کرونا زنان سرپرست خانوار را فقیرتر کرد

براساس آمارهای موجود بیش از ۳ میلیون زن سرپرست خانوار در کشور وجود دارد، این در حالی است که طی 10 سال گذشته تعداد خانواده‌های دارای زن سرپرست خانوار نسبت به مردان ۵۸ درصد افزایش داشته است. مریم، همسر کارگری است که به‌دلیل از کار افتادگی شوهر، حدود سه سال است که عروسک می‌دوزد و با فروش عروسک‌ها در معابر روزگار می‌گذراند. وقتی از او پرسیدم چرا از حمایت‌های دولتی  استفاده نمی‌کنید، در جواب گفت: «اصلاً نمی‌دانم که برای دریافت کمک‌های دولت به کجا مراجعه کنم. اما چندی پیش، به‌دلیل مشکلات حاد اقتصادی بالاخره به کمیته امداد رفتم و قرار شد بعد از تحقیقات اولیه به خانواده ما کمکی کنند.»

شیوع کرونا سبب شد تمام اجناس مریم که برای فروش عید آماده کرده بود، روی دستش بمانند. عروسک‌ها، تخم مرغ‌های رنگی و هفت سین‌هایی که آماده کرده بود، بی‌مشتری ماندند و حتی توان پرداخت اجاره‌خانه و وعده‌های غذایی روزانه را هم ندارد. مریم با ناراحتی می‌گوید که کرونا حالا حالاها ادامه دارد و نگران سیر کردن شکم بچه‌ها و اجاره خانه هستم.

نرگس هم سال پیش همسرش را به‌دلیل تصادف از دست داده و بعد‌از مرگ شوهر مجبور شده است، در خانه‌های مردم کار کند. هرسال قبل از آغاز سال نو، مشتری‌های زیادی داشت و می‌توانست حتی برای چند ماه از بابت تأمین احتیاجات و هزینه‌ها خیالش راحت باشد. اما امسال با شیوع کرونا کمتر کسی به نرگس اجازه داده در خانه‌اش کار کند چون مردم می‌ترسند به‌خاطر کرونا کارگر در خانه بیاورند. نرگس می‌گوید: «تا وقتی همسرم زنده بود، روزگار هرچند سخت، ولی می‌گذشت. امسال با آمدن کرونا ما حتی محتاج نان شب شده‌ایم. «محبوبه با سه بچه دو سالی است که در مقابل مترو دستفروشی می‌کند اما به گفته خودش با شیوع کرونا مشکلاتش دو برابر شده و بسختی می‌تواند کار کند. او می‌گوید : بیماری کرونا اول باعث شده تا مردم دیگر از ما جنس نخرند و بعد اینکه اگر ازدحام شود فوراً مأموران مترو می‌آیند و اجازه نمی‌دهند تجمع شود حالا با این وضعیت من چطوری خرج زندگیم را در باورم متأسفانه بیماری کرونا ما را فقیر‌تر کرد.

فهیمه نظری، جامعه شناس، درباره معضلات زنان سرپرست خانوار در روزهای کرونایی  می‌گوید: با نگاهی به آمار‌ها در حدود ۳ میلیون زن سرپرست خانوار در رنج سنی ۱۸  تا ۶۰ سال در جامعه حضور دارند. غالباً این افراد در بخش خاکستری اقتصاد کشور یعنی بخش‌های غیر رسمی فعالیت می‌کنند. در بحران کرونا، بعد سلامت بیشتر مطرح است، اما اینجا باید اذعان داشت که کرونا فقط یک بیماری نیست و ابعاد اقتصادی و اجتماعی این بیماری بسیار بیشتر است.

