متحدان و حامیان سوریه در دوران جنگ، حالا تلاش می‌کنند تا با بازسازی ویرانی‌های برجای مانده از جنگ، از اقتصاد این کشور در برابرتحریم‌های ظالمانه حمایت کرده و آن را توسعه دهند. در حال حاضر، روسیه پیشتاز سایر رقبا است و توانسته سرمایه‌گذاری‌ها و امتیازات اقتصادی جذابی در سوریه دریافت نماید.
روسیه از جمله کشورهایی است که تقریباً در تمام دوران بحران سوریه ابتدا به حمایت سیاسی و بعدها نیز به حمایت نظامی و اقتصادی از این کشور روی آورد. درواقع در تمام سال‌هایی که سوریه درگیر جنگ داخلی بود، علاوه بر ایران، روسیه نیز هم در میدان نبرد و هم در میدان دیپلماسی در کنار این کشور ایستاد، البته این روابط مستحکم فعلی بین دو کشور، تاریخ پرفرازونشیبی دارد.
*تاریخ روابط و دلایل حضور روسیه در سوریه
شوروی در سال 1944 سفارت خود را در سوریه بازگشایی کرد و تا سال 1955 کمک‌های نظامی زیادی به سوریه انجام داد. یکی از مهم‌ترین دلایل این کمک‌ها قرار نگرفتن سوریه در بلوک غرب از طریق نپیوستن به پیمان بغداد بود. در دوران جنگ سرد، روابط دو کشور به اوج خود رسید و درنهایت به ایجاد پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در لاذقیه منجر شد. این روابط در نیمه دهه 1980 باروی کار آمدن گورباچف و نزدیک شدن روسیه به آمریکا، تنزل پیدا کرد.
روابط روسیه و سوریه پس از فروپاشی شوروی در دوره گورباچف و با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین به‌عنوان رئیس‌جمهور روسیه و گفتمان اوراسیاگرایی در سیاست خارجی روسیه تقویت شد. در سال‌های اخیر، مسکو روابط مستحکمی را با دمشق پی‌ریزی کرده و در تلاش است تا سوریه را به‌عنوان دروازه ورود به خاورمیانه و جهان عرب مجدداً تحت نفوذ خود قرار دهد. مؤید این امر، حضور نظامی روسیه در سوریه برای کمک به دولت این کشور در بحران سال‌های اخیر است. در دوران ظهور گفتمان اوراسیاگرایی در روسیه، حضور اقتصادی این کشور در سوریه به‌خصوص در حوزه نفت و گاز نیز تقویت شد. برخی از شرکت‌های روسی فعال در صنعت نفت و گاز مانند استروی‌ترانس‌گاز (Stroytransgaz)، وارد سوریه شدند. البته رابطه دیرینه بین دو کشور تنها دلیل ورود روسیه به بحران سوریه نبود بلکه دولت‌مردان روسیه از ورود به بحران سوریه و حمایت از این کشور در برابر ارتش‌های تروریستی نیابتی به دنبال منافع سیاسی، اقتصادی و نظامی نیز بودند.
درباره دلایل حضور روسیه در سوریه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- مقابله و مخالفت با نظام تک‌قطبی آمریکا: یکی از مهم‌ترین دلایل حضور روسیه در سوریه برای جنگ با تروریست‌ها و کمک به دولت این کشور، مقابله و مخالفت با نظام تک‌قطبی به رهبری آمریکا است. درواقع روسیه تلاش دارد تا نظام چندقطبی به‌خصوص از طریق سازوکار شورای امنیت، جایگزین نظام موجود شود تا بتواند سهم بیشتری در معادلات بین‌المللی داشته باشد. در این میان، خاورمیانه به‌عنوان منطقه‌ای که از دوران جنگ جهانی اول تنش‌ها بر سر آن میان ابرقدرت‌ها بالا بوده است، جایگاهی ویژه دارد.
