درختی که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد | معرفی تک درخت کهنسال شاه توت میرهاشم در پهنه دشت استان یزد

میراث آریا: درخت کهنسال شاه توت میرهاشم از درختان کهنسال از نظر موقعیت نسبی در شهرستان تفت، بخش نیر، دهستان زردین، روستای میرهاشم واقع‌شده است. درخت شاه‌توت نیز به‌واسطه قرارگیری در نزدیکی این روستا به شاه‌توت میرهاشم معروف شده است. پایگاه استقرار این درخت شاه‌توت در خارج از محدوده مستثنیات روستای میرهاشم در ۷۲ کیلومتری غرب شهر یزد هست. درختی بزرگ و بسیار قدیمی است که به دور از عرصه‌های کشاورزی روستا تکیه زده بر دامنه کوه‌های زردین رشد کرده است و در طول تابستان جمعیت زیادی برای استفاده از میوه‌های بسیار خوشمزه روییده بر شاخسار کهن آن به این نقطه مراجعه می‌کنند.

طبق روایت‌های شفاهی و برداشت‌های عمومی ساکنین محل که این درخت را واجد قدمت بسیار بالایی دانسته وقدمتی بیش از۷۰۰ سال را برای آن قائل هستند، با این وجود با توجه به قطر تنه این درخت و نرخ رشد درختان توت و شاه‌توت در اقلیم منطقه و متوسط رشد سالانه ۳,۹۶ میلی‌متری گونه توت ، سن برآورد شده درخت در شرایط فعلی بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال تخمین زده می‌شود.

این درخت تک‌پایه و ماده بوده، ارتفاع حدودی آن ۶۳۰ سانتی‌متر، ارتفاع ناحیه تشکیل تاج ۲۸۷ سانتی‌متر، محیط تنه (فاصله ۱۵۰ سانتیمتر از بن درخت) ۴۷۵ سانتی‌متر و از نظر ظاهری و فیزیکی مناسب و از سلامت کامل برخوردار است و تقریباً آثار هیچ‌گونه تخریب انسانی و یا طبیعی (نظیر آفت، پوسیدگی، پوک شدگی و … ) در آن دیده نمی‌شود. این درخت در دامنه‌ی ارتفاعات خیبر که در بخشی از کوهستان شیرکوه است ، قرار گرفته است. به سبب فاصله‌ای که از محدوده روستا داشته و بالطبع عدم دسترسی روزمره به آن، از گزند دست‌کاری‌های عامدانه یا ناآگاهانه مردم در امان مانده و درخت با پیکره قائم و استوار و تاج گسترده ، نستوه و باشکوه از فاصله‌ای دور جلوه گری می‌کند. به‌طورکلی ریشه‌های کهنسال و بزرگ درخت آب را از عمق زمین کشیده و درخت از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی منطقه تغذیه می‌کند.

ارزش‌گذاری اثر از دیدگاه گردشگری

درختان کهنسال استان یزد، به‌عنوان میراث جاودان پایداری در کویر بوده و یکی از مهم‌ترین قابلیت‌های جذب گردشگران طبیعی و رونق دادن به صنعت اکوتوریسم کشور محسوب می‌شوند. این درختان علاوه بر اینکه جزء مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی گیاهی به شمار می‌روند مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی و علاقه‌مندان به طبیعت محسوب می‌شوند.

به‌علاوه درصورت شناخت قابلیت‌ها و استعدادهای درخت در زمینه آموزش و پژوهشی، توان جذب گردشگران علمی را به‌خوبی داراست. ضمن آنکه مزارع زیبای روستا، کشاورزی و دامداری سنتی همراه با پوشش گیاهی و جانوری منحصر به فرد و غنی اطراف روستا و اقلیم مساعد می‌تواند بر غنای گردشگری این اثر و روستای میرهاشم کمک کند. این درخت کهنسال، درختی مثمر بوده و به‌ویژه در سال‌های آب سال میزان قابل‌توجهی میوه شاه‌توت می‌دهد که مورداستفاده عموم مردم روستا و گردشگران هست.

سیمای ظاهری و طریقه رسیدن به اثر

روستای میرهاشم روستایی پای کوهی ای در منطقه‌ای کوهستانی از شهرستان تفت و در دامنه منتهی الیه جنوبی کوهستان شیرکوه  قرارگرفته است. در مجموع این منطقه به سبب ارتفاع بیشتری که نسبت به غالب نواحی شهرستان و شهر یزد دارد، نیز برخوردار از منابع آب (زیرزمینی و نیز بارش‌های جوی) از پوشش گیاهی متنوع و متفاوت‌تری برخوردار هست. علاوه بر آن نوع معماری شکل‌گرفته در این روستا متأثر از موقعیت کوهستانی آن بوده و با سایر روستاهای اطراف تفاوت دارد.

این درخت با قامتی برافراشته و تاجی گسترده و با توجه به ارتفاع بالاتری که نسبت به روستا دارد، از فاصله دوری قابل‌رؤیت هست. در دامنه‌ی ارتفاعات خیبر، در موقعیتی با شیبی بسیار ملایم، خاک نرم و حاصلخیز و پوشش گیاهی خودروی متنوعی قرارگرفته است. اطراف این درخت پرشده از خاک طبیعی رسی و قهوه‌ای رنگی که به سبب تردد افراد و موتورسیکلت اندکی کوبیده شده است. جاده‌ای خاکی و باریک دسترسی اهالی به این درخت را که با فاصله کمتر از ۵۰۰ متر از روستا واقع‌شده، تأمین می‌کند. تردد در این جاده غالباً به شکل پیاده و با موتورسیکلت انجام می‌شود. درخت شاه‌توت کهن‌سال در دشتی منتهی به ارتفاعاتِ بعضاً صعب‌الوصول منطقه و در بستری از گیاهان خوروی بوته‌ای و گسترده بر سطح زمین ، رشد و نمو کرده است؛ تا چشم کار می‌کند تنها این درخت است و همین درخت!

این درخت ریشه در عمق زمین داشته و سابقاً چندان نیازی به آبیاری نداشته و این درخت خود، سهم خود از طبیعت را مطالبه می‌کرده است. پس از طی حدود ۵۰۰ متر از منتهی الیه شمالی روستای میرهاشم و به سمت شمال غربی، از یک مسیر خاکی که در اثر عبور و مرور عمدتاً موتورسیکلت شکل‌گرفته، به درخت کهنسال که یکه و تنها در میان دشت قد برافراشته میرسیم. این درخت از محبوبیت زیادی در میان اهالی برخوردار است و قلمه‌های آن در خانه بسیاری از ساکنین منطقه تبدیل به درختانی بزرگ و بارده شده است. در قسمت بن درخت بسیار تنومند و قطور بوده ولی ارتفاع چندانی نگرفته است. این امر به سبب عدم هرس و سرشاخه بری درخت است که سبب شده شاخه‌ها در ارتفاع پایین رشد کرده و درخت چتر خود را در سطحی وسیع بگستراند. عدم ارتفاع بلند درخت با وجود قدمت آن، همین امر هست. در ارتفاع قد آدمی درخت دارای دو شاخه اصلی هست که یکی رو به سوی آسمان کرده و رشدی عمودی داشته و دیگری تاب وزن تنه را نداشته، و با توجه به شکستگی در بخشی از آن، در راستای افقی رشد کرده است. این اثر طبیعی در سال ۱۳۹۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث ­فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد