[پولاد امین] می‌گویند کرونا بسیاری چیزها را در دنیا تغییر خواهد داد. می‌گویند دنیا در فردای ریشه‌کنی کرونا شباهتی به دنیای پیش از این همه‌گیری نخواهد داشت؛ دنیای آدم‌های تنها، ترس‌های همگانی، شهرهای خلوت؛ شبیه تصویری که در کتاب‌ها و فیلم‌های علمی- تخیلی دیده‌ایم؛ خیابان‌های خالی کپک‌زده و آدم‌های گرسنه‌ای که دیگر آن انسان‌های گذشته نیستند.
چنین دنیایی بی‌تردید هنر و تفریح خود را هم خواهد ساخت. نشانه‌هایش را از هم‌اکنون می‌شود دید. تعطیلی سالنهای سینما و کنسرت و در کل تمام مکان‌های عمومی عرضه‌کننده آثار هنری، شکل‌گیری و تقویت رسانه‌هایی با مخاطبان انتخاب‌گرتر مانند «وی‌او‌دی»ها، نقش پررنگ‌تر تلویزیون و در کل تغییرات ذاتی هنرهای دارای مخاطب جمعی از نشانه‌های این دنیای جدید است.
محمد اطبایی از پخش‌کنندگان بین‌المللی قدیمی سینمای ایران که مناسبات سینمای دنیا را از نزدیک دنبال می‌کند، میگوید که «با اینکه هنوز نمی‌توان مختصات کاملی از تغییرات حتمی سینما در فردای بعد از کرونا ترسیم کرد، اما کتمان نمی‌توان کرد که این تغییرات تا حد زیادی حتمی است و برای همین هم دولت‌های کشورهای پیشرفته بسته‌های حمایتی پرشماری برای حفظ شرایط و فضای طبیعی سینما و دیگر هنرها ارایه داده‌اند.»
درباره تغییرات محتوم اکوسیستم سینما، محمد اطبایی میگوید: «شاید در شرایط فعلی کسی نتواند تحلیل و پیش‌بینی دقیقی از تغییرات احتمالی سینمای فردا داشته باشد. اصلا در وهله اول هنوز مشخص نیست چه زمانی سینماها باز خواهد شد. البته برخی از کشورها تاریخ‌های قطعی برای زمان بازگشایی سینماها اعلام کرده‌اند و حتی بعضی کشورها مانند چین سینماها را باز هم کرده‌اند، اما نتیجه‌ای حاصل نیامده است.»
به باور پخش‌کننده قدیمی سینمای کشور «مسأله سینما در حال حاضر باز شدن سینماها نیست. یعنی همه باید تجربه چین را مدنظر داشته باشیم که بیشتر برای اهداف تبلیغاتی اعلام پیروزی بر کرونا سینماها را باز کرد، اما حتی یک نفر هم به سینما نرفت. پس در حال حاضر مشکل اصلی این است که اگر سینماها باز و حتی شرایط هم عادی شود، آیا مردم پایشان را در مکان‌های عمومی مثل سینما خواهند گذاشت؟ یا این پرسش مهم‌تر که آیا مثل سابق همچنان به این روش فیلم‌دیدن توجه نشان خواهند داد؟»
کارشناسان عقیده دارند که شوک وارده به سینما در دو، سه ماه اخیر چنان شدید بوده که تغییرات بعد از عادی‌شدن شرایط اجتناب‌ناپذیر است.
«الان مدیر جشنواره ونیز نامه‌ای به شماری از دست‌اندرکاران سینمای دنیا نوشته و از آنان پرسیده است آیا تمایلی برای حضور در جشنواره ونیز دارند یا نه؛ این یعنی تغییر. زمانی همه سینماگران آرزویشان بود که به هر عنوان در جشنواره‌ای مثل ونیز حضور یابند و چه رقابتی که در این مورد برپا بود. اما حالا مدیر ونیز از سینماگران می‌پرسد می‌خواهند در جشنواره حضور یابند یا نه. این خود به بهترین شکلی نشان می‌دهد که شرایط امروز کاملا متفاوت از گذشته است، آن هم در حالی که حداقل چهار ماه تا برگزاری جشنواره ونیز زمان باقی است و قطعا شرایط عادی‌تر هم خواهد شد.»
