قلعه سموران جیرفت یکی از آثار ثبت ملی شده کشور است که در یک دهه اخیر با تخریب‌های بسیار مواجه شده و معدنکاوی در دامنه آن چنان بلایی بر سر این قلعه و کوه سموران آورده است که صدای انجمن های میراث فرهنگی استان کرمان را درآورد و داستان را به مراجع قضایی هم کشاند.
۹ سال قبل وزارت صمت بدون استعلام از وزارت میراث فرهنگی مجوز برداشت سنگ معدن از کوه سموران که قلعه سلجوقی را بر فراز خود جای داده است، صادر کرد. همان زمان وزارت میراث فرهنگی با ثبت ملی اثر در فهرست آثار ملی کشور، اجازه برداشت معدنی از این قلعه را نداد و کار برداشت معدن برای بهره‌بردار سخت‌تر شد.
قلعه سموران و کوهستان آن در شهرستان جیرفت مهد تمدن باستانی ایران قرار گرفته است. آثار به دست آمده از شهرستان جیرفت از دوره پارینه سنگی و نوسنگی در غارهای کوه‌های دلفارد تا محوطه باستانی دقیانوس و محوطه باستانی جیرفت امتداد یافته است و حالا درست در چنین جغرافیایی، یک شرکت معدنکار در حال بلعیدن کوهستان قلعه تاریخی سموران است.
قلعه سموران در شهرستان جیرفت و در نزدیکی روستای رود فرق قرار دارد و برخی حتی دوره ساخت آن را به پیش از اسلام نسبت می‌دهند. باستان‌شناس‌ها با این حال توانسته‌اند آثاری از دوره سلجوقی و صفوی را در بررسی‌های سطحی از این قلعه به دست آورند.
کوه بارز که قلعه سموران نیز در بخشی از آن قرار دارد ۲۵۰ متر ارتفاع دارد و قلعه سموران در دوره اسلامی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود. براساس برخی روایات قلعه سموران که در دوران قبل از اسلام احداث شده است در دوره اسلامی و احتمالا در عهد اسماعیلیان بازسازی و ترمیم شد و در دوره سلجوقی به یکی از مهمترین قلعه‌های ایران تبدیل شد.
مساحت قلعه یکهزار متر مربع است و دیواره‌های سنگچین شده آن مماس با پرتگاه‌های کوهستان است. معماری باقیمانده قلعه نشان می‌دهد آنجا که امکان نفوذ دشمن به قلعه وجود داشت دیوارهای بلند احداث شده است. همچنین دو دروازه در ضلع جنوبی و ۱۲ برج دیدبانی در مساحت یک کیلومتر طول و ۱۵۰ متر عرض قلعه احداث شده بود.
قلعه سموران همچنین یک حوض بزرگ به طول و عرض ۲۰ متر در ۸ متر با عمق سه متر داشت که احتمالا منبع تامین آب درون قلعه بود. بالای قلعه نیز دو حوض کوچک و بزرگ وجود دارد که آب باران در آن جمع می‌شد. شبیه به منابع ذخیره آب قلعه سموران در قلعه الموت قزوین هم که مقر اصلی حکومت اسماعیلیان بود، در این قلعه مشاهده می‌شود.
اگرچه ارزش‌های تاریخی و معماری قلعه سموران جیرفت شبیه به ارزش‌های معماری قلعه الموت قزوین است اما در سال‌های گذشته عرصه این قلعه تاریخی و البته ثبت ملی شده کشور چنان آب رفت که این امکان را به معدنکاوان داده است تا کوهستان زیرپای قلعه را به شدت تخریب کنند.
«محسن موحدی»، معاون میراث فرهنگی استان کرمان در ارتباط با کوچک شدن حریم قلعه سموران جیرفت به ایلنا گفت: در حدود یک دهه گذشته در میراث فرهنگی استان کرمان تمام مساحت زیر بنای قلعه تاریخی را به همراه کوه زیر پای آن به عنوان عرصه اثر تعیین کرده بودیم و قرار بود دامنه کوهستان را نیز به دلیل آثاری که در این محدوده یافته بودیم به عنوان حریم درجه یک قلعه اعلام کنیم. منتها در چند سال اخیر که بنده در این سمت نبودم به دلایلی عرصه قلعه سموران را کوچک کردند. بدین شکل که کوه را از عرصه خارج و فقط قلعه را به عنوان عرصه اثر در نظر گرفتند.
معاون میراث فرهنگی استان کرمان اعلام کرد: معدنکاوی که یک دهه قبل با توقف فعالیت مواجه شده بود با این اقدام بلافاصله شروع به فعالیت معدنی کرد و بخش زیادی از کوه را از بین برد.
موحدی افزود: با شکایتی که چند سال قبل از سوی تشکل‌های غیردولتی و دوستدار میراث فرهنگی به مرجع قضایی شد فعالیت معدنی به شدت تخریبگر در قلعه سموران متوقف شد.
معاون میراث فرهنگی استان کرمان در پاسخ به این سوال ایلنا که چه آثاری از قلعه سموران به دست آمده است و آیا این قلعه کاوش باستان شناختی شده است؟ افزود: قلعه هنوز کاوش باستان شناختی نشده اما ما توانسته‌ایم آثار و شواهدی در سطح قلعه سموران به دست بیاوریم که نشان می‌دهد تاریخ قلعه حداقل به پانصد تا ششصد سال قبل می‌رسد.
در حالی که ما حتی شواهدی در دامنه کوه مشاهده کردیم که ارزش‌های مطالعاتی این محوطه را به شدت بالا برده است.
موحدی اعلام کرد: قلعه سموران جیرفت با قلعه سلیمان در ارتباط بودند و به جز این قلعه، قلاع دیگری نیز در کوه‌های جیرفت وجود دارد که سموران با آنها در ارتباط بوده است.
معاون میراث فرهنگی استان کرمان از فعال شدن مجدد معدنکار ابراز نگرانی کرد و گفت: اخیرا به ما اطلاع دادند که مجددا بهره‌بردار معدن کوه سموران در حال حفاری در این منطقه است.
او افزود: استخراج سنگ بر پایه هر تفاهم نامه‌ای که بوده به شدت نگران کننده است و نباید با یک اثر تاریخی ثبت ملی شده چنین رفتاری داشت.
محسن موحدی تاکید کرد: سنگ کوه مورد استخراج هر چقدر هم ارزش اقتصادی داشته باشد هرگز به پای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی قلعه ثبت ملی شده سموران نمی‌رسد.
معاون میراث فرهنگی استان کرمان تاکید کرد: با توجه به اینکه معماری و هویت قلعه تاریخی سموران در پیوند با توپوگرافی کوه است و کارکرد دفاعی آن با کوه صعب العبور زیر پای خود گره خورده و آنچه قلعه سموران را به عنوان قلعه‌ای مستحکم و غیر قابل نفوذ مشهور کرده صلابت کوه آن است و همین کوه بوده است که برای ساخت چنین قلعه‌ای مناسب تشخیص داده شده و بر روی آن چنان قلعه‌ای می‌سازند عجین شده با کوه و پناهگاهی امن برای سلاطین.
لذا هر تفاهم نامه‌ای برای برداشت سنگ معدن از کوه قلعه سموران به هیچ وجه مورد تایید ما نیست واستخراج سنگ معدن و تخریب کوه و قلعه سموران باید به سرعت و برای همیشه متوقف شود.
دیدگاه تان را بنویسید