دوران طلایی جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰

امروز سه شنبه ۳۰ اردیبهشت ماه روز ملی جمعیت است. جمعیت و ابعاد آن نقطه‌ مرکزی هر نظام اجتماعی محسوب می‌شود. برای برنامه‌ریزی جهت توسعه همه‌جانبه یک جامعه، شناخت جمعیت و میزان رشد آن امری حیاتی است. از جمله راه‌های کسب توسعه همه‌جانبه، شناخت و آگاهی کافی از تغییر و تحولات جمعیتی است؛ زیرا تمام جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه‌، با حجم جمعیت و ویژگی‌های ساختاری آن پیوند خورده است.

به عقیده جواد حسین زاده، کارشناس جمعیت شناسی و رییس مرکز آمار ایران، طبق نظریه‌های مطرح شده، گذار جمعیتی که تحولات حجم، رشد و ساختار سنی جمعیت جوامع را تبیین می‌کند، در ایران سهم جمعیت مولّد یا بالقوه فعال از نظر اقتصادی (افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله) طبق سرشماری ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، به میزان‌های حداکثری خود در سال‌های اخیر (۶۹.۹ درصد کل جمعیت کشور)، رسیده و باعث به ‌وجود آمدن پدیده‌ای شده است که آن را «پنجره‌ فرصت جمعیتی» نامیده‌اند؛ پدیده‌ای که که حدوداً از سال ۱۳۸۰ آغاز شده و تا حدود سال ۱۴۳۰ ادامه خواهد یافت.

به گفته رییس مرکز آمار ایران، به فعلیت درآمدن این فرصت، مستلزم توجه ویژه به نقش تغییرات ساختار سنی در «چرخه عمر اقتصادی»، سیاستگزاری و برنامه‌ریزی شایسته برای بهره‌گیری هر چه بیشتر از آن است؛ چراکه در حال حاضر جمعیت ایران جمعیتی جوان است که بیش از دو سوم آن در سن فعالیت و کار به سر می‌برند.

روند تغییرات هرم سنی ایران

روند تغییرات هرم سنی و جنسی جمعیت ایران بر اساس گزارش «چشم‌انداز جهان» سازمان ملل نشان می‌دهد این ساختار در مقاطع مختلف گذشته، حال و آینده به ‌گونه‌ای تغییر کرده که از ساختار کاملاً جوان قبلی، در حال حاضر به یک ساختار میانسال رسیده و از این ‌پس به سمت ساختار سالخورده تغییر خواهد کرد.

به گفته حسین زاده، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران هم این مسأله را تأیید می‌کند که میانه سنی جمعیت به ۳۰ سال، سهم افراد کمتر از ۱۵ سال به ۲۴ درصد، سهم افراد بالای ۶۵ سال به ۶.۱ درصد و نسبت افراد بالای ۶۵ سال به افراد کمتر از ۱۵ سال به رقم ۲۵٫۴ رسیده و درمجموع، تقسیم‌بندی مذکور نشان‌دهنده‌ مرحله میانسالی تغییرات ساختار سنی است که این ساختار در آینده به سمت ساختار سالخورده تغییر خواهد کرد.

کشور ما در شرایط ویژه جمعیتی به‌سر می‌برد؛ در صورتی که از این پنجره جمعیتی، نسبت بالای جمعیت جوان و دارای توانایی فعالیت اقتصادی بهره گرفته و متناسب با آن شرایط اشتغال و بهره‌وری ایجاد شود نه‌تنها در حال حاضر برخی از مشکلات جمعیتی مرتفع خواهند شد، بلکه تولید و بهره‌وری می‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند.

کارشناس جمعیت شناسی درباره تأثیر شرایط کنونی جمعیت ایران با توجه به فرصت جمعیتی ایجاد شده در آینده‌ اقتصاد ایران، اظهار داشت: تحولات ساختار سنی جمعیت و افزایش جمعیت در سنین فعالیت بین ۱۵ تا ۶۴ سال منجر به فرصت طلایی پنجره جمعیتی شده است؛ در این پنجره با تورم جوانی جمعیت روبه‌رو هستیم که پتانسیلی برای رشد شاخص‌های انسانی است و می‌تواند به بهترین صورت برای آرمان‌های توسعه‌ی پایدار استفاده شود.

به گفته حسین زاده، بهره‌گیری از این فرصت جمعیتی می‌تواند به افزایش تولید، بهره‌وری و پس‌انداز منجر شود و نتایج اقتصادی ارزشمندی را برای کشور به دنبال داشته باشد.

دوران طلایی جمعیت ایران

آمارها نشان می‌دهند که دوران طلایی جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰ طول می‌کشد. در این دوران نسبت جمعیت در سنین فعالیت افزایش‌یافته و به حداکثر خود یعنی بالای ۷۰ درصد می‎رسد.

اوّلین و پایه‌ای‌ترین الزام سیاستی در زمینه‌ بهره‌گیری از شرایط پنجره‌ جمعیتی، اتخاذ راهبردهای کلان در حوزه‌ تحقیقات و آینده‌پژوهی در این زمینه است تا مقدمه‌ای اساسی بر فراهم کردن زمینه‌های به فعل در آمدن فرصت‌های جمعیتی بالقوه باشد.

به گفته حسین زاده، تعیین متولی اجرایی و رسمی مشخص برای برنامه‌ریزی و اجرای موضوعات مهم جمعیتی از جمله این موضوع کلان ملی، ضرورت بعدی است تا خلأ‌های اجرایی موجود بیش از این موجب غفلت و سهل‌انگاری از این‌گونه فرصت‌های بزرگ و درعین‌حال گذرا نشود. بنابراین ضروری است به نحو شایسته نسبت به استمرار و نهادینه‌سازی موضوعاتی از این‌ دست در نهادهای حاکمیتی و سازمان‌های مردم‌نهاد که می‌توانند نقش مؤثری در بدنه‌ فرهنگی جامعه ایفا کنند، اقدامات لازم در برنامه‌های توسعه‌ کشور پیش‌بینی شود.