جامعۀ ایرانیان شیعه در مومبای هندوستان

۵۵آنلاین :

حمیدرضا سروری

تاریخ جامعۀ مسلمانان ایرانی در مومبای بخشی از تاریخ کلی مهاجرت از ایران به کرانه‌های غربی هندوستان است. از حضور ایرانیان زرتشتی در مومبای(بمبئی) آگاهی داریم و از آثار حضور آنها می‌توانیم به6 کتیبه به خط متصل پهلوی مربوط به سدۀ 11میلادی(1021-1009م) در یکی از غارهای بودایی کانهری(Kanheri) اشاره کنیم،این کتیبه‌ها را چند گروه از تاجران زرتشتی در سفر به هند نوشته‌اند که از این غارها دیدن کرده‌اند و گواه کهن‌ترین حضور زرتشتیان تاجر درهند است(نصراله زاده،1395). ایرانیان مسلمان بین نخستین تاجران مسلمان در هند جای داشتند و تجارت پر رونق دریایی با هند فرصتهای تازه‌ای را برای بازرگانان مسلمان ایرانی به ارمغان آورد. تاجران مسلمان از تمامی سرزمینهای خاورمیانه به هند روی آوردند و البته حتی به تجارت با چین هم مشغول شدند. در منبعهای ابتدایی تمایزی بین مسلمانان مهاجر به هند در کونکان(Konkan) نیست و از مسلمانان عرب و ایرانی با نام بومی نایتیا(Naitya) به شکل مساوی استفاده ‌شده. جزیره‌های مومبای و کالیان(Kaiyan) در امتداد دو سوی رود بانکوت(Bankot) بودند و در سال304هجری/917-916م،علی بن حسین مسعودی از سایمُر(Saymur) دیدن کرد،جایی که او حدود ده هزار تن از ساکنان مسلمان را دید،بسیاری از آنها از بصره،سیراف،امان،بغداد و دیگر شهرها مهاجرت کرده بودند. دیگر مسلمانان با نام بایاسرا(Bayasera) یا(Baysara) خوانده می‌شدند که از نوادگان نخستین ساکنان مسلمان به شمارمی‌رفتند که با جمعیت بومی هندوستان ازدواج کرده بودند. تا پایان سدۀ هیجدهم میلادی بندر مومبای درتجارت دریایی بسیار مهم شد پس از حملۀ نادر به هند شاهد مهاجرت تعدادی دیگر از ایرانیان به هندوستان هستیم،مهاجرتی که در دورۀ قاجار هم ادامه پیدا می‌کند ایرانیان تاجر از مومبای پارچه سوارکشتی می‌کردند به ویژه کتان،چیت هندی،چوب آبنوس، ماهوت که یک نوع پارچه پشمینۀ کلفت پرزدار نفیس است و چرم به ایران می‌فرستادند و از ایران میوۀ خشک شده،گلاب،شراب شیرازی و شال ابریشمی می‌آوردند. به نظر می‌ر‌سد حدود سه هزار ایرانی مسلمان شیعه در سال1901میلادی در مومبای زندگی می‌کردند. در زمان انقلاب مشروطه(1909-1906م)هم مهاجرت تازۀ بازرگانان ایرانی و پناهندگان سیاسی به ویژه از شهر شیراز شکل گرفت. سرشماری سال1951میلادی از حضور6527 ایرانی در مومبای خبر می‌دهد. جامعۀ ایرانیان مومبای بین خود هنوز به پارسی سخن می‌گویند و رابطۀ خود را با ایران حفظ کرده‌اند.مراسم سوگواری محرم بین جامعۀ ایرانیان مومبای هرساله برگزار می‌گردد و جالب این که در این مراسم برخی از مسلمانان اهل سنت هم شرکت می‌کنند و به این شکل احترام خود را نشان می‌دهند. جامعۀ ایرانیان شیعۀ مومبای نوروز را گرامی می‌دارند و دفتری دارند که مرکز اصلی فعالیتهای اجتماعی آنان است. در سال1926میلادی جامعه‌ای به نام برادری اسلامی ایرانیان بمبئی را شکل دادند. در حال حاضر دو دسته از ایرانیان مهاجر مسلمان را در مومبای داریم آن دسته از ایرانیانی که از شیراز،اصفهان و کاشان به مومبای آمدند و به تجارت مشغولند و دستۀ دیگر ایرانیانی که پس از سال1947میلادی به هند آمدند و اهل یزد هستند و بیشتر در شغلهایی چون رستوران‌داری،شیرینی‌فروشی و بقالی مشغول به کارند. برخی از کافه‌های ایرانیان مانند کافه فردوسی پاتوق شاعران،روزنامه‌نگاران و اهل ادب است. پس از انقلاب اسلامی برخی از ایرانیان شیعه اهل یزد به کشور بازگشتند Hinnells,1989)).نکتۀ جالب توجه دیگر این که یکی از دو کنسولگری ایران در کشور هندوستان در مومبای قرار دارد و در سال 1334خورشیدی نیز خانۀ فرهنگ ایران به همت محمد کامکار پارسی دبیر اعزامی وزارت فرهنگ و هنر وقت ایران در مومبای پایه‌ریزی شد. او در واقع برای برپایی مکانی با هدف آموزش زبان فارسی به ایرانیان مقیم مومبای به ویژه زرتشتیان پای به این شهر نهاد و پس از نشستهای گوناگون با افراد سرشناس مومبای و چانه‌زنیهای گوناگون محل امروزی خانۀ فرهنگ کشورمان را برای فعالیتهای فرهنگی و نشر زبان و ادب پارسی مناسب یافت و خود نیز سرپرست خانۀ فرهنگ ایران در مومبای شد و خانۀ فرهنگ در28آذر1335خورشیدی آغاز به کار کرد و امروز نیز به کار خود ادامه می‌دهد.