ایران گرفتار در تله بی آبی و بی مدیریتی است
بزرگترین بحران در آینده ایران، آب است، اما تاکنون گوش هیچ مسؤولی شنوا نبوده و بی‌توجهی مطلق به بحران آب در این چند دهه دیده شده است، به گونه ای که آب در ایران در یک قدمی ابرچالش سیاسی و اقتصادی است و هنوز هم شکاف عمیق و مستمری بین عرضه و تقاضای آب وجود دارد و در این میان اعمال سیاست‌های پرخطا، گره بحران آب را کورتر کرده است؛ اما با وجود شرایط بحرانی کشور، همچنان برخی از دستگاه‌ها توجهی به این مسأله ندارند، گرچه برای مقابله با کم‌آبی خیلی دیر است، اما اگر دیرتر از این هم جنبیده شود و سبک زندگی و چیدمان توسعه تغییر نکند، وضعیت زیست در ایران به مراتب خطرناک‌‌‌تر خواهد شد. صحبت از آب، مایع حیات است، اگر باشد زندگی و دوستی می آورد و اگر نباشد ترس و دشمنی. خطر ناامنی بزرگ ترین دستاورد بحران آب است. ناامنی در حوزه آب هرگز یک شوخی نیست، قبلا می گفتیم آب هست اما مدیریت نیست، ولی الان حقیقت تلخ این است که نه آب است و نه مدیریت! اجرای طرح‌های فانتزی هم دردی دوا نمی کند. باید پذیرفته شود که ایران نسبت به وسعت خود منابع آبی زیادی ندارد و بحران آب الان از بُعد محیط زیستی خارج شده و ابعاد اقتصادی و اجتماعی به خود گرفته است، آب مسأله امروز کشور ماست و طبعا یک مدیر یا یک سازمان و نهاد، به تنهایی قادر نخواهد بود تا این بحران را حل کند، حل این بحران نیاز به تعقل و خرد جمعی دارد، اگر حاکمیت یقین دارد که وضعیت منابع آب وخیم است و می‌خواهند با تعهد و احساس مسؤولیت برای پیگیری و حل مسائل موجود گامی بردارند، باید شیوه‌ای متفاوت در سیاست و اقتصاد در پیش بگیرند. در خصوص این امر مهم با رضا مکنون، عضو اسبق شورای عالی حفاظت محیط زیست ایران و عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی امیر کبیر به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانیم:
این که گفته می شود از مهم ترین بحران های کشورمان ناترازی آب است به چه معنی است؟ این ناترازی از چه زمانی شروع شده و علت های اصلی آن چیست؟
ایران یک درصد جمعیت دنیا را دارد ولی 0/3 درصد از بارش جهان را دارد. بنابراین ایران جزو کشورهای خشک و نیمه خشک می باشد. تحولات چند دهه اخیر از جمله کاهش بارش و گرم شدن کره زمین که همراه با افزایش جمعیت و افزایش مصرف آب به خاطر توسعه شهری-کشاورزی و صنعتی بوده، وضع را بدتر نموده است.
آب، خاک و حیات وحش چه چشم اندازی دارند؟ | ظرفیت تکمیل است
ایران حدود 400 میلیارد مترمکعب (400م م م) در سال بارش داشته که حدود 270 میلیارد متر مکعب آن تبخیر می گردد و آب سالیانه تجدید پذیر حدود 130 میلیارد متر مکعب بوده است. همچنین از 1358 تاکنون بارش ایران از 240 میلیمتر در سال به حدود 200 میلیمتر در سال کاهش یافته است (حدود 17 درصد) واز طرفی دمای ایران به طور متوسط 2.1 درجه سانتیگراد افزایش یافته که حدود 27 میلیارد متر مکعب در سال تبخیر افزایش یافته است، که در مجموع آب تجدید پذیر ایران در حال حاضر به جای 130 م م م به حدود 90 م م م کاهش یافته که پیش بینی های تغییر اقلیم برای ایران نه تنها آینده بهتری پیش بینی نشده، بلکه وضعیت بدتر هم خواهد بود. قابل ذکر است که بارش آب در سرزمین ایران یکنواخت نیست و بیشتر در شمال و غرب کشور است و کمبود آب در برخی نقاط به مراتب شرایط بحرانی تری را دارد.
