خوشنویس شیرازی و مسجد جامع حیدرآباد هندوستان

خوشنویس شیرازی و مسجد جامع حیدرآباد هندوستان

حمیدرضا سروری

مسجد جامع حیدرآباد هندوستان کنار بنای باشکوه چارمنار(چهارمنار) حیدرآباد قرارگرفته است. بدبختانه به دلیل ساخت و سازهای ناهمگون در اطراف مسجد، از دیده‌ها پنهان مانده و اگر در موردش آگاهی پیشین نداشته باشید هرگز گمان نخواهید کرد که کنار چارمنار چنین بنای با ارزشی وجود داشته باشد! با پرس و جو از صاحبان مغازه‌های اطراف چارمنار موفق شدم مسجد را پیدا کنم! روی تابلوی ورودی مسجد(جامع مسجد شجاعیه) نوشته شده است. مسجد تنها به هنگام اقامۀ نماز باز می‌شود و پس از نماز درهای آن بسته می‌شود! آزاد بلگرامی به دو سنگ‌نبشته درون مسجد اشاره کرده است. یکی از سنگ‌نبشته‌ها به پارسی و با خط نستعلیق بر بخش ورودی مسجد روی سنگ سیاه رنگی نگاشته شده بوده، به هنگام بازدیدم از مسجد هرچه دنبال این سنگ‌نبشته گشتم اثری از آن نیافتم!جالب این‌که هیچکس نیز از وجودش خبر نداشت و روشن نیست چه بلایی سر آن آمده! آیا به جایگاه دیگری منتقل شده؟ آیا به دست نابخردان از بین رفته است؟ پاسخ روشن و درستی نمی‌توان داد و تنها می‌توان از نبود آن اندوهگین شد.

بلگرامی متن و عکس سنگ‌نبشته را درکتاب خود منتشرکرده است و آن را چنین خوانده:

جهانداری بشاهان شهریاری – که نیکی دیده در عهدش نکویی

دل آسایش کند جان تازه گردد – زلعلش سرزند چون گفتگویی

زمین را رشک جنت کرده خلفی- گلستان ارم گردیده روی

بامرعالی خود مسجدی ساخت- که در سقفش فلک گردیده گوی

مگر در پیش صحن او نماید- کند هرلحظه جنت رفت و روی

بنازم خوش درآنجا می‌نماید- تقاضایی مسلمانی علوی

کسی پرسد اگر تاریخ او- رهی عالی بنایی خیرگویی

تمام گشت بسعی ملک امین الملک حرره باباخان

کتیبۀ دوم در محراب مسجد خودنمایی می‌کند و کار خوشنویس ایرانی، محمد الفخار شیرازی بوده، متن کتیبه چنین است:

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم- یقول السفهاء من الناس ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها قل الله المشرق و المغرب یهدی من یشاء الی صراط المستقیم و کذلک جعلناکم امه وسطا لتکونوا شهداء علی الناس

ویکون الرسول علیکم شهیدا و ما جعلنا القبلذه التی علیها الا لنعلم من یتبع الرسول من ینقلب علی عقبیه و ان کانت لکبیره الا علی الذین هدی الله و ماکان الله ایضیع ایمانکم ان الله بالناس لروف الرحیم سبحان ربک العزه عما یصیفون و سلام علی المرسلین و الحمدلله رب العالمین-

کتبه العبد جمال‌الدین حسین ابن جلال‌الدین محمد الفخار الشیرازی فی سنه 1006ه(1596ع).

مسجد جامع حیدرآباد به هنگام دورۀ فرمانروایی محمدقلی‌ قطب‌شاه در سال 1006هجری، با صرف دو لک( هر لک صد هزار روپیه است) با سرپرستی مالک امین‌الملک بهادر ساخته شده است. به نظر می‌رسد خانقاه، مدرسه و گرمابه‌ای هم کنار مسجد بنا شده بوده که البته امروزه اثری از آن‌ها نیست. خانقاه و مدرسه‌ای که امروزه کنار مسجد دیده می‌شود طی چند سال گذشته بنا شده و ارتباطی با خانقاه و مدرسۀ دورۀ قطب‌شاهی ندارد. به هنگام فرمانروایی میراکبر علی‌خان، معروف به آصف‌جاه سوم(1829-1803م) مسجد بازسازی و مرمت کلی شد.

منبع

Bilgrami Asafjahi, Syed Ali Asgar.1992, Landmarks of the Deccan: A Comprehensive Guide  to the Archaeological

Remains of the City and Suburbs of Hyderabad. Reprint.New Delhi,.(First published 1927). Published by J.Jetley.pp.26-29.