[مهتاب جودکی] عملیات اجرایی طرح انتقال آب بهشت‌آباد را در روزهای قرنطینه دوباره از سر گرفته بودند اما اعتراضات همه فعالیت‌ها را متوقف کرد. مقاومت‌ها چنان بود که یک‌ماه پیش گفته شد تا زمانی که اجماع صورت نگیرد، قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) این پروژه را اجرا نخواهد کرد و خبر دادند کارگاه‌های پروژه تونل و سد بهشت‌آباد که قرار بود آب را از سرشاخه‌های کارون به اصفهان، یزد و کرمان برساند، تعطیل شده است. وزیر نیرو گفت پروژه متوقف شده اما اطلاعات تازه نشان می‌دهد فقط کارگاه اردل تعطیل شده و کارگاه چرمهین در اصفهان همچنان درحال کار است. مجمع نمایندگان خوزستان پیگیر جمع‌آوری این کارگاه‌هاست و نمایندگان اهواز در مجلس معتقدند پروژه هنوز فعال است و وزارت نیرو به دنبال مجوز زیست‌محیطی آن است.
پس از ٦ سال توقف این طرح، یک‌بار دیگر محیط‌زیستی‌ها مشغول بهشت‌آباد شده‌اند. طرحی که در سال‌های گذشته سازمان بازرسی کل کشور و مرکز پژوهش‌های مجلس مقابلش ایستاده بودند، در شمایل دیگری ظاهر شده اما باز هم نتوانسته پیش برود. در روزهای گذشته یک انجمن محیط‌زیستی در خوزستان علیه مسببان آغاز پروژه تونل و سد بهشت‌آباد به دادستانی کل کشور اعلام جرم کرده و گزارش ارزیابی طرح هم از سوی اداره کل محیط‌زیست استان چهارمحال‌وبختیاری با ٩٧ ایراد مواجه شده است.
غرق‌شدن پل صفوی در سد
تونل ٦٥کیلومتری بهشت‌آباد از منطقه حفاظت‌شده تنگ صیاد در شهرکرد می‌گذرد و سد بهشت‌آباد، پل صفوی شهرستان اردل را در خود غرق خواهد کرد. این تنها بخشی از تبعات پروژه است. در روزهای گذشته مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق در نامه‌ای به دفتر ارزیابی سازمان محیط‌زیست این موضوع را تأیید کرد: «احداث تونل انتقال آب پروژه مذکور که از داخل منطقه حفاظت‌شده و ذخیره‌گاه زیست‌کره تنگ صیاد عبور می‌کند، دارای اثرات منفی بر چشمه‌ها و منابع آبی منطقه بوده و باعث آسیب به منابع آبی خواهد شد. همچنین این طرح دارای اثرات منفی اجتماعی خواهد بود و لازم است تمامی نظرات اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان چهارمحال‌وبختیاری درخصوص موضوع مربوط در گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی مورد بررسی و سنجش قرار گیرد.» علاوه بر این، استعلام اداره میراث فرهنگی از شرکت آب‌منطقه‌ای استان چهارمحال‌وبختیاری معلوم کرد که پل تاریخی بهشت‌آباد هم به زیر آب خواهد رفت: «گزارش‌های موجود از طرح که در اختیار این شرکت است، گویای آن است که درصورت احداث سد، پل بهشت‌آباد در داخل دریاچه مستغرق خواهد شد.»