مصرف آب ما در بخش های مختلف خانگی، کشاورزی، صنعتی و غیره چقدر است؟ گفته می شود که جامعه ما در مصرف آب اسراف می کند، اولاً مصرف آب ما در مقایسه با متوسط مصرف جهانی چقدر است و در مقایسه با متوسط مصرف کشورهای شبیه ما مانند ترکیه و برخی همسایگان یا کشورهای نسبتاً خشک چقدر است؟
طبق گزارش شورای عالی آب در سال 1400، مصارف آب حدود 93 م م م بوده که به تفکیک، کشاورزی 82 م م م، شرب و خانگی 8.5 م م م و صنعت 5/2 م م م بوده است. در واقع درصد مصرف آب کشاورزی در مقایسه با کشورهای جهان بسیار بالا است وایران رتبه بالایی دارد. در بخش صنعت به خاطر صنایع محدود سهم زیادی نیست، اما در بخش شرب و خانگی جزو کشورهای ردیف پایین هستیم ولی در بین کشورهای خشک و حتی برخی کشورهای پر آب اروپایی مصرف بیشتری داریم (دانمارک:159، فرانسه:139، بلژیک:112، ایران:220لیتر بازای هر نفر در روز). مصرف فعلی آب در یک سال 93 م م م است که سالیانه حدود 12 م م م برداشت اضافه تر از کل منابع آبی کشور است.
هدر رفت آب کشور در انتقال آن و هدر رفت آب در بخش کشاورزی چقدر است؟
در بخش کشاورزی تولید محصولات نسبت به هر متر مکعب آب مصرفی کمتر از نصف جهان است که با بهبود آن با نصف همین آب می توان همین مقدار تولید را داشت. در انتقال آب از سدها برای کشاورزی تلفات زیاد است و برداشت های غیر قانونی صورت می گیرد و بین وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی اختلاف نظر وجود دارد.
الگوی کشت ما و به ویژه بحث خودکفایی در گندم بر خلاف شعار صرفه جویی آب بوده است، نظر شما چیست؟ برای بهبود الگوی کشت چه باید کرد؟ خودکفایی آب مهم تر است یا خودکفایی غذایی
هدف گذاری و اصلاح الگوی کشت مهم ترین برنامه برای پایداری ایران است. با شرایط ایران خود کفایی در تولید کشاورزی امکان پذیر نیست و به جای آن باید امنیت غذایی را طبق شعار فائو محور قرار داد. در ایران تولید محصولات کم آب بر و با ارزش بالا باید مورد توجه قرار گیرد و از طریق تجارت آب مجازی محصولات پر آب بر را وارد نمود.
روش های افزایش بهره وری در مصرف آب در کشورهای پیشرفته چه شیوه هایی است چرا در کشور ما قابل اجرا نیست؟
وزارت نیرو در سال 1396 آب قابل برنامه ریزی که برابر شصت در صد آب تجدید پذیر سالیانه است را تعریف کرد (شصت در صد 90 م م م که 54 م م م در سال می گردد و باید با آن ایران را اداره نمود) که به سازمان ها هم ابلاغ گردید. همچنین به خاطر اضافه برداشت تجمعی آب های زیر زمینی (حدود 150 م م م ) طرح تعادل بخشی آب های زیرزمینی تصویب شد (1393/5/26)که سالیانه حدود 5 م م م کمتر برداشت گردد تا 30 سال دیگر به حالت قبل برگردیم. متأسفانه فرو نشست های گسترده زمین ها هشداری جدی تر برای کاهش برداشت از آب های زیرزمینی است.
