که در این سال‌ها نادیده گرفته شده است و از نظر خاک هم خاک استان چهارمحال و بختیاری به دلیل نوع و مدت تابش نمونه است. در مورد نور هم باید گفت که برخی مناطق استان برخی روزهای سال ١٥ ساعت نور دارند.»
در استان چهارمحال و بختیاری محصولات سردسیری بسیاری به بار می‌نشیند: «اگر هزاران سال در استان‌های شمالی کشور بگردید، هیچ وقت نمی‌توانید نقطه‌ای بیابید که در آن گل شاخه بریده رز هلندی عمل آید، اما در چهارمحال و بختیاری در نقاطی با ارتفاع بیش از یک‌هزار و ٥٠٠ متر این گل به راحتی رشد می‌کند و مدت نگهداری آن هم بالا می‌رود.»
با این همه، نوربخش می‌گوید آنچنان که باید و شاید از ظرفیت‌های کشاورزی این استان استفاده نشده است. «کشاورزان و خاک و آب در این استان مشکل ندارند؛ مشکل مدیریت و سوء مدیریت است که به سمت کشاورزی بادکنکی می‌رود. کشاورزی ظرفیتی معین دارد و مهم‌ترین اصل در آن پایداری است؛ نکته‌ای که مسئولان بخش کشاورزی به آن توجهی ندارند.» می‌گوید نزدیک به ٨٠٠ نفر کارشناس کشاورزی در سطح استان چهارمحال و بختیاری وجود دارند. «وقتی از توان فنی این افراد استفاده نشود و مدیریت به یک نفر یا در یک بخش متمرکز شود، کار آن ٨٠٠ نفر هیچ می‌شود.»
محصولاتی که بی‌نام و نشان صادر می‌شوند
از هر هکتار زمین آبی به‌طور میانگین حدود ٥ تا ٦ تن محصول برداشت می‌شود، درحالی‌که از زمین دیم در هر هکتار به‌طور متوسط ٩٠٠ کیلو محصول به دست می‌آید. برای مثال گندم که بیشترین سهم از زمین‌های زراعی این استان را دارد، در هر هکتار دیم بین ٨٠٠ تا یک تن و ٢٠٠کیلو بار دارد درحالی‌که در یک زمین آبی در بدترین شرایط بیش از دو تن گندم می‌روید. زمین‌هایی که ١٠درصد منابع آبی سطحی کشور را هم در خود جای داده‌اند.
به باور نوربخش، نبود صرفه اقتصادی همان چیزی است که جذابیت کشاورزی را به‌عنوان شغل تبدیل به هیچ می‌کند. «بهره‌وری آب و بهره‌وری اقتصادی در کشاورزی ما وجود ندارد. عملکرد محصولات هنوز در کشور ما به یک تن نمی‌ر‌سد. این یعنی زراعت صرفه اقتصادی برای بهره‌برداران زمین‌ها ندارد. کسی که پنج هکتار زمین دارد چطور با ٨٠٠ کیلوگندم ٢هزار و ٥٠٠تومانی در هر هکتار زندگی یک ساله خود را تأمین کند؟» به گفته او دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، بی‌نام و نشان بودن محصولات کشاورزی استان است. «بادام، شیلات،گردو و زعفرانی که در این استان تولید و به نقاط دیگر دنیا صادر می‌شود هیچ نشان و بسته‌بندی ندارد. مثل آدم بی‌شناسنامه‌ای است که نمی‌تواند هیچ‌جا برای خودش موقعیتی دست‌وپا کند.»
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی استان چهارمحال‌وبختیاری، متوسط بارندگی در‌سال ١٣٩٧ حدود ٣١١میلی‌متر بود که نسبت به‌سال قبل از آن ٣٦درصد کاهش و در یک میانگین بلندمدت کاهش٤٠درصدی داشت. با این حال، استان چهارمحال‌وبختیاری یکی از پرباران‌ترین استان‌های کشور است: «در نقطه‌ای از استان سالانه ١٤٥٠میلی‌متر باران داریم. اما هنوز کشاورزی سبز در این استان نمی‌بینیم یعنی کشاورزی که با استفاده از سامانه‌های آبیاری، بهره‌وری تولید محصولات از آب باران را افزایش دهد. سهم ما از باران همچنان دیمزارهایی است که کمتر از نصف یک زمین آبی محصول دارند.»
٢٩درصد زمین‌های کشاورزی چهارمحال‌وبختیاری آیش هستند
حدود ٧١هزار هکتار از زمین‌های زراعی استان به صورت آیش کشت می‌شوند. یعنی زمین‌هایی که یک‌سال کشت در آنها صورت می‌گیرد و سال بعد زمین رها می‌شود. براساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال‌وبختیاری، ٢٩درصد زمین‌های زراعی استان که به طور آیش کشت می‌شوند، به دلیل کمبود آب بالاجبار کشت نشده‌اند.
زمین‌های کشاورزی شهرکرد، لردگان، فارسان و دیگر شهرهای چهارمحال‌وبختیاری، دیم یا آبی، پربازده یا کم‌بازده‌اند. باغ هم ظرفیت دیگری از کشاورزی استان است که سیب، هلو، انگور، بادام، گردو و محصولات سردسیری دیگری نیز در این استان به عمل می‌آید.