سازمان حفاظت محیط‌زیست اما هنوز به‌طور مستقیم اعلام نکرده که طرح بهشت‌آباد مجوز محیط‌زیستی ندارد، جز آنکه بعد از اعتراض‌ها و روشن‌شدن فعالیت دوباره پروژه، معاونت محیط‌زیست انسانی سازمان، در نامه‌ای خطاب به معاون آب و آبفای وزارت بهداشت گزارش ارزیابی زیست‌محیطی طرح را طلب و اعلام کرد: «هرگونه عملیات اجرایی قبل از اخذ مجوز زیست‌محیطی وجاهت قانونی ندارد.» این نامه، اعتراضات فعالان محیط‌زیست و اعتراض نمایندگان مجلس در حضور وزیر نیرو سرانجام کار را متوقف کرد. مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید این‌بار در ارزیابی طرح انتقال آب بهشت‌آباد به تونل ایراد گرفته شده است. او به «شهروند» توضیح می‌دهد: «سد این پروژه هم در گذشته مشکل داشت؛ چراکه شهری ١٠٠هزار نفری را زیر آب می‌برد و باید ارتفاعش اصلاح می‌شد. این‌بار هم در بخشی از گزارش ارزیابی گفته شده که تونل مشکل دارد. مشاور طرح ،گزارش اولیه را ١٠روز پیش به سازمان حفاظت محیط‌زیست ارایه داد و نقطه‌نظرات کارشناسان هم گفته شد. درحال حاضر ابهامات مشخص شده، وزارت نیرو باید طرح را تصحیح و ابهام‌زدایی کند و به سوالات ما پاسخ دهد. باید دید در اصلاح طرح چه تغییراتی ایجاد خواهد شد.» محیط‌زیستی‌ها مدام اعتراض می‌کنند که چرا سازمان محیط‌زیست به روشنی نمی‌گوید که کجا ایستاده؟ طرفِ بهشت‌آباد است یا طرف سد و تونلی که از خوزستان و چهارمحال‌وبختیاری، انتقادات تندی به آن شده و می‌شود؟ معاون محیط‌زیست انسانی می‌گوید: «این پروژه از طرف مجلس و دولت ردیف بودجه دارد و وزارت نیرو اجرای آن را ضروری می‌داند، بنابراین سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌طور قانونی فقط درباره الزامات زیست‌محیطی آن نظر می‌دهد. حالا که بخشی از طرف ایراد داشته، باید برای لزوم رعایت آن، مجدداً تعهد بگیرد. وقتی وزارت نیرو مسئول تأمین آب است، سازمان حفاظت محیط‌زیست نمی‌تواند با اجرای چنین طرحی مخالفت کند.» به گفته او، سازمان حفاظت محیط‌زیست به وزارت نیرو اعلام کرده تا تکمیل گزارش ارزیابی زیست‌محیطی صبر کند.
بدهی دولت به زاینده‌رود
تا امروز ۱۰ طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون بزرگ به فلات مرکزی اجرا شده یا درحال اجراست. یکی‌شان کوهرنگ سه است؛ هفتمین طرح انتقال آب، برای انتقال ۲۵۰میلیون مترمکعب آب به زاینده‌رود که البته پیش از تکمیل درحال بهره‌برداری است. طرح بهشت‌آباد هم برای انتقال یک‌میلیارد و ۱۰۰میلیون مترمکعب آب از کارون به استان‌های اصفهان، کرمان و یزد برنامه‌ریزی شد و بعد از این‌همه، هنوز ارزیابی زیست‌محیطی کاملی ندارد. همین طرح‌های مختلف، به مخالفت‌های بسیار دامن زده است. همین چند روز پیش گروهی از کارشناسان و فعالان محیط‌زیست می‌خواستند به نمایندگی از مردم از تونل بهشت‌آباد و سد کوهرنگ سه که درحال اجراست، بازدید کنند اما اجازه ورود به آنها داده نشد.
هژیر کیانی، دبیر شورای هماهنگی تشکل‌های محیط‌زیستی و منابع طبیعی استان خوزستان به «شهروند» می‌گوید: «آنها بدون مجوز، تجهیز کارگاه را از سر گرفتند و بعد از افشا می‌گویند کار را تعطیل کرده‌اند اما درحال حاضر تونل از سمت اصفهان درحال ساخت است. فعالیت آنها در سال ٩٥ و ٩٦ با رأی دستگاه قضائی چهارمحال‌وبختیاری متوقف شده بود و تجهیز کارگاه خلاف آن رأی است. از نظر ما این کار زمانی تعطیل می‌شود که مدیرکل محیط‌زیست اصفهان به‌عنوان مسئول مستقیم، با شکایت دستگاه قضائی پروژه را متوقف کند. توقع داریم او به رسالتش عمل کند و برای نجات رودخانه‌ای که متعلق به همه ایران است، دست به عمل بزند.»
