اقلیت تندرو چگونه اختیار اسرائیل را در دست گرفت؟ | معاف از زحمت

 در ماه‌های اخیر و با گذشت هشت ماه از حمله ۷ اکتبر، یکی از جنبه‌های جنگ علیه حماس شکاف‌های عمیق و شدیدی را در اسرائیل ایجاد کرده و همزمان با ایجاد ناآرامی‌های داخلی گسترده و احتمال سرنگونی دولت بنیامین نتانیاهو دامن زده است. مسئله‌ای نیست که جنگ غزه چگونه در حال انجام است، بلکه این است که چه کسی باید در آن بجنگد. در حالی‌ که یهودیان اسرائیلی در 18 ‌سالگی مشمول سربازی اجباری هستند- و برای چندین دهه پس ‌از آن در وضعیت نیروی ذخیره قرار می‌گیرند- استثنایی برای تعداد زیادی از اسرائیلی‌های خریدی یا افراطی ارتدوکس وجود دارد که از بودجه دولتی برای مطالعه‌ تورات برخوردار می‌شوند. دولت‌های متعدد اسرائیل آمده‌اند و به ‌دلیل بحث بر سر معافیت سربازی حریری­ها از هم پاشیده‌اند. اما این‌بار، مخاطرات بیشتر است: اسرائیل هم‌ اکنون در حال نبردی طاقت‌فرسا در غزه است و وضعیت در مرزهای شمالی هم تعریفی ندارد و هر لحظه امکان وقوع جنگ در آنجا می‌رود. شرایطی که صدها هزار نفر را مجبور کرده ‌است ماه‌های متوالی به ‌عنوان نیروهای ذخیره خدمت کنند. دولت برای حفظ تعداد سربازان، مقررات پیشنهادی را منتشر کرد که مدت زمان خدمت برای سربازان را طولانی‌تر می‌کند. این برنامه، اعتراض کهنه سربازان اسرائیلی را برانگیخته که می‌پرسند چرا باید بیشتر خدمت کنند در حالی‌ که همتایان حریدی آنها اصلاً خدمت نمی‌کنند. رهبران حریدی در واکنش به احتمال سربازی اجباری، وعده اعتراضات گسترده را داد و تهدید کرده‌اند که اسرائیل را به ‌صورت دسته ‌جمعی ترک خواهند کرد. آنها در حال حاضر با مجازات‌هایی روبه‌رو هستند: هنگامی‌ که قانون موقتی که معافیت‌ها را مجاز می‌کرد منقضی شود، بنا بر حکم دیوان عالی، آکادمی‌های مذهبی حریری­ها یا یشیواها شاهد کاهش بودجه خود خواهند بود. برای بنیامین نه ‌تنها نتانیاهو، نخست ‌وزیر، که اکثریت پارلمانی‌اش به احزاب حریدی وابسته است، این مناقشه تهدیدی جدی است. بنی گانتس، چندی پیش در پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «ما در زمان جنگ به سرباز نیاز داریم و جامعه ما به همه نیاز دارد تا در خدمت به کشور مشارکت کنند. زمان آن فرا رسیده است که دولت آنچه از آن انتظار می‌رود را انجام دهد. وقت عمل است.»

• چرا اسرائیلی‌های حریدی از سربازی معاف هستند؟

 زمانی ‌که اسرائیل در سال ۱۹۴۸ تأسیس شد، جوامع حریدی اقلیت کوچکی از اسرائیل بودند. دیوید بن گوریون، نخست ‌وزیر وقت اسرائیل، موافقت کرد که شهروندان حریری را از خدمت در ارتش معاف کند تا بتواند تورات را به‌ طور تمام‌ وقت مطالعه کنند؛ راهی برای کسب همکاری آنها برای کشور جدید. در آن زمان، این سیاست تأثیر زیادی بر تعداد ارتش نداشت: در اوایل دهه ۱۹۵۰ فقط ۴۰۰ مرد از معافیت برخوردار شدند. اما «حریدیم» اکنون بیش ‌از ۱۰ درصد از جمعیت اسرائیل- بیش از ۱٫۲ نفر- را تشکیل می‌دهد و به ‌دلیل نرخ بالای زاد و ولد، طی چند سال آینده به ۱۶ درصد افزایش خواهد یافت. در نتیجه، تعداد مردان حریدی که از سربازی می‌گریزند به حدود ۶۶ هزار نفر رسیده است؛ سهم قابل‌ توجهی از جمعیت در سن نظامی. تعداد کمی- یعنی حدود ۱۲۰۰ نفر- نیز هر سال داوطلبانه به خدمت سربازی می‌روند. این سیاست همچنین بر وضعیت اجتماعی- اقتصادی جوامع حقیقی تأثیر داشته است، زیرا مردانی که در سن سربازی هستند تا ۲۶ سالگی از ورود به نیروی کار منع می‌شوند. در عمل، این بدان معناست که ده‌ها هزار مرد در ۲۰ سالگی- که بسیاری از آنها دارای خانواده هستند- از اشتغال پرسود منع شده‌اند.