وی در ادامه می‌افزاید: بیشترین کسانی که آسیب می‌بینند، کارگران و زنان سرپرست خانوار هستند که در این روزها ضربه‌های اقتصادی زیادی دیده‌اند. در این میان دولت، این روزها شعار در خانه بمانید یا رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی را مطرح کرده، این در حالی است که بخش زیادی از زنان در مترو کار می‌کنند یا دستفروش هستند و در خانه ماندن و حفظ فاصله‌گذاری برای این زنان معنایی ندارد. در حقیقت طرح دولت با واقعیت جامعه همخوانی ندارد و سبب آسیب‌های زیادی می‌شود. دبیر گروه خانواده انجمن جامعه‌شناسی دانشگاه تهران می‌گوید: در نگاه اول همه سراغ زنان دستفروش می‌رویم که قابل مشاهده هستند، اما بخش زیادی از زنان سرپرست خانوار دیده نمی‌شوند. این دسته از زنان در کارگاه‌های زیرزمینی که تحت حمایت‌های اجتماعی نیستند، مشغول به‌کارند و با بروز این بحران قطعاً بیشتر از سایرین ضربه می‌بینند. او می‌افزاید: درعین حال که ساختارهای اصلی جامعه ما به این افراد فشار می‌آورد، هیچ آمار دقیقی هم از تعداد آنها موجود نیست. اولین مشکل نبود بانک اطلاعاتی و ریز اطلاعات در مورد این افراد است. سازمان‌های دولتی و غیردولتی باید هوشیارانه‌تر عمل کنند و گزارش ارائه دهند.

او ادامه می‌دهد: بخشی از کارگاه‌ها شناسنامه دار هستند ولی در بحران کرونا، تغییر کاربری دادند و تولید کالاهای سلامت محور مانند تولید ماسک و گان را برای جبران خسارت، در رأس کار قرار داده‌اند. اما، بسیاری از کارگاه‌های بی‌شناسنامه که تحت حمایت هیچ نهادی نیستند، به‌دلیل نبود بازار فروش مجبور به اخراج کارگران شده‌اند.

به اعتقاد نظری، در بحرانی که امروز گریبان زنان سرپرست خانوار را گرفته، باید به‌صورت ضرب الاجل تمام این افراد را شناسایی کرده و به ایشان بسته‌های حمایتی و تسهیلات بانکی ارائه شود، زیرا در صورت تداوم مشکلات اقتصادی زنان سرپرست خانواده، قطعاً شاهد مشکلات عدیده اجتماعی این قشر جامعه خواهیم بود.

مریم حبیب‌زاده، فعال حوزه زنان نیز با بیان اینکه بسیاری از کارگران روزمزد حتی قبل از کرونا هیچ پس‌اندازی برای زندگی نداشتند می‌گوید: این افراد با بیکار شدن به‌دلیل نداشتن پس‌انداز از عهده خرج روزانه خود و خانواده هم بر نمی‌آیند. در این میان زنان سرپرست خانواری که دست فروش بودند یا در کارگاه‌هایی که امروز به‌دلیل شروع کرونا تعطیل شده‌اند، مشغول بودند، بیشتر از سایرین آسیب می‌بینند. به‌عنوان نمونه در شهرستان بومهن زنی که همسری معتاد دارد، تا قبل از شیوع کرونا، همراه فرزندان در بیرون از خانه زباله گردی می‌کردند تا امورات خود و هزینه‌های مواد همسر معتاد را تأمین کنند. اما پس‌از شیوع بیماری، به‌دلیل ترس از ابتلا به کرونا دست از کار کشیدند. همین امر سبب بروز خشونت‌های شدید در خانواده‌ها می‌شود. به نحوی که در این خانواده به‌دلیل کتک خوردن‌های هر روزه، یکی از بچه‌ها که پسری ۱۲ ساله است، دچار جراحت‌های شدید و حتی خونریزی‌های مکرر چشمی شده است.

 به‌گفته این فعال حوزه زنان، وام یک میلیون تومانی دولت هم، به‌هیچ عنوان به درد چنین خانواده‌هایی نمی‌خورد. برای این قبیل زنان سرپرست خانوار، باید وام‌های بلاعوض در زمان شیوع این بیماری در نظر گرفته شود.