این یعنی آینده سینما بعد از کرونا قابل پیش‌بینی نیست، هم به این دلیل که ویروس و رفتارش قابل پیش‌بینی نیست و هم اینکه معلوم نیست مردم چه رفتاری نشان خواهند داد. قطعا عادی شدن شرایط زمان لازم دارد. شاید حداقل یک‌سال زمان ببرد.
این پیش‌بینی مدیر و مالک موسسه ایرانیان مستقل از آینده سینماست.
شماری از تحلیلگران خوشبین عقیده دارند که شرایط حاضر ممکن است در ادامه به نقش پررنگ‌تر «وی‌او‌دی»ها ختم شود. موضوعی که این امیدواری ضمنی را نیز در بطن خود دارد که سینمای مستقل و هنری می‌تواند از این امکان به نفع حضوری پررنگ‌تر بهره ببرد. محمد اطبایی میگوید شرایط حال حاضر سینما این امید ضمنی را در خود دارد، اما یکسری اما و اگر نیز در این بین وجود دارد: «در سال ۲۰۱۹ بالاخره برای اولین‌بار آمار فروش «وی‌او‌دی»ها از فروش سینماها پیشی گرفت. این باعث شد خیلی‌ها بپرسند آیا این نشان می‌دهد مردم استقبال بیشتری می‌کنند؟ پاسخ یک «نه» محکم است، چون طبق تحقیقی که صورت گرفته تماشاگران «وی‌او‌دی»ها جدای از تماشاگران سینماها نیستند، یعنی مشتریان «وی‌او‌دی»ها اکثرشان همان‌هایی هستند که به سینما می‌روند و فیلم می‌بینند. این عده «وی‌او‌دی» را هم به‌عنوان شیوه راحت‌تر فیلم دیدن پذیرفته‌اند. به‌هرحال تکنولوژی را نمی‌توان انکار کرد و بر امکانات آن چشم بست، اما به این معنا نیست که تماشاگران «وی‌او‌دی»ها سینما را کنار می‌گذارند، با اینکه نمی‌توان انکار کرد که «وی‌او‌دی»ها به دلیل شرایط راحت‌تری که دارند، طبیعتا بیشتر هم مورد استقبال قرار خواهند گرفت.»
به باور محمد اطبایی، سینما در حال حاضر شرایطی مشابه سال‌های دهه ٨٠ میلادی دارد که تماشاگران از سینما قهر کرده بودند. او میگوید: «در آن زمان سینما رو به ایده‌ای به نام مالتی‌پلکس آورد که همین پردیس‌های سینمایی هستند و با این ایده تماشاگران را با سینما آشتی داد؛ تا جایی که تا همین پارسال همه ساله تعداد تماشاگران سینما در دنیا رو به افزایش بوده است.»
اطبایی عقیده دارد: «همان‌طور که مالتی‌پلکس‌ها در نهایت باری از دوش سینمای مستقل و هنری برنداشتند، راهکار جدید سینما برای ادامه حیات نیز درنهایت به نفع سینمای جریان اصلی عمل خواهد کرد.»
«مالتی‌پلکس‌ها بیشتر به نمایش فیلم‌های هالیوودی و پروداکشن حرفه‌ای روی آوردند. یعنی بیشتر به نفع این نوع سینما تمام شد، نه فیلم‌های مستقل و هنری. البته این فیلم‌ها هم از این امکانات بهره بردند، اما در نگاهی عمیق‌تر بیشتر ضرر این کار به آنها رسید، نه نفعش، چرا که سینماهای تک سالنه یا دو سالنهای که فیلم‌های مستقل و هنری نشان می‌دادند، اغلب در رقابت با مالتی‌پلکس‌ها ورشکسته و خودشان هم تبدیل شدند به مالتی‌پلکس دیگری که چرخه حمایت از فیلم‌های جریان اصلی را ادامه دادند. الان هم شرایط به‌شدت شبیه آن دوران به نظر می‌رسد. سینما امیدها و شانس‌هایش را به «وی‌او‌دی»ها گره زده، فارغ از این واقعیت که در «وی‌او‌دی»ها هم باز برنده اصلی فیلم‌های جریان اصلی خواهند بود.»
در کنار جریان سینمای مستقل و هنری، کلیت سینمای ایران امیدوار است از امکان «وی‌او‌دی»ها برای افزایش حضور در چرخه اقتصادی سینمای دنیا استفاده کند.
