۵۵آنلاین :
دماوند در پاره مرکزی رشته‌کوه البرز در جنوب دریای مازندران جای دارد. از دیدگاه تقسیمات کشوری، در بخش لاریجان شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد. کوه دماوند در سیزدهم تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ثبت شد. همچنین کوه دماوند از سال ۱۳۸۱ به عنوان اثر طبیعی ملی در شمار مناطق چهارگانه ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.
جغرافیا و حیات وحشقله دماوند در مرکز رشته‌کوه البرز و در ناحیه موسوم به البرز مرکزی واقع شده است. رودخانه تینه در شمال، رودخانه هراز در جنوب و شرق و رودخانه لار در غرب این کوه واقع شده‌اند. رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب و رود پنج او (پنج آب) در شرق کوه دماوند جاری است. دماوند به عنوان بلندترین قله مخروطی جهان با کمتر از سه هزار نفر صعودکننده خارجی، کم‌گذرترین قله مخروطی جهان به‌شمار می‌رود. این در حالی است که از رقیب آن یعنی فوجی یاما در ژاپن با ۳۷۷۶ متر ارتفاع، سالانه ۳۰۰ هزار گردشگر خارجی بازدید می‌کنند. دماوند دارای چشمه‌های آب گرم لاریجان، اسک و وانه است.
بیشتر بخوانید:
دماوند را در رده دوازدهم بلندترین قله‌های دنیا از نظر ارتفاع نسبی قرار می‌دهد. پایگاه ملی داده‌های علوم زمین ایران و وبگاه رصدخانه زمین ناسا، ارتفاع ۵۶۷۰ متر و ۵۶۷۱ متر را نیز برای قله این کوه ذکر کرده‌اند.
آب و هوافشار هوا در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است. کمینه دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیرصفر (در زمستان ) و تا دو درجه زیر صفر (در تابستان ) پایین می‌آید. میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ میلی‌متر در سال بوده و بارش در ارتفاعات معمولا به صورت برف است.
آبشاردر جبهه جنوبی کوه دماوند آبشاری یخ‌زده وجود دارد که در جهان منحصر به فرد است. بلندی آن ۷ متر و قطر آن ۳ متر است و یخ آن هیچ‌گاه ذوب نمی‌شود. در فصل تابستان، هر روز بر اثر تابش آفتاب در حدود ظهر و یک ساعت بعدازظهر، دمای هوا به بالای صفر می‌رسد و به دنبال آن آب بسیار کمی جاری می‌شود و در حدود ۴ بعدازظهر، دمای هوا به زیر صفر می‌رسد و یخ ذوب‌شده دوباره منجمد می‌شودد؛ به این ترتیب آبشاری یخی پدید می‌آید که همواره یخ‌زده است. در بالای این آبشار گودالی وجود دارد که در تمام طول سال پوشیده از برف است. آبشار یخی کوه دماوند با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفع ترین آبشار در خاورمیانه است.
یخچال‌های طبیعی معروف کوه دماوند به شرح ذیل هستند:
- یخچال سیوله (جبهه شمالی)
- یخچال دوبی سل (جبهه شمالی)
- یخچال عروسک‌ها (جبهه شمالی)
- یخچال دره یخار (شمال شرقی)
- یخچال خورتاب سر
- یخچال شمال غربی
- یخچال غربی
این منطقه به دلیل موقعیت ویژه آن که از شمال به جنگل و از جنوب به کوه‌های هم‌مرز کویر مشرف است، میزبان انواع مختلفی از جانوران است.
جانوران شکارچی چهارپا مثل روباه، شغال، سگ و گرگ در پیرامون دماوند پراکنده‌اند. این جانوران تا ارتفاع ۴۰۰۰ متری کوه دماوند هم دیده می‌شود. خرس‌ها هم در این منطقه زندگی می‌کنند، اما بیشتر در غرب و شمال دیده می‌شوند و از ارتفاعات بلند دوری می‌کنند.
جانوران گیاه‌خوار مانند کل، میش، آهو، گراز، خرگوش هم در دماوند یافت می‌شود. به جز حیوانات گراز و خرگوش که در دشت‌های کوهپایه‌ای کوه دماوند زندگی می‌کنند، دیگر جانوران فصل‌های گرم را در ارتفاعات سپری کرده و با سرد شدن هوا به مرور ارتفاع کم می‌کنند. این جانوران تا ۵۰۰۰ متری هم بالا می‌روند.