حبیب‌زاده ادامه می‌دهد: بسیاری از زنان سرپرست خانوار شناسنامه ندارند یا مهاجر هستند حتی از یارانه ناچیز دولتی هم برخوردار نیستند. البته خوشبختانه پس از شیوع کرونا سازمان‌های مردم نهاد بیکار نماندند و شبکه‌ای به‌نام «کمک» تشکیل دادند که به‌طور هماهنگ بتوانند به زنان سرپرست خانوار کمک‌رسانی کنند.

اقدامات معاونت رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده در بحران کرونا

 سوسن باستانی، معاون بررسی‌های راهبردی معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده، درباره عملکرد این معاونت می‌گوید: حدود ۱۲ هزار زن سرپرست خانوار در چارچوب طرح‌های اجرا شده از سوی این معاونت، تحت آموزش‌های توانمندسازی قرار گرفته و در حال اتصال به چرخه بازار هستند. معاونت امور زنان و خانواده مطابق وظیفه‌ای که در برنامه ششم توسعه در راستای اجرای طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار برعهده گرفته است، پیگیری بند (ت) ماده ۸۰ را در دست اجرا دارد که مطابق آن، شورای راهبری با ترکیب نمایندگان مجلس شورای اسلامی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی(ره) وزارت کشور، وزارت بهداشت و تعدادی از سازمان‌های مردم نهاد فعال در حوزه زنان سرپرست خانوار، راه‌اندازی شد.

او می‌گوید: معاونت با همکاری دستگاه‌های دیگر به بحث زنان سرپرست خانوار ورود کرده است؛ بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد و بیش از ۳۰۰ هزار نفر تحت پوشش سازمان بهزیستی و بخشی دیگر کسانی هستند که هنوز تحت حمایت نبوده و پشت نوبت حمایت‌ها قرار دارند یا کسانی که به‌طور مستقل مراجعه می‌کنند. هدف ما گروهی هستند که حمایتی دریافت نمی‌کنند.

وی می‌افزاید: این معاونت دو طرح را هم از سال گذشته شروع کرده که یکی از آنها با همکاری سازمان امور اجتماعی، سازمان فنی و حرفه‌ای و سازمان‌های مردم نهاد انجام می‌شود و پنج هزار و ۷۰۰ زن سرپرست خانوار را در ۱۰ استان تحت پوشش قرار داده و هدف آن، تکمیل زنجیره‌ای است که از آموزش فرهنگی، اجتماعی و آموزش مهارت‌ها شروع و با اتصال به بازار ختم می‌شود. این طرح در سال ۹۸ هم با اضافه شدن پنج استان به آن ادامه داشت که بر اساس آن ۲ هزار زن سرپرست خانوار هم به زنان تحت پوشش طرح مذکور افزوده شده‌اند.

وی ادامه داد: طرح دوم شامل ۶ هزار و 200 زن سرپرست خانوار است که در اجرای آن، جهاد دانشگاهی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و معاونت با هم همکاری دارند و ۲۴ استان را تحت پوشش قرار داده‌اند در طرح دوم نیز باالگوی نوین مشاغل خانگی تا رسیدن به بازار کار پیاده می‌شود.

 باستانی بیان می‌دارد: معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده با شروع بحران کرونا، مکاتباتی برای توجه به مشاغلی که احتمال تعطیلی داشتند، انجام دادند. البته با بحران کرونا از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش طرح توانمندسازی اقتصادی و مشاغل خانگی که امکانات خیاطی داشتند دعوت شد به تولید ملزومات بهداشتی و ماسک‌ و گان بپردازند. این دعوت مورد استقبال قرار گرفته و این بانوان توانستند هم اشتغال خود را حفظ کنند و هم کمکی به کادر درمانی و بهداشتی کشور باشند. آنها به جای تولیدات قبلی، به تولید محصولات مورد نیاز کشور در شرایط کنونی پرداختند. یکی از نتایج این اقدام تولید ۲ میلیون قطعه ماسک و گان در یک مرحله بود.