مصائب سیارک

هیچ بعید نیست که روزی جرم آسمانی به زمین برخورد کند و به قصه زندگی روی این سیاره پایان تلخ دهد. هیچ بعید نیست که روزی سروکله سیارکی پیدا شود و مثل فیلم ملانکولیا  (Melancholia) فون تریه وقتی که انتظار برخورد را نداریم، خودش را به زمین بکوبد و داستان ما به سر برسد. اما چیزی که امروز از آن یقین داریم این است که اردیبهشت ۹۹ نه خبری از برخورد شهاب‌سنگ است، نه سیارک و نه حتی دنباله‌داری پنج‌برابر بزرگتر از سیاره مشتری.

شهاب‌سنگ یا سیارک؟
«اردیبهشت تمام دنیا نابود می‌شود، شهاب‌سنگی به ابعاد قاره آفریقا به زمین برخورد و همه ما را نابود می‌کند»، «خیلی کرونا را جدی نگیرید، درنهایت یک شهاب‌سنگ ما را نابود می‌کند»، «کرونا ما را نمی‌کشد، سیارک نابودمان می‌کند، ناسا گفته همه می‌میرند» و... اینها تنها تعدادی از واکنش‌هایی بود که پس از انتشار خبر برخورد شهاب‌سنگ به زمین منتشر شد. خبری که اوایل اسفند ‌سال گذشته نخستین بار سایت دیلی اکسپرس آن را روی خروجی خود قرار داد و بعد از مدتی پای آن حتی به صداوسیمای ایران هم باز شد.
البته متن خبر سایت‌های خارجی با سایت‌های ایرانی تفاوت‌هایی داشت، شاید در قدم نخست بهتر باشد تکلیف خودمان را با دو واژه سیارک و شهاب‌سنگ مشخص کنیم. سیارک‌ها درواقع اجرام بسیار کوچکی از جنس صخره و فلز هستند که شمایل منظمی ندارند. محل اصلی حضور سیارک‌ها جایی میان مدار سیاره مریخ و مشتری موسوم به کمربند سیارکی است. شهاب‌سنگ‌ها اما تکه به جا مانده از شهاب‌ها یا دنباله‌دارها هستند که باوجود عبور از جو نمی‌سوزند و تبخیر نمی‌شوند.
جنس اغلب شهاب‌سنگ‌ها معمولا از سنگ و فلز است. در متن خبر سایت‌ خارجی دیلی اکسپرس از واژه سیارک استفاده شد: «سیارکی به زمین برخورد می‌کند.» این درحالی است که رسانه‌های ایران به اشتباه واژه شهاب‌سنگ را جایگزین سیارک کردند.   

از مایاها تا OR٢ ١٩٩٨
اما این نخستین‌بار نیست که خبر نابودی زمین بر اثر برخورد یک جرم آسمانی مخابره می‌شود و عده‌ زیادی را نگران می‌کند. شاید برای درک این ماجرا بهتر باشد پیشگویی مایاها درباره نابودی زمین در ‌سال ۲۰۱۲ را به واسطه برخورد سیاره نیبرو به خاطر آورید؛ پیشگویی‌ که حتی برمبنای آن فیلمی هم ساخته شد.
اما خبر برخورد سیارک ۴ کیلومتری درست در روزهایی که بشر هنوز نتوانسته بود پاندمی کووید ۱۹ را باور کند، هول و ولایی عجیب به جان دنیا انداخت. دیلی‌اکسپرس درست یک ماه پیش به نقل از ناسا نوشت: «سیارکی به نام او آر ۲ که ‌سال ۱۹۹۸ کشف شده است، اردیبهشت‌ماه به زمین نزدیک می‌شود و در صورت برخورد می‌تواند حیات بشر را تهدید کند.» نکته نگران‌کننده‌ای که درباره این سیارک عنوان شده قطر ۴کیلومتری آن بود، از این عدد می‌توان نتیجه گرفت که سیارک نسبت به سایر همتایانش بزرگ‌تر است. سرعت چند‌هزار مایل بر ساعتی این سیارک نیز خبرنگاران دیلی اکسپرس را به این نتیجه رسانده بود که در صورت برخورد با فاجعه‌ای بزرگ مواجه خواهیم شد.
هرچند این سایت خبر خود را به نقل از ناسا منتشر کرده بود، اما در هیچ یک از شبکه‌های اجتماعی متعلق به این سازمان خبری از او آر ۲ منتشر نشده بود. آخرین خبر سایت ناسا از این جرم به ‌سال ۱۹۹۸ یعنی هنگامه کشف سیارک بازمی‌گشت.

شیطنت برخی رسانه‌ها
چند روز بعد از پاندمی این شایعه اما یکی از کارگروه‌های ناسا که به نئو (NEO) شهره است و وظیفه آن سنجش اجرام نزدیک به زمین است، در توییتر نوشت که او آر ۲ قرار نیست برای زمین تهدیدآمیز باشد، زیرا نزدیک‌ترین فاصله او با سیاره ما حدود ۱۶برابر فاصله زمین با ماه است.
بعد از انتشار این خبر رفته‌رفته واکسن آگاهی درباره این جرم به اذهان عمومی در سراسر دنیا تزریق شد. صداوسیمای ایران اما چند روزی از این ماجرا عقب بود، زیرا مهران مدیری در برنامه دورهمی درست چند روز بعد از فروکش‌کردن شایعه برخورد سیارک به خود آمد و با برگزاری یک استندآپ کمدی خبر داد که اردیبهشت پایان کار جهان است. فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی این‌بار خبر سوخته شهاب‌سنگ یا سیارک را ‌ به نقل از مهران مدیری داغ کردند.
پیش از شعله‌ورشدن خبر برخورد او آر۲، بهمن ماه خبر برخورد سیارکی دیگر در رسانه‌های آمریکا همه‌گیر شده بود. درباره آن حتی این‌طور نقل شده که بسیاری از مردم برای نابودی لحظه‌شماری می‌کردند و حتی تا دقیقه ٩٠ باور نداشتند که برخوردی در کار نیست. این روزها هم خبرهایی از این دست، ‌کم نیستند، انتشار خبر برخورد دنباله‌داری به زمین با ابعاد سیاره مشتری، برخورد سیارکی که تنها یک چاله در زمین ایجاد می‌کند و ... در همین یکی دو هفته گذشته تنها نمونه‌های اندکی هستند بر گواه این ادعای همیشگی‌بودن خبر نابودی زمین.

راه تشخیص راست از دروغ چیست؟
اما در میانه شیوع خبرهای اینچنینی درحالی‌که همه می‌دانیم آسمان و متعلقاتش ناشناخته است، راه آگاهی چیست؟ نئو فهرستی دارد از تمام اجرامی که در فاصله نزدیک به زمین قرار دارند و می‌توانند بالقوه یا بالفعل برایش تهدید ایجاد کنند. این فهرست که اتفاقا در دسترس عموم است، با مشخص کردن ابعاد و جرم و سرعت اجرام نزدیک به زمین می‌گوید که باید نگران باشیم یا تنها به شایعاتی از این دست بخندیم.