از پرندگان شکارچی همچون عقاب طلایی، جغد و خفاش را می‌توان نام برد. دیگر پرندگان این منطقه تیهو، کبک، سینه سیاه و طوطی دارکوب هستند.
تقریبا ۵ نوع مار، انواع عقرب، بزمجه، انواع خانواده موش‌ها و گورکن در این منطقه دیده می‌شود. بیشتر گزنده‌های این محدوده سم مهلکی ندارند؛ حتی نیش خطرناک‌ترین خزنده‌ها نیز تا چند ساعت پس از گزش قابل درمان است. در کوه دماوند، گزندگان در ارتفاعات بالاتر از ۴۰۰۰ متر، بسیار کم به چشم می‌خورند.
پوشش گیاهیدر ارتفاعات مختلف کوه دماوند، گیاهان فراوان و گوناگونی می‌روید که برخی از آن‌ها فقط در یک ارتفاع خاصی دیده می‌شود. گیاهان این منطقه که به اسم دماوند نامگذاری شده‌اند، عبارتند از: کلاه میرحسن دماوندی، کزل دماوندی، بومادران دماوندی، پیرگیاه دماوندی، ریش قوش دماوندی، فراموشم مکن دماوندی، زنگوله‌ای دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی.
برخی از انواع بته‌های خاردار دماوند، عبارتند از: کلاه میر حسن دماوندی، خارپشتی، گونه‌های هزار خار (مانند گون)، و بسیاری از انواع دیگر در دامنه‌های شرقی نیز در دماوند وجود دارد.
برخی دیگر از گونه‌های گیاهای دماون،د عبارتند از: کاج آلپ، اسپرس کوهی نیمه کروی، گون، یاسمن صخره‌ای، ازمکی کوهسری، پیربهار دنایی، شبدر شاه بلوطی، ترشک کوهسری، دغدغک البرزی، پلاخور بوته‌ای، گالش انگور، تیره گل، نسترن وحشی، قفقازی، رز گردآلود، گز، علف بره، چمن آراراتی، چمن گندمی آسیای مرکزی، جاروی علفی بامی، علف قرمز، جو چمنزار، ملیکای بی زبانک، علف صورتی، چاودار هراتی، شبه یولاف شکننده، ریش سنبل، خشخاش طناز، شکرتیغال و شکرتیغال مشهدی، چون جاشیر، سریش و در جاهای مرطوب زبان طلا، پیرسنبل، قدومه پرشاخه، جعفری فرنگی معطر، بادرنجبویه دنایی، خاکشیر تلخ کوتوله، گل بی مرگ طلایی، پنجه برگ نقره گون، آزاد بری، پنجه برگ همدانی، دنایی، سنبله ارغوانی و مینای پرکپه برگ نقره‌ای.
دامنه کوه دماوند در ارتفاع ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ متری کاملا پوشیده از شقایق است. این شقایق منحصر به فرد در دنیا شناخته شده و با نام شقایق لار و رینه در کتاب‌های معتبر گیاه‌شناسی جهان به ثبت رسیده است. همچنین این منطقه از لحاظ مرتع و چراگاه بسیار غنی است؛ حتی در ارتفاعات بلند دماوند نیز (زیر چهار هزار متر) از این بابت فقر چندانی وجود ندارد.
آتشفشاندماوند یک کوه آتشفشانی مطبق و نیمه‌فعال است که در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده و عمر آن با استفاده از روش کربن ۱۴ حداقل ۳۸۵۰۰ سال تخمین زده شده است. وجود چندین چشمه گوگردی و چشمه‌های آب گرم از شواهد نیمه فعال بودن این آتشفشان است. بیشترین و عمده‌ترین فعالیت آتشفشانی این کوه که باعث شکل‌گیری آن شده، در حدود ۱۰۰۰۰ سال قبل روی داده است. قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است که دریاچه‌ای از یخ آن را پوشانده است.
برخی اعتقاد دارند که دماوند آتشفشانی نیست. اما برخی دیگر معتقد هستند که آتشفشان دماوند، فعال است و خروج گاز و چشمه‌های آب‌گرم، علامت فعال بودن آن است. دکتر مهدی زارع از متخصصانی است که اعتقاد دارد دماوند یک کوه آتشفشانی فعال است.