2- سوریه تنها مدخل ورود روسیه به دریای مدیترانه: سوریه تنها محل حضور روسیه در دریای مدیترانه و آب‌های گرم از زمان شوروی سابق بوده است. درواقع روسیه در تلاش است تا با قرار گرفتن در کناره شرقی دریای مدیترانه، مسیری امن و بلندمدت را برای ورود به غرب آسیا پی‌ریزی کند تا از رقابت‌های اقتصادی- سیاسی و امنیتی در این منطقه عقب نماند. همچنین حضور در مدیترانه برای روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین تأمین‌کننده گاز اروپا بسیار مهم است؛ زیرا میادین گاز حوزه مدیترانه با ذخیره گازی حدود 3.5 میلیارد مترمکعب می‌تواند در آینده به‌عنوان یکی از رقبای اصلی روسیه در تأمین گاز اروپا تبدیل شود (ذخایر گاز طبیعی روسیه حدود 48 و ایران حدود 34 تریلیون مترمکعب است)؛ موضوعی که به دلیل وابسته بودن اقتصاد روسیه به انرژی می‌تواند بسیار چالش آفرین باشد. ازاین‌رو، روسیه تلاش می‌کند تا با استخراج گاز در آب‌های مرزی سوریه مانع از بهره‌برداری حداکثری و بیش از نیاز رقبای خود به‌خصوص رژیم اشغالگر قدس از منابع گازی مدیترانه برای صادرات به اروپا شود.
3- قراردادهای اقتصادی و نظامی بین سوریه و روسیه: سوریه در فاصله سال‌های 2008 تا 2012 در جایگاه ششمین واردکننده سلاح و تجهیزات از روسیه قرار داشت. همچنین در سال 2011 نیز یک قرارداد فروش یک میلیارد دلاری تجهیزات نظامی بین طرفین اجرا شد. روسیه بعد از آمریکا دومین صادرکننده تجهیزات نظامی در جهان است. همچنین شرکت‌های نفت و گاز روسیه حضوری پررنگ در حوزه انرژی سوریه داشته و دارند.
4- دکترین امنیت ملی روسیه: ورود نظامی روسیه به سوریه در راستای اجرای سند استراتژی امنیتی روسیه (2020) باهدف مصون‌سازی محیط پیرامونی روسیه از تهدیدات خارجی علیه منافع خود است. روسیه سقوط سوریه را دروازه ورود ناتو به حوزه منافع ملی خود و از دست دادن تنها پایگاه خود در مدیترانه می‌داند. موضوع مهم دیگر در این سند، امنیت انرژی است که برای روسیه بسیار مهم است و مورد تأکید شده است.
از سوی دیگر، نگرانی روسیه از گسترش اسلام سلفی در مناطق مسلمان نشین خود و نیز تجربه لیبی سبب شد تا روسیه در سال 2015 در بعد نظامی به‌صورت عملیاتی وارد بحران سوریه شود و تقریباً هم‌زمان با ورود نظامی و آزادسازی برخی مناطق، دولت روسیه شروع به سرمایه‌گذاری در برخی صنایع سوریه در آن مناطق ازجمله صنعت نفت و دریافت امتیازهای اقتصادی کرد؛ موضوعی که نشان می‌دهد روسیه نمی‌خواهد حمایتش از سوریه صرفاً هزینه باشد بلکه به دنبال کسب منافع اقتصادی نیز هست.
*حضور روسیه در بازسازی سوریه
با ورود سوریه به دوران بازسازی، دولت این کشور در اعطای فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی به هم‌پیمانان خود ازجمله ایران و روسیه اولویت قائل شد. روسیه نیز با استفاده از این فرصت تلاش کرد تا با سرمایه‌گذاری در بخش‌های سودده و زودبازده اقتصاد سوریه ازجمله انرژی علاوه بر کمک به رونق اقتصاد آن، بتواند از منافع اقتصادی حمایت از سوریه نیز بهره‌مند شود. در همین راستا، در دسامبر سال 2018 کمیته مشترکی بین دو دولت تحت عنوان(کمیته دائمی بین دولتی سوریه - روسیه) تشکیل شد؛ این کمیته در 12 دور مذاکره با 11 کمیته تخصصی، توانست 20 سند همکاری ازجمله در بخش‌های حمل‌ونقل، انرژی، بهداشت، کشاورزی، صنایع و معادن تهیه کند. در این مذاکرات علاوه بر 100 نماینده از وزارتخانه‌های صنعت، کشاورزی، انرژی، آموزش عالی، اداره گمرک، مسکن و اداره کنترل کیفیت روسیه، 20 شرکت بزرگ روسی نیز حضور داشت.
درواقع به نظر می‌رسد روسیه برای ماندگار شدن خود در سوریه به دنبال تقویت نفوذ اقتصادی همپای نفوذ سیاسی و نظامی خود در حاشیه شرق مدیترانه به‌واسطه حضور در سوریه به‌عنوان یک متحد دیرینه است.
در قسمت‌های بعدی این گزارش به بررسی برخی از مهم‌ترین قراردادهای اقتصادی روسیه در دوران بازسازی سوریه می پردازیم.
دیدگاه تان را بنویسید