«در سطح جهانی هم برای فیلم‌های ایرانی در وی‌او‌دی‌ها جای زیادی وجود ندارد و از این نظر کار دشواری داریم. درواقع در عرصه وی‌او‌دی‌ها هم سینمای ایران باز بازار محدود همیشگی را خواهد داشت. چون در وی‌او‌دی‌ها هم باز همان قصه هست. باز هم فیلم‌های هالیوودی، پروداکشن‌های باشکوه و پر زرق و برق یا درنهایت پارازیت‌های کره‌ای که جایزه کن و اسکار برده‌اند، مورد استقبال قرار خواهد گرفت، نه فیلم‌های ایرانی و قزاقستانی و آرژانتینی. باید در این میان موضوعی را روشن کنیم که مهم نیست فیلمی در این سامانه‌ها عرضه شود، آن‌گونه که دیده‌ایم بعضی‌ها از ارایه فیلم‌شان مثلا در آمازون یا نتفلیکس خبرسازی می‌کنند. این ارزشی ندارد، مثل این است که جنسی را در مغازه‌ای عرضه کرده باشید. ارزش زمانی است که فیلم کلیک بخورد و دیده شود. این اتفاق هم زمانی رخ خواهد داد که تبلیغ و تبلیغ و تبلیغ شود و جنس در ویترین قرار گیرد و فیلم ایرانی این ابزار تبلیغاتی را ندارد.»
اطبایی به سریالی اسپانیایی اشاره می‌کند که بعد از موفقیت عجیب‌و‌غریب فصل اول، در فصل دوم با شکست و بی‌اعتنایی تماشاگران مواجه شد، اما وقتی نتفلیکس پا پیش گذاشت و روی این سریال تبلیغ کرد، دوباره بدل شد به یکی از پرفروش‌ترین سریال‌های دنیا: «اما ما این ابزار تبلیغاتی را نداریم و این یکی از مشکلات‌مان است. مشکلی که در آن با بسیاری از کشورها همدردیم. اما ما یک مشکل خاص هم داریم که ایرانی‌جماعت از هر طبقه و فرهنگ و تحصیلاتی حاضر نیست به‌طور قانونی فیلم ببیند. یعنی حتما باید برود در یوتیوب یا سایت‌های غیرقانونی چون ایران‌پرایم فیلم ببیند. این عادت، آینده «وی‌او‌دی»ها را در ایران تاریک‌تر جلوه می‌دهد.»
حمایت از سینما در روزگار کرونا
حمایت دولتی از سینما در روزگار کرونا موضوع دیگری بود که وسط آمد: «کشورهای مختلف چنان کمک‌هایی به سینما کرده‌اند که باورکردنی نیست. مثلا انجمن سینماگران لهستان (SFP) اعلام کرده که پیش‌پرداخت‌ها، کمک‌هاى مالى بلاعوض و کمک‌هاى روزانه مانند غذا به اعضاى خود ارایه مى‌کند. وزارت فرهنگ لهستان نیز بودجه‌اى معادل ٨٧٠ میلیون یورو برای حمایت از هنرمندان و نهادهاى فرهنگى در دوره مبارزه با ویروس کرونا اعلام
کرده است. یا در فرانسه امانوئل مکرون در پیامی تلویزیونى گفته که صندوق مالى حمایتى براى جبران خسارت پروژه‌هاى سینمایى و تلویزیونى اختصاص داده شده که شامل ٥٠ میلیون یورو است. این مبلغ ٥٠ میلیون یورو تنها به پروژه‌هایى تعلق خواهد گرفت که شامل بیمه پرداختى بابت ویروس کرونا نشده‌اند. میزان حمایت‌ها چنان بوده که اردوان صفایى، مدیر ایرانى شرکت معظم پاته اعلام کرد که اولویت آنها شروع پروژه‌هایشان است. امانوئل مکرون گفته برای طراحى و اجراى سیاست حمایتى دولت با شمار زیادى از هنرمندان و دست‌اندرکاران هنر فرانسه ازجمله اریک تولدانو و اولیویه تاکاشه، کارگردان‌هاى سینما و ساندرین لیبرمن، بازیگر زن فرانسوى مشورت شده است.»
به گفته محمد اطبایی در تمام دنیا برنامه‌های جدی برای حمایت از سینما وجود دارد، از استرالیا و آسیا تا آمریکا و اروپا و کانادا و آمریکای لاتین.
دیدگاه تان را بنویسید