• آیا دولت اسرائیل در گذشته سعی کرده به این موضوع رسیدگی کند؟

 نبرد بر سر اینکه آیا مردان حریری باید در ارتش خدمت کنند یا نه، یکی از مسائل سیاسی تعیین ‌کننده اسرائیل در ربع قرن گذشته بوده‌ است. مجموعه‌ای از قوانین کمیسیون‌هایی که به دهه‌ ۱۹۹۰ بازمی‌گردد، تلاش کرده‌اند به‌ تدریج مردان حریری را متقاعد به پیوستن به ارتش کنند. ارتش اسرائیل واحدهای ویژه‌ای تشکیل داده که نیازهای حریدی­ها را براساس قوانین رژیم غذایی و تفکیک جنسیتی تأمین می‌کند. اما مشمول شدن حقیقی‌ها به ‌طور معناداری تغییر نکرده است، تا حدی به این دلیل که احزاب سیاسی حریری از سال ۱۹۹۶ تقریباً در هر دولت ائتلافی حضور داشته‌اند و از قدرت خود برای جلوگیری از تلاش‌ها به ‌منظور فراخواندن رأی‌دهندگان خود به خدمت استفاده کرده‌اند. بخش‌های بزرگی از جامعه حریدی صهیونیست نیستند و مشروعیت یک دولت یهودی سکولار را به رسمیت نمی‌شناسند- هر چند این در حال تغییر است- و عمیقاً به ضرورت معنوی مطالعه تورات برای محافظت از یهودیان در اسرائیل و خارج از آن معتقدند. برخی نیز از این بیم دارند که پیوستن به ارتش با قرار دادن آنها در فضای عمدتاً سکولار، تعهدات مذهبی آنها را از بین ببرد. قانون که در سال 20۱۴ از سوی یک دولت نسبتاً سکولار تصویب شد که در نهایت سربازگیری از میان حریدی­ها را اجباری می‌کرد (زمانی ‌که رهبران حریدی پس ‌از انتخابات سال بعد دوباره وارد کابینه شدند) لغو شد. «حریدی­ها» استدلال کردند که این قانون به مطالعه‌ تورات لطمه زده و اختلافات را در جامعه اسرائیل تشدید کرد. «شمویئل دریلمن» ، فعال حریدی، در سال 20۱۵ با اشاره به یک حزب سیاسی حریدی، به JTA (آژانس تلگرافی یهود) گفت: «یهودیت توراتی متحد می‌گوید: «ما آماده‌ایم در مساوی کردن بار مشارکت کنیم اما به شیوه‌ای منصفانه و نه به شیوه‌ای پوپولیستی» .» بحث بر سر مشمول شدن مردان حریدی نیز یکی از علت‌های بحران سیاسی بود که باعث برگزاری پنج دور انتخابات ملی اسرائیل بین سال‌های 20۱۹ تا 20۲۲ شد. سال گذشته، احزاب حریدی قویاً از تلاش‌های دولت برای تضعیف نظام‌های قضایی حمایت کردند، تا حدی به این دلیل که آنها نگران بودند مبادا دادگاه عالی اسرائیل فرزندانشان را مجبور به خدمت سربازی اجباری کند.