آشوریان این کوه را کان سنگ لاجورد می‌انگاشتند. در زمان تاخت و تاز آشوری‌ها به فلات ایران این کوه بخشی از حدود مادها شمرده می‌شد و در متن‌های آشوری هم بدان اشاره شده است. دیاکونوف، سنت گذاردن پیکر مردگان در کوه‌ها را آیین مغانی می‌انگارد که در دامنه دماوند می‌زیستند و آیین خود را به دیگر جاهای ایران پراکندند. در دامنه دماوند تعداد زیادی گور پیش از تاریخ وجود دارد. در سده هشتم میلادی در پای کوه دماوند دژی بوده است که موبدی زرتشتی به نام مس‌مغان و پیروانش در آن می‌زیستند و این دژ به فرمان المهدی خلیفه عباسی ویران شده و مس‌مغان نیز کشته شد. در دوران سلطنت پهلوی و در دوره‌های مختلفی از تاریخ ایران از نقش کوه دماوند و خورشید در حال تابش از پشت آن به عنوان نماد ایران زمین بهره می‌بردند.
نام و ریشه شناسینام دماوند به دو صورت دماوند و دنباوند ثبت شده است. این کوه را با نام‌های کاملا متفاوت بیکنی و جبل لاجورد نیز معرفی کرده‌اند. در مورد دلیل نامگذاری دماوند در فرهنگ معین آمده است: دم (دمه، بخار) + آوند = دماوند؛ دارای دمه و دود و بخار (آتشفشان).
ناصرخسرو قبادیانی بلخی در اوایل سفرنامه خود در باب کوه دماوند آورده است:
میان ری و آمل کوه دماوند است، مانند گنبدی که آن را لواسان گویند.
لواسان در زبان پارسی میانه (پهلوی) به معنای تیغه کوهی است که محل طلوع خورشید است. قصیده دماوندیه ملک‌الشعرای بهار هم شهرت دارد.
دماوند در اساطیر و ادبیاتاز دماوند در اساطیر ایران هم یاد شده است. در آثار ادبی فارسی نیز فراوان به این اسطوره و به طور کلی‌تر کوه دماوند اشاره شده است.
شهرت آن بیش از هر چیز در این است که فریدون از شخصیت‌های اساطیری ایران، ضحاک را در آنجا، در غاری به بند کشیده و ضحاک آنجا زندانی است تا آخرالزمان که بند بگسلد و کشتن خلق آغاز کند و سرانجام به دست گرشاسپ کشته شود. هنوز هم بعضی از ساکنین نزدیک این کوه باور دارند که ضحاک در دماوند زندانی است و اعتقاد دارند که بعضی صداهایی که از کوه شنیده می‌شود، ناله‌های او است. بنا به روایتی نبرد لشکر فریدون به سپاهسالاری کاوه با ضحاک در حوالی دماوند بوده است.
طبق تاریخ بلعمی محل زیست کیومرث، کوه دماوند است و گور فرزند وی هم آنجا قرار دارد. دماوند بار دیگر در پادشاهی منوچهر مطرح می‌شود؛ آرش کمانگیر از فراز آن تیری انداخت تا مرز میان ایران و توران را تعیین کند.
در اشعار کهن ایرانی معمولا نام دماوند در ارتباط با اسطوره به بند کشیده شدن ضحاک ظاهر می‌شود. فردوسی در شاهنامه در ابیاتی که داستان به بند کشیده شدن ضحاک توسط فریدون را تصویر می‌کند، چنین سروده است:
که این بسته را تا دماوند کوه
ببر همچنان تازیان بی‌گروه
در اشعار و منظومه‌های شاعران دیگر از جمله قصیده‌ای از ناصرخسرو، منظومه ویس و رامین از فخرالدین اسعد گرگانی و قصیده‌ای از خاقانی تلمیح این اسطوره دیده می‌شود. قصیده دماوندیه دوم که در سال ۱۳۰۱ توسط ملک‌الشعرای بهار سروده شد، از شعرهای معروفی است که درباره دماوند سروده شده، چنین است:
ای دیو سپید پای در بند!
ای گنبد گیتی! ای دماوند!