گروهی در اصفهان موافق طرح‌اند و گروهی در خوزستان مخالف آن؛ درگیری همیشگی بر سر کارون و زاینده‌رود. حشمت‌الله انتخابی، دبیر شورای هماهنگی تشکل‌های زیست‌محیطی استان اصفهان به «شهروند» می‌گوید: «مبنای مخالفت‌ها با این طرح، بیشتر احساسی است تا علمی. مخالفت‌ها مبنای منطقی ندارد. به‌طور مثال مخالفان می‌گویند تونل‌زدن چشمه‌ها را می‌خشکاند. اما این طرح اگر درست اجرا شود، چنین نخواهد شد. البته در اجرای کوهرنگ سه، طرح در مسیر با یک گسل برخورد کرده و درنهایت باعث شده بود، دبی آب «چشمه مروارید» کم شود. اما مستندات امروز نشان می‌دهد در همین مدت، علاوه بر بازگشت میزان آب، منابع آبی اطراف چشمه هم پرآب شده‌اند.» او توضیح می‌دهد که طرح قدیمی انتقال آب بهشت‌آباد، مقادیر بیشتری آب را به فلات مرکزی می‌آورد: «قرار بود با اجرای این طرح ٥٥٠میلیون مترمکعب آب از سرریز سرشاخه‌های کارون به اصفهان و یزد و کرمان انتقال یابد اما در دودهه گذشته حدود ۹۸میلیون مترمکعب از این میزان آب به یزد منتقل شد و سهم‌ها باز تغییر کرد. به دلیل مخالفت‌ها، طرح را تغییر دادند و مقرر شد انتقال آب به روش قبلی لغو شود و از طریق لوله انتقال پیدا کند، اما لوله‌کشی و پمپاژ با مخاطرات زیست‌محیطی بیشتری همراه و هزینه‌بر بود. در زمان طرح این تغییرات، حتی کارشناسان محیط‌زیست از استان اصفهان مخالفت خود را عنوان کردند اما از طرف خوزستان اعتراضی به این روش صورت نگرفت.» به گفته انتخابی همه مخالفت‌ها باعث شد درنهایت یزد و کرمان دنبال منابع دیگری برای تأمین آب باشند. «درعین حال، آبی که قرار بود از تونل سوم کوهرنگ و بهشت‌آباد وارد حوضه زاینده‌رود شود، پیش از اجرا برای توسعه صنعت، شرب و انتقال آب به یزد مصرف شد و در نتیجه۵۵۰میلیون مترمکعب آب به ٢٥٠میلیون متر مکعب کاهش یافت و همین حالا ۹۸میلیون مترمکعب آن به یزد منتقل شده است. با همه اینها، ١٥٢میلیون مترمکعب برای اصفهان باقی می‌ماند که قرار بود صرف شرب شهرها و روستاهای این حوضه آبی شود. در این سال‌ها با این حساب که باید آبی از بهشت‌آباد بیاید، این آب‌ها تخصیص داده شد و اکنون دلیل خشکیدن زاینده‌رود این است که مصارف آب، پیش از تأمین منابع انجام شده است. این بدهی دولت است.» از نگاه موافقان طرح این میزان باقی‌مانده برای اصفهان، تقریبا یک‌ششم آبی است که از حقابه‌داران اصفهان برداشت شده است. حال آنکه دولت مقدار قابل توجهی از حقابه‌های کشاورزان را برای بخش‌های دیگر مانند شرب، صنعت و انتقال به یزد برداشت کرده و دو طرح بهشت‌آباد و تونل سوم کوهرنگ را برای جبران در نظر گرفته است. دبیر شورای هماهنگی تشکل‌های زیست‌محیطی استان اصفهان می‌گوید درحالی که ١٨میلیارد مترمکعب آب پشت سدهای خوزستان است، این ٢٥٠میلیون مترمکعب، فقط ٥درصد ذخیره کارون خواهد بود. مخالفان انتقال آب می‌گویند خسارتی که با احداث این تونل به حوضه آبخیز چهارمحال‌وبختیاری وارد می‌شود با نابودی منابع آب، موجب خسارت به حوضه پایین‌دست در اصفهان هم خواهد شد.
٩٧ ایراد بزرگ
اداره کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری در ٩٧ بند، گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح انتقال آب بهشت‌آباد را رد کرده است. در این گزارش که نسخه‌ای از آن در اختیار «شهروند» قرار گرفته، اصلی‌ترین ایراد یادشده نبود گزارش تجمعی است. در بند نخست آمده است: «نخستین ایراد، نبود گزارش ارزیابی سد است و گفته شده این پروژه یک طرح یکپارچه است و تعریف سد و سامانه انتقال به صورت منفصل به هیچ وجه قابل پذیرش نیست و هیچ‌کدام از این دو بدون دیگری نمی‌تواند قابل اجرا باشد.» در بند دوم این گزارش به‌عنوان طرح اشاره شده است: «عنوان طرح آبرسانی از بهشت‌آباد برای کمبود آب شرب ١٤ شهرستان استان اصفهان ذکر شده است. این درحالی است که استان اصفهان با کمبود آب شرب مواجه نیست، بلکه در صورت مدیریت منابع آب درون‌حوضه نیازی به آب بهشت‌آباد ندارد و لزومی به اجرای طرح کوهرنگ ٣ نیز نیست.» در این گزارش همچنین گفته شده علاوه بر تصفیه‌خانه بابا شیخ علی با ظرفیت ١٢ مترمکعب بر ثانیه، طرح آبرسانی ١٤ شهرستان استان اصفهان از محل تونل گلاب در ردیف اجرایی قانون بودجه سال ٩٩ مبلغی برای اجرا اختصاص داده شده است.