• این مسئله چگونه با جنگ اسرائیل و حماس مرتبط است؟

 با وجود اعتراض‌های دادگاه به معافیت حریدی­ها، روز رسیدگی به این موضوع مرتب از طریق قوانین موقت به تعویق افتاده است. اما یک اقدام توقفی که تداوم تعویق مشمول حریری­ها را مجاز می‌کرد، اگر مقتضی منقضی شود، موضوع را به برزخ قانونی بازمی‌گرداند و اسرائیل را در آشفتگی سیاسی فرو خواهد برد. در گذشته، مدافعان خدمت سربازی حریدی­ها این موضوع را به ‌عنوان یک امر ضروری برای شهروندان به ‌منظور «سهیم شدن دربار» خدمت به کشور مطرح کرده‌اند. امسال، اسرائیلی‌ها می‌گویند که نیاز به سربازان بسیار ملموس‌تر است. حزب گانتس متعهد شده که از قانون دیگری که به حریدی‌ها اجازه می‌دهد از مشمول شدن طفره رود، حمایت نخواهد کرد. این موضوع پس ‌از انتشار مقرراتی ازسوی وزارت دفاع مبنی‌بر اینکه نیروهای ذخیره باید به‌ جای میانگین ۱۸ روز، ۴۲ روز در سال خدمت کنند، فوریت بیشتری پیدا کرده ‌است. افسران باید تا 50 ‌سالگی خدمت کنند. این مقررات در حالی منتشر شد است که تعداد زیادی از سربازان ذخیره ماه‌ها پس ‌از هفته اکتبر از خانواده‌های خود دور بودند. علاوه ‌بر این، اکثر اسرائیلی‌ها معتقدند که جنگ غزه ممکن است با جنگ دیگری علیه حزب‌الله لبنان دنبال شود که این امر به نیروهای بیشتری نیاز دارد. در مواجهه با این تهدیدها، گروهی از افسران ذخیره نامه‌ای به رهبری اسرائیل نوشتند که ادامه معافیت‌های سربازی حریری­ها «مشکل بزرگی برای سربازان ما و درنتیجه برای ما فرماندهان ایجاد خواهد کرد». در این نامه هشدار داده ‌شده است که «در صورت ادامه معافیت‌ها، ارتش اسرائیل دیگر ارتش مردم نخواهد بود. این طرحی است که بی‌عدالتی و نابرابری رابطه شدت افزایش می‌دهد» .

• بعد چه اتفاقی می‌افتد؟

 نتانیاهو در تلاش است تا میان شرکای ائتلافی میانه‌رو (که بر مشغول شدن حریدی­ها پافشاری می‌کنند) و شرکای حریدی (که می‌گویند در صورت اجبارِ رأی‌ دهندگانشان استعفا می‌کنند) حد وسطی به وجود آورد. این در حالی است که ائتلاف خود را دست ‌نخورده نگه می‌دارد. در همین ‌حال، دادگاه عالی با حکم مبنی‌بر اینکه یشیواهای حریدی از اول آوریل شاهد کاهش بودجه خود خواهند بود، این موضوع را تحمیل کرده ‌است، که عملاً کمک ‌هزینه مردان حریدی را که به‌ جای سربازی، تورات مطالعه می‌کنند، به خطر می‌اندازد. یائیرلاپید، اپوزیسیون پارلمانی و یکی از مدافعان برجسته خدمت سربازی حریدی، در ایکس نوشت: «در بحبوحه‌ جنگ، تنها چیزی که نتانیاهو در روزهای اخیر با آن برخورد کرد، ارائه‌ یک معافیت کامل برای خدمت سربازی حریدی­ها بود که ثبات ائتلاف او را تضمین می‌کرد. دلیلی برای تأیید یک تعویض دیگر وجود ندارد. » اما رهبران حریدی که در گذشته با اعتراضات گسترده و نافرمانی مدنی به تلاش‌های مربوط به سربازی اجباری پاسخ داده‌اند، می‌گویند که به مقاومت در برابر این مسئله ادامه خواهند داد و بر ارزش مطالعه تورات پافشاری خواهند کرد. «اسحاق یوسف» ، خاخام ارشد سفاردی اسرائیل، اوایل ماه مارس گفت: «اگر ما مجبور به رفتن به ارتش کنند، همه ما به خارج از کشور نقل ‌مکان خواهیم کرد. سربازان فقط به لطف کسانی که تورات را یاد می‌گیرند موفق می‌شوند. »

