اثرات آبیاری گیاه نعنا با فاضلاب حاوی فلزات سنگین بر سلامت

 امروزه بحران کم‌آبی، باعث شده که برخی کشاورزان محصولات خود را با فاضلاب آبیاری کنند. بسیاری از صنایع آلاینده‌هایی مثل فلزات سنگین تولید می‌کنند که ورود آن‌ها به محیط‌های آبی باعث آلودگی‌های بسیاری می‌شود. فلزات سنگین، مثل کادمیوم، سرب،‌ نیکل و... سمی هستند و به دلیل نیمه عمر بالایی که دارند در طبیعت قابل تجزیه نیستند. فلزات سنگین موجود در خاک و آب می‌تواند در سبزیجات تجمع پیدا کند و وارد بدن انسان شود. این مواد در سبزیجات برگی شکل، معمولا تجمع بالاتری دارد.

با توجه به مواردی که بیان شد، پژوهشگران دانشگاه‌های علوم پزشکی شهید بهشتی تهران، خراسان شمالی و هرمزگان در یک متاآنالیز و مطالعه نظام‌مند به بررسی مطالعات منتشر شده در خصوص تجمع فلزات سنگین در گیاه نعنای آبیاری شده با فاضلاب، پرداختند و خطر غیر سرطان‌زایی آن را در کودکان و بزرگسالان کشورهای مختلف محاسبه کردند. علی عطاملکی و سودا فلاح پژوهشگرانی بودند که به همراه همکارانشان در این مطالعه همکاری داشتند.

برای انجام این مطالعه و دسترسی به مقالات منتشر شده، کلیدواژه‌های مرتبط با مطالعه در پایگاه‌های داخلی و خارجی مانند SID، Magiran، Iranmedex، IranDoc، Embase، Medline، PubMed، Web of Science، Scopus و موتور جستجوی Google scholar بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۲۰۱۹ جستجو شدند.

با جستجو در پایگاه‌های ذکر شده، ۱۶۹۳ مقاله وارد مطالعه شد و پس از بررسی‌های مختلف تنها ۱۲ مقاله، معیارهای مورد نظر این پژوهش را داشتند و مورد بررسی قرار گرفتند.

با توجه به یافته‌های به‌دست‌آمده، تجمع فلزات سنگین در گیاهان به عوامل مختلفی مثل ویژگی‌های گیاه، خصوصیات فلزات سنگین، خصوصیات فیزیکوشیمیایی فاضلاب و ویژگی‌های خاک، بستگی دارد. فلزات سنگین در سبزیجات برگی مثل نعنا بیشتر تجمع می‌یابند. همچنین این گیاه به دلیل ریزوم‌هایی که در سطح خاک دارد، فلزات سنگین را از قسمت ریشه جذب و به برگ‌ها منتقل می‌کند.

یافته‌های حاصل از این بررسی مقالات نشان داد که نوع و کارایی فناوری تصفیه فاضلاب هم در این موضوع اهمیت دارد. استفاده از واحدهای تصفیه مدرن و با راندمان بالا، فلزات سنگین بیشتری را حذف می‌کند.

طبق نتایج به‌دست آمده، غلظت فلزات سنگین در کشورهای مختلف متفاوت است و کشور هند نسبت به سایر کشورها بیشترین غلظت فلزات سنگین سرب، کادمیوم، کروم، روی و نیکل را دارد. جذب فلزات در کشورهای مختلف را می‌توان به عوامل گوناگون مانند آب و هوا، بارش‌های جوی، غلظت فلزات در خاک، ماهیت خاک و کانی‌های آن، میزان رسیدگی گیاه در زمان برداشت و استفاده از کودهای شیمیایی در کشاورزی مرتبط دانست.

طبق یافته‌های این مقالات، فلزات سنگین از طریق مصرف نعنا اثرات سلامت قابل توجهی برای گروه سنی کودکان دارد که می‌تواند به دلیل وزن بدن آن‌ها باشد. چراکه نسبت میزان سبزیجات دریافتی به وزن بدن آن‌ها به مراتب بیشتر از گروه‌های سنی دیگر است.

پژوهشگران این مطالعه با توجه به نتایج توصیه می‌کنند که در کشورهای مختلف، پیش از انجام کشت، غلظت فلزات در خاک و فاضلاب (به‌صورت تصفیه شده و تصفیه نشده) مورد بررسی قرار گیرد. همچنین توصیه می‌شود، باتوجه به خاصیت تجمع‌پذیری فلزات در گیاهان، این بررسی‌ها در گیاهان نیز انجام گیرد.

این مطالعه بخشی از طرح تحقیقاتی «بررسی نظام‌مند و متاآنالیز تجمع فلزات سنگین در سبزیجات آبیاری‌شده با پساب فاضلاب خانگی» در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است.

نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی در فصل‌نامه «سلامت و محیط‌زیست» دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شده است.