دانش‌آموزان یک مدرسه خصوصی، در جشنی که در یک کافه در دامنه کوه برگزار می‌شود، شادان و رقصان و درحالی که کفش‌های کتانی مارک پرادا به پا و کیف شنل در دست دارند، بیغوله‌های پایتخت ونزوئلا، کاراکاس را که در پهنه دره پایین گسترده شده است، تماشا می‌کنند.
ساکنان حاشیه‌های فقیرنشین شهر، همچنان با کمبود آب و سوء‌تغذیه دست‌وپنجه نرم می‌کنند و در روستاهای دورتر، با سکنه‌‌ای که حتی از امکانات اولیه‌ای همچون برق و نیروی پلیس محروم هستند، ونزوئلا درحال فروپاشی است. اما مناطق مرفه‌ترِ پایتخت، در ماه‌های اخیر شاهد شکوفایی اقتصادی خیره‌کننده‌ای بوده‌اند. مراکز خریدی که تا همین ٦ ماه پیش خلوت بودند، شلوغ شده‌اند و خودروهای شاسی‌بلند وارداتی درخیابان‌ها جولان می‌دهند. هر هفته چند رستوران و کافه جدید که پر است از تاجران خارجی، محلی‌های شیک‌پوش و نیرو‌های حکومتی، در مناطق مرفه شهر سر برمی‌آورند. رائول آنزولا، مدیر کافه‌ای که میزبان جشن بود، می‌گوید: «مردم از کم‌خرجی خسته شده‌اند، می‌خواهند خرج کنند، می‌خواهند زندگی کنند.» تقریبا همان شب، نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهوری این کار را برای برخی از مردم ممکن ساخته بود. با پسروی اقتصاد کشور در طی سال‌ها سوء‌مدیریت و فساد و رساندن آن به مرز فروپاشی توسط تحریم‌های آمریکا، مادورو مجبور شد محدودیت‌های اقتصادی را که زمانی مشخصه بارز دولت سوسیالیست او بود و اساس مشروعیت سیاسی را فراهم می‌کرد، کنار بگذارد.
این تغییرات چنان ونزوئلا را متحول کرد که فقط تعداد اندکی در واشنگتن و کاراکاس به فکرشان خطور می‌کرد، اما روش هم‌پیمانان ونزوئلا یعنی کوبا و نیکاراگوئه را به یاد می‌آورد که هنگام رویارویی با فروپاشی اقتصادی در دهه‌های گذشته، سیاست‌های کمونیستی را کاهش داده و سرمایه‌گذاری خصوصی را مجاز اعلام کردند.
پس از سال‌ها تلاش برای ملی‌سازی تجارت، تعیین میزان تبادلات و قیمت‌گذاری کالاهای اساسی، اقداماتی که در کمبود و کسری مزمن اثرگذار بودند، مادورو ظاهرا با بخش خصوصی آشتی و سر کیسه آزادی را شل کرده است؛ درحالی که اقتصاد کشور همچنان دچار یک انقباض کلی است. مقررات کاهشی، شرکت‌های خادم ثروتمندان و بازار صادرات را به سرمایه‌گذاری مجدد تشویق می‌کند. به‌رغم اینکه مادورو بارها آمریکا را به‌عنوان علت اصلی مشکلات ونزوئلا متهم کرده است، دلار در همه جای کشور رواج دارد. بولیوار، پول رایج کشور به علت تورم بیش ازحد، نایاب شده است.
مادورو در یک مصاحبه تلویزیونی در ماه دسامبر با اشاره به گردش آزاد دلار گفت: «بدبین نیستم، این فرآیند را دلاری‌سازی می‌گویند. خداراشکر که چنین چیزی وجود دارد.» در پایتخت که نارضایتی از فقدان ضروریات اساسی در طی سال‌ها موجب تشدید اعتراضات مردمی شده، مملوشدن فروشگاه‌ها از کالا، تنش‌ها را کاهش داده است. در شرایط اقتصادی جدید، حامیان مادورو در میان طبقه حاکم با تکیه بر معاملات تجاری و ذخایر ارزی قوی که تحریم‌های آمریکا مانع از مصرف آنها درخارج کشور شده است، خوش می‌گذرانند. در همان کافه مورد اشاره، نوجوانان و والدین‌شان نوشیدنی‌های گران‌قیمت سر می‌کشیدند و از سفر آینده‌شان با کشتی شخصی حرف می‌زدند.