• اقلیت مشکل است

 براساس «ارزیابی سالانه تهدیدات جامعه اطلاعاتی ایالات ‌متحده در سال ۲۰۲۴»، «قابلیت» بنیامین نتانیاهو به ‌عنوان «رهبر» و «ائتلاف حاکم» او ممکن است «در معرض خطر باشند». این سند در ۱۱ مارس ۲۰۲۴ (۲۱ اسفند ۱۴۰۲) از سوی دفتر مدیر اطلاعات ملی (ODNI) منتشر شد، «تظاهرات بزرگی» را پیش‌بینی می‌کند « است که خواستار استعفای وی و انتخابات جدید هستند»؛ اقدامی که می‌تواند به تشکیل «یک دولت متفاوت و میانه‌روتر» منجر شود. نتیجه پیش‌بینی ‌شده ODNI می‌تواند سریع‌تر از آنچه تصور می‌شد رخ دهد؛ این به رغم پاسخ یک مقام خشمگین و ناشناس «بسیار بلند پایه» اسرائیلی است که بیانیه‌ای صادر کرد که در آن آمده بود: «ما از دوستانمان انتظار داریم که برای سرنگونی حماس و نه دولت منتخب در اسرائیل اقدام کنند.» جرقه ‌این مثل به واسطه بحران در مورد یک ویژگی خاص زندگی اسرائیلی زده می­شود: معافیت کامل از خدمت سربازی به یهودیان افراطی ارتدوکس (حریدی) اعطا می‌شود که در یک آکادمی تلمودی (یشیوا) ثبت‌نام کرده­اند. تیم نتانیاهو به ‌رغم برخورداری از حمایت داخلی از جنگ در نوار غزه- تقریباً دو سوم کل اسرائیلی‌ها تا مارس ۲۰۲۴ طرفدار گسترش عملیات ارتش بودند- به‌طور قطعی در میان رأی‌دهندگان محبوبیتی ندارد (به ‌نظر می‌رسد که این دوگانگی رویکرد در دولت جو بایدن نیز اثر کرده ‌است؛ رویکردی که بنا بر گزارش‌ها دو وجهی است: مانور دادن در راستای «بریدن» از نتانیاهو و «فشار» بر او و در عین‌ حال «چسبیدن» به اسرائیل علیه حماس). در این پس ‌زمینه، گمانه‌زنی‌های بی‌سابقه درباره‌ محرک‌های احتمالی که ممکن است مرگ سیاسی نتانیاهو را تسریع کند، به یک رویکرد رایج ملی تبدیل شده ‌است. تاکنون فرضیه‌های زیادی برای زمین‌گیر کردن یا کنار زدن نتانیاهو مطرح‌ شده است: از استعفای بنی گانتس (که او روز شنبه ۱۹ خردادماه استعفا کرد) و گادی آیزنکوت گرفته تا تعدادی از قانون‌گذاران لیکود که از طرح عدم اعتماد برای برکناری نتانیاهو حمایت می‌کنند. «شرایط» البته مسئله سربازگیری اجباری برای دانش‌آموزان یشیوا- تهدید همیشگی برای ثبات دولت‌های اسرائیل- را در کانون توجه قرار داده است. جریان اصلی جامعه حریدی- که مبتنی بر جمود و تنگ ‌نظری و تفسیر دقیق قوانین دینی است- از نظر فلسفی استدلال می‌کند که قرار دادن اعضای آن در معرض تأثیرات جامعه سکولار، از جمله صفوف ارتش اسرائیل، خطر «به مخاطره افکندن» ارزش‌های سنتی آنها را به‌ همراه خواهد داشت. علاوه‌ بر این، براساس منطق آنها، دقیقاً از مشارکت در مطالعه تورات است که امنیت قوم یهود- به عبارت دیگر، از طریق مشیت الهی- تضمین می‌شود که از این رو، اولترا ارتودوکس‌ها مدافعان واقعی دولت اسرائیل هستند. این استدلال در میان سایر بخش‌های عمومی اسرائیل، که سربازگیری برای آنها هنجار است، جذابیت کمی دارد. رساندن این درگیری‌ها به نقطه جوش به این دلیل بود که زمان به ‌سرعت می‌گذشت زیرا در ۱ آوریل (۱۳ فروردین ۱۴۰۳) کنست قرار بود قانون جدیدی را از تصویب گذراند که معافیت حریدی‌ها از خدمت در ارتش را به