میراث طبیعی ایرانقله دماوند در فرهنگ کشور ایران مظهر پایداری، استواری و یک نماد ملی است و به عنوان یک اثر ملی ثبت شده و به روش‌های گوناگون از آن به عنوان یک نماد ملی یاد می‌شود. کوه دماوند در سی‌ام تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در قالب میراث طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
ثبت قله دماوند به عنوان اثر طبیعی ملیاثر طبیعی ملی قله دماوند با مساحتی بالغ بر ۲۹۵۰ هکتار در سال ۱۳۸۱ طی مصوبه شماره ۲۲۱ مورخ ۸۱٫۳٫۲۱ شورای عالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است. این اثر با ۳۹۷۶۱۱۳ تا ۳۹۸۲۱۵۰ عرض جغرافیایی و ۵۹۶۷۶۲ تا ۶۰۳۵۹۷ طول جغرافیایی در شمال شرق تهران و در استان مازندران واقع شدهاست. از گونه‌های مهم گیاهی آن می‌توان از بومادران، پیر گیاه دماوندی، اسپرس کوهی و گون نام برد. استفاده بیش از حد از ظرفیت قابل تحمل محیط و همچنین بهره‌برداری پوکه معدنی در اطراف این اثر طبیعی ملی، از مهمترین عوامل تهدیدکننده در تخریب آن به شمار می‌آید.
روز ملی دماوندروز ملی دماوند همزمان با تیرگان در مازندران با نام تیرماه سیزده شو در شب سیزدهم آبان‌ماه برگزار می‌شود. انجمن کوهنوردان ایران هر ساله این جشن را در روز سیزدهم تیر در دامنه‌های قله دماوند در شهر رینه لاریجان شهرستان آمل برگزار می‌کنند. این جشن به ثبت ملی نیز رسیده است.
روز ملی دماوندروز ملی دماوند همزمان با تیرگان در مازندران با نام تیرماه سیزده شو در شب سیزدهم آبان‌ماه برگزار می‌شود. انجمن کوهنوردان ایران هر ساله این جشن را در روز سیزدهم تیر در دامنه‌های قله دماوند در «شهر رینه لاریجان شهرستان آمل» برگزار می‌کنند؛ این جشن به ثبت ملی نیز رسیده است. از موسیقی ملی دماوند نیز در روز جشن تیرگان در سال ۱۳۹۱ با صدای سالار عقیلی در بین ۹ هزار نفر رونمایی شد.
تصویر بر روی اسکناسدر صد سال گذشته تصویر کوه دماوند بارها روی یا پشت اسکناس‌های رسمی منتشره ایران به چاپ رسیده است.
اولین کسی که ادعای صعود به دماوند را کرده، ابودلف خزرجی است که در سفرنامه خود به صعودش اشاره کرده و شرحی از قله دماوند داده است. پس از وی قزوینی، مسعودی، ابن فقیه و نیز ناصر خسرو اشاراتی به موقعیت صعود دماوند داشته‌اند. در زمان‌های قدیم عده‌ای خود را به قلهٔ دماوند رسانیده بودند. ناصر خسرو در سفرنامه اش نوشته است:
که گویند بر سر دماوند چاهی است که نوشادر و کبریت (گوگرد) از آن گیرند.
اولین صعود موفقیت‌آمیز اروپاییان به قله دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط تیلر تامسن صورت گرفته است. همچنین نخستین صعود مستند ایرانی به این قله، به سال ۱۸۵۷ باز می‌گردد که تیم سرهنگ محمدصادق‌خان قاجار آن را فتح کردند.
مهمترین عوامل آسیب به دماوند عبارتند از:
- معدن‌کاوی
- جاده‌کشی
- چرای بیش از حد دام
- زباله
دماوند یکی از شهرهای استان تهران و مرکز شهرستان دماوند است. دماوند و اطراف آن به شماره ۵۶ در آثار ملی ایران در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ ثبت و همچنین به عنوان شهر نمونه گردشگری ایران نیز برگزیده شده است. این شهر از رشد و توسعه قصبه دماوند به وجود آمده است که به خط مستقیم در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی کوه دماوند و ۷۴ کیلومتری شرق شهر تهران قرار دارد.
منبع : زومیت
دیدگاه تان را بنویسید