تحولات اخیر، موجب آسودگی میلیون‌ها ونزوئلایی نیز شد که بستگانی در خارج از کشور دارند و اکنون می‌توانند دلار ارسالی خود را دریافت و صرف غذای وارداتی کنند. اما این رونق اقتصادی، هزینه‌هایی نیز داشته است. بازار آزاد تجاری جدید، نیمی از ونزوئلایی‌ها را کاملا از دسترسی به دلار باز داشته است. این امر باعث وخیم‌ترشدن نابرابری، زیانبارترین اثر سرمایه‌داری شد و ادعای مادورو را درحفظ میراث برابری اجتماعی بزرگ‌تری که هوگو چاوز به جای گذاشته بود و نیز «انقلاب بولیواری» او را زیرورو کرد. رامیرو مولینا، استاد اقتصاد دانشگاه کاتولیکی آندرس بلِوی کاراکاس می‌گوید مادورو همچنان در سخنرانی‌هایش تصویری از ونزوئلا ارایه می‌دهد که در آن همگان سهمی مساوی در منابع کشور دارند، اما فاصله حرف تا واقعیت، بیشتر از همیشه است.
مولینا افزود: «تلاش برای بقا، دولت را مجبور به مصلحت‌گرایی کرده است. تنها شعار است که هنوز سوسیالیستی است.» حتی برخی از اعضای حزب حاکم، تغییرات اعمال‌شده توسط مادورو را خیانت به جنبش سوسیالیستی چاوز و مأموریت آن در حمایت از فقرا اعلام کردند. الیاس جائوا، معاون ریاست‌جمهوری دولت چاوز که هنوز هم عضو حزب سوسیالیستی مادورو است، می‌گوید: «این سرمایه‌داری لگام‌گسیخته است. سال‌ها تلاش و مجاهدت را به باد می‌دهد.»
تولید نفت، بزرگ‌ترین منبع اقتصادی کشور پس از رسیدن به کمترین میزان در ٧٠سال اخیر، با کاستن از دخالت دولت در این بخش و افزودن سرمایه‌گذاری خصوصی درحال رسیدن به ثبات است.
اما به جای پیگیری روش سخاوتمندانه در مصارف همگانی که ویژگی بارز دولت چاوز بود، کاهش شدیدی در برنامه‌های اجتماعی دیده می‌شود. طبق گزارش گروه مشاوران اِکوآنالیتیکا مستقر در کاراکاس، سال گذشته مخارج دولت ونزوئلا کاهشی ٢٥درصدی داشته است. آزادی اقتصادی شدید با طرد سیاسی جهت از میان‌بردن آخرین بقایای مخالفت سازماندهی‌شده با قدرت مادورو همراه بوده است. این الگو باعث شده است که برخی از ونزوئلایی‌ها کشورشان را «چین استوایی» لقب دهند. یکی از نشانه‌های اعتبار بازار نوظهور این است که حدود ١٠٠ شرکت ونزوئلایی خواستار صدور اوراق عرضه جدید در سال ٢٠١٩ کرده‌بودند که بالاترین رقم در یک‌دهه است. شرکت ران‌سانتا تِرِسا، بزرگ‌ترین تولیدکننده عرق نیشکر، هفته گذشته نخستین صدور جدید سهام کشور را در مبادلات سهام داخلی تکمیل کرد.
دولت با کاستن از مقررات دست‌وپاگیر و کاغذبازی و نادیده‌گرفتن مالیات‌بندی، باعث تقویت صادرات خصوصیِ همه کالاها از نفت گرفته تا شکلات شده و زمینه ثروتمندترشدن نزدیکان سیاسی و بازرگانان خودی را فراهم کرده است. طبق سخنان مولینا، اقتصاددان ونزوئلایی، سال گذشته برای نخستین‌بار میزان واردات شرکت‌های خصوصی گوی سبقت را از میزان واردات دولتی ربود. «درحال حاضر پول فراوانی در گردش است، فقط باید بدانید که کجا می‌شود آن را پیدا کرد.» اینها سخنان یک حسابدار به نام زایرت لوپز است که اخیرا در یک جشنواره موسیقی پرازدحام در کاراکاس به زبان آورده است، جشنواره‌ای که بلیت ورودیه آن ٧٠دلار، معادل ١٤ماه حقوق حداقلی درکشور بود. جشنواره‌ای در فضای باز با شرکت گروه‌های برتر مهاجر و ارایه همبرگرهای ١٢دلاری و آبجوی دست‌ساز، تنها یکی از هزاران رخداد تفریحی بود که در پایتخت خودنمایی می‌کرد. پایتختی که تا همین چندماه پیش، دلگیر و افسرده بود.
فضای باز اقتصادی، اثر بسیار نامتعادلی بر ونزوئلایی‌ها داشته است. مقامات خودی و افسران نظامی از فراوانی فرصت‌های تجاری جدید و امتیازات دولتی در همه چیز از معادن طلا گرفته تا هتل‌های ساحلی سود می‌برند. تحریم‌ها نیز با کاهش دسترسی به سفر و بانک‌های خارجی، این افراد را مجبور به ولخرجی در وطن و افزایش مصرف تجمل‌آمیز خانگی کرده است.