کشورهای دارای ساحل دریا و اقیانوس از آب آن ها استفاده می کنند، چرا ایران به فکر استفاده از آب های خلیج فارس نبوده است؟
در بررسی های انجام شده در گروه آب مجمع تشخیص مصلحت نظام در شرایط فعلی و به استناد به قوانین و مقررات مصوب مربوط به آب می توان با اصلاح الگوهای کشاورزی-صنعت و خانگی بالغ بر بیست ودو م م م آب در سال صرفه جویی کرد. بنابراین اولین اولویت مدیریت آب قبل از تأمین منابع جدید باید از اصلاح الگو ها شروع گردد. با توجه به هزینه آب شیرین کن مناسب خواهد بود که برای شهرهای نزدیک به ساحل استفاده شود و قبل از آن الگوهای مصرف اصلاح شده باشد.
ترکیه با زدن سد های زیاد رودهای بزرگ دجله و فرات را کم آب کرده و آب های روانه ایران به شدت کم شده است، چند صباح دیگر عراقی ها هم سد می زنند و آب کارون را تحت تأثیر قرار می دهند، آیا برای این منافع حیاتی مان کاری انجام شده است؟
آب های مرزی در ایران در شرق کشور(افغانستان) و غرب کشور(عراق ودر بالادست آن ترکیه) از چالش های مهم دیپلماسی آب کشور می باشد. در شرق کشور ایران زیردست افغانستان است و دارای قرارداد حقابه (کمیسیون دلتا) در سال 1351 است که سالیانه820 میلیون متر مکعب به ایران داده شود. در سال های اخیر و پس از سدسازی روی رودخانه هیرمند در داخل افغانستان میزان آب تحویلی به ایران به شدت کاهش یافته و دولت ها برای بهبود شرایط در حال مذاکره هستند. در غرب کشور ایران در بالادست عراق قرار دارد که عراق نیاز به حقابه دارد. در بالادست، ترکیه سدهای بزرگی احداث نموده که کنترل آب های وارده به سوریه-عراق و بخشی از ایران را در دست دارد که حل آن از مباحث مهم دیپلماسی آب ایران است و ضرورت دارد مذاکره بین کشورهای ذینفع صورت گیرد.
زمانی سخن از صدور آب به کویت و عربستان بود آیا این گزاره درستی بود؟ آیا ایران آبی برای صادرات در حال حاضر یا در آینده دارد؟
در سال های گذشته صادرات آب به کویت مطرح بوده که به نتیجه نرسید. در شرایط فعلی کشور امکان صادرات آب بسیار بعید است. در خصوص آب های مشترک مرزی آنچه می تواند مطرح باشد مشارکت دو کشور همسایه در بهره برداری از منابع مشترک آب به صورت فعالیت های مشترک کشاورزی و صنعتی است.
برای مقابله با چالش آب چه سیاست ها و اقداماتی در دست اجرا است؟ چه ساز و کاری وجود دارد؟
ایران نیاز به یک راهبرد همه جانبه برای حکمرانی آب دارد که همه برنامه های توسعه از آن تبعیت نماید. این راهبرد در مورد آب های تجدید پذیر باید بر اساس شصت در صد منابع واقعی آب های تجدید پذیر سالیانه طراحی شود (حدود 54 م م م درسال که بخشی نیز باید به محیط زیست اختصاص یابد). همچنین طبق برنامه ای که با اصلاح الگوی آب حدود 22م م م آب در سال صرفه جویی می گردد به شرح زیر است:
1-طبق مصوبه الگوی سازگاری با اقلیم مصوب اردیبهشت 1400(20م م م در سال) از طریق ارتقای تولید کشاورزی از 1.2 به 2.2 کیلوگرم بازای هر متر مکعب آب مصرفی (مصوبه 1392/4/9 دولت) و اصلاح الگوی کشت-کاهش ضایعات کشاورزی (حدود30 درصد مواد غذایی تولید شده)-کاهش بخشی ازهدر رفت آب کشاورزی (حدود 20 در صد)
2- آب شهری (حدود 2.6 م م م در سال) از طریق کاهش هدر رفت شبکه های آب رسانی-کاهش سرانه مصرف خانگی از 220 لیتربازای هر نفر در روز به 140 لیتر-نفر-روز (مصوب وزارت نیرو) و باز چرخانی پساب ها
3- صنعت (حدود 0.23 م م م در سال)از طریق کاهش مصرف.
دیدگاه تان را بنویسید