ارزش محصولات دامی و طیور هم به ١٧هزار و ٢٥٠میلیارد ریال می‌رسد که ٣٦درصد از درآمد کل کشاورزی است. محصولات باغی با بیش از ١٥میلیارد ریال درآمد ٣٢درصد از درآمد کل این بخش را به خود اختصاص داده و سهم زراعت هم ١١هزار و ٣٠١میلیارد ریال یعنی ٢٣درصد است. آبزیان هم با ٣هزار و ٤٨٤میلیارد ریال، ٧درصد سهم آن است.
از میان تمام محصولات زراعی چهارمحال‌وبختیاری، گندم در ٦٠هزار هکتار کشت می‌شود. نزدیک به ٢٤هزار هکتار زمین آبی و ٣٦هزار هکتار زمین دیمی. یعنی ٤٥درصد از زمین‌های استان سهم گندمی است که نخستین کشت چهارمحال‌وبختیاری به حساب می‌آید. ١٦هزار تن سهم حبوبات از زمین‌ها، ٢٣هزار تن سبزی صیفی و ٨هزار تن محصولات جالیزی است. سهم کل غلات از برداشت، ١٥٤هزار تن است که عمده آن به گندم اختصاص دارد. ٤٥درصد سهم گندم از زمین‌های استان به معنای کاهش سهم جو است. محصولی که خوراک عمده دام را تشکیل می‌دهد.
در استانی که بخشی از جمعیت آن را ایلیاتی‌های دامپرور تشکیل می‌دهند و ٢١درصد از محصولات آن نیز دامی است، ٣درصد از مراتع آن خوب، ٣٧درصد متوسط و ٦٠درصد فقیر است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان چندی پیش گفته بود تولید ٣٥٠هزار تن ذرت و ٢٥٠هزار تن علوفه، این استان را از واردات نهاده دامی بی‌نیاز کرده اما اعداد نشان می‌دهد که توسعه دامپروری در چهارمحال‌وبختیاری نمی‌تواند به اتکای مراتع آن باشد مراتعی که حالا با کاهش بارش نیز مواجه است.
میزان مشارکت اقتصادی در چهارمحال‌وبختیاری در‌سال ٩٧، چهل‌وهشت دهم‌درصد و این میزان بین مردان ٤٦درصد و بین زنان ١٦درصد است و کشاورزی هجده‌ودو دهم‌درصد از سهم تمام اشتغال استان را دارد. نزدیک به ٣٣درصد صنعت و حدود ٤٥درصد هم خدمات. تعداد کشاورزان کل استان٦٦هزار و دو نفر است. هر چند بیشتر روستانشینان در لردگان سکونت دارند اما از هزار و ٤٤٨ هزار تن محصولات کشاورزی چهارمحال‌وبختیاری، شهرکرد با تولید ٤٠٤هزار تن محصول بیشترین، بروجن با تولید ٢٢١هزار تن ١٥درصد و لردگان با تولید ١٨٠هزار تن ١٢درصد سهم تولیدات را به خود اختصاص داده‌اند.
کشاورزی می‌تواند به کمک کاهش میزان بیکاری بیاید
چهارمحال‌وبختیاری؛ همان استانی که کشاورزیاش به ارتفاع ٢هزار متری می‌رسد فقط ١٨درصد از شاغلان آن کشاورزی می‌کنند. استانی که چندی پیش یکی از باغدارانش توانسته است ٨٠٠رقم میوه را در دل ١٨٠ هکتار باغ جای دهد. گونه‌های مختلف هلو، انگور، سیب، بادام و گردو که از سراسر جهان جمع شده‌اند. عبدالله کبیری، باغدار نمونه استان به خبرگزاری ایانا گفته بود که در دنیا همه جور میوه را نمی‌توان یک جا جمع کرد اما اقلیم چهارمحال این امکان را می‌دهد که بتوان گونه‌هایی متفاوت از هر میوه را کاشت و بهره‌اش را دید. بسیاری از کارشناسان، ظرفیت باغداری و دامپروری این استان را امتیازی می‌دانند که می‌تواند کمک بسیاری به توسعه آن کند. اما تا به امروز آن چنان که باید و شاید به این ظرفیت‌ها اهمیتی داده نشده است. نوربخش معتقد است که کشاورزی می‌تواند به کمک کاهش میزان بیکاری در کشور بیاید. «اگر در میزان آبی که داریم مصرف می‌کنیم، صرفه‌جویی شود و موازی با آن بهره‌وری تولید به ازای هر یک متر مکعب آب افزایش یابد یعنی آب را در زمین نگه داشته و میزان بیشتری ماده خشک نیز تولید کرده‌ایم. از سوی دیگر آینده کشاورزی هم حفظ شده است. اینها را بگذاریم کنارهم؛ یعنی بالا بردن اشتغال و تضمین آینده اشتغال. کشاورزی اساس اقتصاد ماست اگر سوء‌مدیریت نباشد و مسئولان دائم به دنبال زمین جدیدی برای کشت نروند تا ظرفیت آب از بین برود، خاک آلوده و نیروی انسانی هم تلف شود.»
دیدگاه تان را بنویسید