در بند ٥ آمده تجربیات مشابه انتقال آب در همین حوضه نشان داده با اجرای طرح‌های متعدد از قبیل تونل‌های اول، دوم و سوم کوهرنگ و خدنگستان، نه‌تنها مشکلات آبی مقصد مرتفع نشده است، بلکه انتقال آب بیشتر باعث کوتاه‌ترشدن رودخانه زاینده‌رود و نرسیدن آب به تالاب گاوخونی شده است. چرا که از طریق مصارف متعدد کشاورزی، صنعت و شهری به امید آب انتقالی، توهم آبی ایجاد و بارگذاری‌های بیشتری روی حوضه انجام و مشکلات حوضه دوچندان شده است. به‌طوری که مردم و مدیران مقصد را از انجام اقدامات مدیریتی مصرف و سازگاری با کم‌آبی بازداشته و افتتاح طرح توسعه شرکت فولاد اصفهان در چند روز گذشته گواه این نکته است. براساس این گزارش، هفت شهر بزرگ و ١٢ روستا در مسیر تونل و ٢٠ شهر و ٣٥ روستا در شعاع ٢٠ کیلومتری محور تونل قرار گرفته‌اند، اما در گزارش ارزیابی فقط اجتماعات محدود بلافصل آن هم به صورت گذرا و کم‌اهمیت جلوه داده شده است. علاوه بر این، نقشه‌های ارایه‌شده بسیار گنگ و مبهم دانسته شده و در بند ٣٩ آمده است: «مشاور طرح موضوع بسیار مهمی تحت عنوان تبادل آب انتقالی از بهشت‌آباد با سد تنظیمی زاینده‌رود مطرح کرده که صراحتا هدف پشت پرده اجرای طرح را که درواقع چیزی غیر از شرب است به نمایش می‌گذارد.» گزارش اداره محیط زیست چهارمحال و بختیاری درنهایت گزارش ارزیابی زیست‌محیطی این پروژه را هدف‌دار دانست و طعنه زده است که «رویکرد مشاور در ارایه گزارش «هرچه کمتر بدانید، کمتر می‌پرسید» بوده است.»
اعلام جرم علیه بهشت‌آباد
در روزهای گذشته، کمیته حقوقی انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان گزارشی سی صفحه‌ای به معاونت حقوق عامه دادستانی کل کشور فرستاده و علیه مسببان آغاز پروژه تونل و سد بهشت‌آباد بر سرشاخه‌های کارون اعلام جرم کرده است. در بخشی از این شکواییه که به موضوعات مختلفی درباره انتقال آب بهشت‌آباد اشاره دارد، آمده است: «در سال ۱۳۹۳ در منطقه چرمهین و باغ بهادران، به میزان ۴۰۰ متر از تونل اصلی و ۱۲۰ متر تونل دسترسی حفاری شد و همین مقدار اندک بر آب قنات‌های منطقه چرمهین تأثیر گذاشت و باعث خشک‌شدن کامل سه رشته قنات (سعیدآباد، نصیرآباد و عباس‌آباد) و تنزل دبی دو رشته قنات دیگر (سوره و مبارک‌آباد) تا حد یک‌دوم شد.» این شکایت، پروژه بهشت‌آباد را خلاف معیارهای انتقال آب بین‌حوضه‌ای یونسکو و قواعد کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ و اصول ۴۰، ۴۵، ۴۸ و ۵۰ قانون اساسی و سایر مقررات قانونی ازجمله مقررات مربوط به حقوق ذی‌نفعان و حقابه‌داران، قاعده لاضرر و در تنافی با حقوق‌الناس و همچنین ماده ۲۰ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، درخصوص قابلیت توجیه طرح از جوانب فنی، زیست‌محیطی و اقتصادی دانسته و اکنون در مرحله بررسی است.
دیدگاه تان را بنویسید