شکل قانونی درمی‌آورد. اگر چنین قانونی با شکست مواجه می­شد، دولت فاقد اقتدار کافی برای جلوگیری از معافیت تمام مردان حریدی واجد شرایط خدمت بود. «گالی بهاراو میارا» ، دادستان کل، با اشاره به شرایط مربوط به جنگ غزه، از دیوان عالی دادگستری (HCJ) درخواست تعویض کرد. با این‌ حال، دیوان عالی با دستور به دولت برای ارائه توجیهی به منظور تداوم تربیت فعلی، وضعیت مخمصه را تشدید کرد. سناریویی که در آن به همه ۱۸ ساله‌های افراطی ارتدوکس دستور داده می‌شود تا برای انجام وظیفه خود به ارتش اسرائیل معرفی کنند، احتمالاً موجب خروج جناح‌های حریدی از ائتلاف نتانیاهو و تسریع در فروپاشی آن می‌شود. این رویارویی می‌تواند در زمان مخاطره ‌آمیزی برای نتانیاهو فرا برسد، آن ‌هم پس ‌از 7 اکتبر که اسرائیل متحمل تلفات شد و بسیاری نتانیاهو را مقصر این امر عنوان می‌کنند. در ماه فوریه، ارتش اسرائیل قصد خود را برای تمدید مدت خدمت در ارتش- که به‌ دلیل فوریت نیازمندی­هایی در حال ظهور و تلفات نیروهای ضروری بود- اعلام کرد. موافقت با معافیت حریدی­ها دقیقاً در لحظه‌ای رخ داد که صدها هزار نفر از نیروهای عادی و ذخیره ارتش اسرائیل همراه با خانواده‌هایشان بار فیزیکی، عاطفی و اقتصادی جنگ را متحمل شده‌اند. معافیت حریدی­ها به این معنی است که از دیگران خواسته می‌شود تا بار مشکلات را متحمل شوند که امری غیر قابل ‌تحمل است. نتانیاهو در تلاش است تا راه‌حلی بیابد، از جمله به شرکای حریدی خود تعهد بدهد مبنی‌بر اینکه اگر دیوان عالی سازمان‌های حریدی را از دریافت بودجه عمومی بر سر موضوع پیش ‌نویس منع کند، «به آن‌ها غرامت خواهد داد» اما روح سازش با بلاتکلیفی مواجه است. بنرهایی که در تظاهرات اولترا ارتدوکس­ها بالا رفت، با این شعار همراه بود: «ما می‌میریم اما عضویت در ارتش را نمی‌پذیریم.» در ماه مارس، خاخام اصلی سفاردی، «اسحاق یوسف» - که حقوقش از سوی دولت پرداخت می‌شود- طولانی به راه انداخت و تهدید کرد که اگر مصونیت از خدمت در ارتش لغو شود و حریدی­ها مجبور به خدمت شوند، از اسرائیل خارج خواهد شد. اظهارات او یک ستون‌نویس مسائل اقتصادی را برانگیخت که بگوید اقتصاد اسرائیل، «که از دانش‌آموزان یشیوا و مدارسی که در آنها برنامه‌های درسی اصلی تدریس نمی‌شود، با میلیاردها شکل حمایت می‌کند»، از چنین مهاجرتی سود می‌برد. به گفته نماینده اداره پرسنل ارتش اسرائیل، ۶۶ هزار حریدی یا مردان اولترا ارتدوکس در سال جاری از خدمت معاف شدند و از این میزان تنها ۵۴۰ نفر به میل خود به ارتش پیوستند. همبستگی که سربازان با پیشینه‌های مختلف در میان گردان‌های میدانی خود تجربه کرده‌اند، به تغییر نگرش‌های فوری در میان جمعیت حریدی تبدیل نشده است. تقریباً ۷۰ درصد از آنها معتقدند که باید از خدمت در ارتش معاف باشند. نتانیاهو همچنان می‌تواند مخالفان را با راه‌حلی که شرایط حریدی‌ها و دیوان عالی را برآورده می‌کند غافلگیر کند. با این‌ حال، مشکلات دیگری در انتظار اوست: خدمت اجباری برقرار است، تغییرات بنیادین اندک است و قدرت حریدی­ها هنوز بر جامعه می‌چربد.