طبقات اجتماعی بالا و متوسطِ مخالفِ مادورو ناامید از تغییر سیاسی، به استفاده از پس‌اندازهای خارجی گردآمده در دوران رونق نفتی ونزوئلا در دهه اول قرن بیست‌ویکم، زمانی که دولت میلیاردها دلار به نرخ ارز با سوبسید بالا را به شهروندان داد، روی آورده‌اند. طبق گزارش بانک مرکزی ونزوئلا، سپرده خارجی این کشور در سال ٢٠١٨، ١٣٦میلیارد دلار است، حتی اگر این مقدار را به‌طور مساوی میان ونزوئلایی‌ها تقسیم کنند، تنها ٤هزار و٥٠٠دلار نصیب هر ونزوئلایی می‌شود. اما عده کمی از ونزوئلایی‌ها بسی بیشتر از این میزان را صاحب بودند.
مردم طبقات فرودست جامعه، بیشتر بر پول ارسالی از سوی میلیون‌ها ونزوئلایی که در سال‌های اخیر برای بقا مهاجرت کرده‌اند، متکی هستند. حدود ٤٠درصد از خانواده‌ها از خارج پول دریافت می‌کنند، تقریبا ٣,٥میلیارد دلار در سال که بنا بر اظهارات مولینای اقتصاددان نقشی اساسی در سرپا نگه‌داشتن اقتصاد ونزوئلا دارد. فیلیکس سیجاس، مدیر مرکز نظرسنجی دلفوس در کاراکاس می‌گوید: «دولت توانسته است تأثیر بسیاری بگذارد. این تأثیر بسیار پرقدرت است و آرامشی ایجاد می‌کند که موجب کاهش تنش می‌شود.» اما تقریبا نیمی از ونزوئلایی‌ها دسترسی به دلار ندارند. طبق گزارش دلفوس، بسیاری از آنها در شهرستان‌ها زندگی می‌کنند و با اعانه دولت در قالب پول نازل ملی و غذای یارانه‌ای به سختی جان به در می‌برند. بخش اعظمی از این غذا وارداتی است یا توسط شرکت‌های خصوصی بسته‌بندی می‌شود که مادورو زمانی آنها را کودتاچی و انگل می‌خواند. درحالی که فروشگاه‌های مملو از کالا و رستوران‌های شلوغ، وضع را در پایتخت برای برخی بهبود بخشیده است. پس از سال‌ها افول اقتصادی بی‌امان، آنان قادر به هیچ تغییری در چشم‌انداز کلی اقتصادی کشور نبوده‌اند. انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی ونزوئلا امسال ١٠درصد دیگر کاهش یابد.
این درحالی است که در سال ٢٠١٣، ونزوئلا شاهد کاهش دوسومی در تولید ناخالص داخلی بوده است که طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، بزرگ‌ترین کاهش در تاریخ مدرن در یک منطقه غیرجنگی است. طبق آمار دلفوس، حدود ٨٠درصد از ونزوئلایی‌ها فکر می‌کنند که کم‌درآمد هستند یا اینکه وضع اقتصادی‌شان با پارسال فرقی نکرده است و درحالی که تغییرات اقتصادی اعمال‌شده توسط دولت انگیزه برای تظاهرات را کاهش داده، تقریبا دونفر از هر سه ونزوئلایی معتقدند که اگر شرایط فراهم بود، دست به اعتراض می‌زدند. سیجاس می‌گوید: «نارضایتی‌ها به چشم نمی‌خورند، اما از بین نیز نرفته‌اند.» برای بسیاری از ونزوئلایی‌ها اصلاحات مادورو تنها آسودگی موقتی از فروپاشی اقتصادی سال‌های اخیر به وجود آورده است. ماریلی مارین زنی ٣٠ساله است که در میدانی در مرکز شهر کاراکاس، پشمک می‌فروشد. او روزی دودلار درمی‌آورد که این مبلغ برای خرید غذا به سختی کافی است و برای درمان بیماری تنفسی که اخیرا یک شُش او را از کار انداخته، اصلا کافی نیست. او در مورد ازدحام مردمی که در میدان چراغانی‌‌شده و پر از دستفروش، درحال گرفتن عکس سلفی هستند، می‌گوید: «این راهی است برای پوشاندن واقعیت. آنهایی که شاهد ونزوئلایی دیگر بوده‌اند، می‌دانند که اوضاع خوب نیست. واضح است که بحران ادامه خواهد داشت.»
دیدگاه تان را بنویسید