برای سلطان قابوس به‌عنوان منادی صلح، روند درست، قاطع و سریع در فرآیند جانشینی مهم بود. در نهایت این جانشینی بی‌حاشیه به سال‌ها گمانه‌زنی و ترس از بحران جانشینی که می‌توانست به درگیری داخلی منجر شود، پایان داد. سلطان هیثم اکنون کفش‌های بزرگی به پا کرده است. احتمالا هیچ‌یک از رهبران عرب تا به حال مشروعیتی که قابوس برای حکمرانی در موضوعات مختلف داشته را هرگز نداشته‌اند. در واقع در بین عمانی‌ها، قابوس بسیار محبوب بود و به‌واسطه توسعه اقتصادی که برای کشور به ارمغان آورده بود اعتبار بسیاری نزد مردم داشت. طی تقریبا ۵۰ سالی که قابوس بر مسند امور بود یعنی از سال ۱۹۷۰تا۲۰۲۰ او عمان را از یک کشور عقب افتاده در نزدیکی عربستان به یک کشور مدرن و مرفه با یک سیاست خارجی پیشرو تبدیل کرد. سلطان قابوس در تمام این سال‌ها به‌عنوان یک بازیگر اصلی در خاورمیانه شناخته می‌شد و دیپلماسی‌اش هم وجهه جهانی داشت.
اکنون که انتقال قدرت در مسقط بدون حاشیه و به آرامی صورت گرفته، بسیاری از افراد این سوال را مطرح می‌کنند که کشورهای دیگر در خاورمیانه چگونه به‌دنبال تاثیرگذاری بر رهبر جدید عمان خواهند بود؟ مثلا این احتمال وجود دارد که امارات متحده عربی یا عربستان سعودی با استفاده از نفوذی که در عمان دارند به جانشین قابوس نزدیک شده و به او فشار بیاورند تا مواضع ضد‌ایرانی بگیرد. بدیهی است که تهران به‌دنبال جلوگیری از چنین اتفاقی خواهد بود. در حقیقت حفظ روابط منحصربه‌فرد و ویژه جمهوری اسلامی با مسقط برای ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، آن هم در شرایطی که کمپین فشار حداکثری ترامپ این چنین با قدرت ادامه می‌یابد. به‌رغم حضور عمان در شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC)، مسقط همیشه با تهران پیوندهای محکمی داشته، پیوندی که قابوس برای استحکام آن بسیار تلاش کرد. از آنجا که عمان و ایران حاکمیت تنگه هرمز را به عهده دارند، مسقط در مورد همکاری نزدیک با ایران در مورد بسیاری از مسائل منطقه‌ای عمل‌گرایانه رفتار کرده است. علاوه بر این، تعادل بین همسایگان عرب و متحدین غربی از یک طرف و ایران از طرف دیگر همواره یکی از ستون‌های اصلی سیاست خارجی عمان بوده است. درحالی‌که بسیاری از مقامات برخی از کشورهای دیگر شورای همکاری خلیج‌فارس از آنچه که به عنوان توسعه‌طلبی ایران نام برده می‌شود، می‌ترسند، نگرانی بزرگ‌تر مسقط مربوط به تلاش‌های عربستان سعودی برای هژمونی در منطقه است. بنابراین، همکاری فزاینده با ایران، عمان را قادر کرده پادشاهی سعودی را که هیچ‌گاه به حاکمیت کشورهای کوچک‌تر شورای همکاری خلیج‌فارس احترام نمی‌گذارد، محدود کند. همچنین عوامل مهم تاریخی‌ای هم در روابط تهران و مسقط وجود دارد. محمدرضا پهلوی، شاه مخلوع ایران با فرستادن نیروهای نظامی کشورش به عمان برای کمک به سلطان قابوس در شکست شورش مارکسیستی ظفار که از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۶ در جریان بود، نقش پررنگی ایفا کرد. به بیان ساده‌تر، مداخله ایران در این ماجرا معادلات را به کلی تغییر داد. در صورت عدم ورود ارتش ایران به عمان، مشخص نبود که دولت قابوس بتواند در این جنگ پیروز شود. حس خوب و سپاسگزاری سلطان عمان نسبت به این لطف ایرانی‌ها باعث شد که روابط خوب دو کشور حتی پس از سقوط شاه و روی کار آمدن جمهوری اسلامی در سال ۱۹۷۹ باز هم ادامه یابد. بر این اساس، هیچ دلیلی وجود ندارد که انتظار داشته باشیم سلطان هیثم تغییراتی اساسی در روابط عمان با ایران ایجاد کند. دولت عمان در این ماه بر استمرار، انسجام و اتحاد در امور داخلی و خارجی تاکید کرده است.
مارال شمشیری‌فرد، دانشجوی دکترا در دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی لندن نیز دراین‌باره معتقد است اگرچه قابوس دیگر نیست، اما رژیم او همچنان پابرجاست و راهش همچنان ادامه خواهد داشت. سلطان هیثم در اولین اظهارات خود پس از تکیه بر قدرت، تایید کرد که عمان همچنان پایبند به اصول سیاست خارجی دوران سلطان فقید است. او در این باره گفت: «ما همان خط همیشگی را که از سال ۱۹۷۰ داشته‌ایم، دنبال خواهیم کرد. سلطان قابوس و اصولی که وی برای سیاست خارجی کشورمان طرح کرد، همزیستی مسالمت‌آمیز با ملل دیگر، حسن همجواری با همسایگان و عدم دخالت در امور دیگر کشورها بوده است.» بر این اساس سلطان هیثم مانند سلف خود متعهد به همزیستی مسالمت‌آمیز و ارتباط با همه کشورهای حوزه خلیج‌فارس، از جمله ایران خواهد بود.
از زمان به قدرت رسیدن سلطان هیثم، جمهوری اسلامی ایران برای نشان دادن تعهد این کشور در حمایت از وی و حفظ روابط نزدیک تهران با مسقط، اقدامات قابل‌توجهی انجام داده است. دو روز پس از به قدرت رسیدن حاکم جدید عمان، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران برای وی پیام تبریک فرستاد و در آن بر ادامه روابط خوب بین مسقط و تهران تاکید کرد. روحانی در این پیام گفت: «امیدوارم که روابط دوجانبه در دوران رهبری شما در همه زمینه‌ها با خرد و تفکر رشد یابد.» چهار روز بعد، محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه ایران برای مذاکره با یوسف بن‌علوی، وزیر امورخارجه عمان به سلطان‌نشین رفت. خود بن‌علوی امسال چند بار به ایران سفر کرده؛ یک بار در تاریخ ۱۷ ژانویه برای مجمع گفت‌وگوی تهران و بار دیگر درست چهار روز بعد و این بار بدون اعلام قبلی عازم تهران شد. همچنین سفر دیگر بن علوی به ایران در تاریخ ۲۶ ژانویه صورت پذیرفت که سومین سفر وی در سال جدید میلادی است.حاکم جدید عمان در مراسم تحلیف خود قول داد که مسقط همچنان به مشارکت در حل‌وفصل تنش‌ها ادامه خواهد داد.
سلطان هیثم در زمان بسیار حساس خاورمیانه به تخت سلطنت رسیده است. پادشاه ۶۶ ساله عمان برای برقراری توازن در روابط خود با واشنگتن، تهران، ریاض، ابوظبی و دوحه کار سختی دارد. مطمئنا، اکنون همه کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس تنش را احساس می‌کنند، زیرا دولت ترامپ و ایران استراتژی حداکثر فشار و حداکثر مقاومت را دنبال می‌کنند. حملات آرامکو و همچنین شلیک موشک‌های بالستیک به پایگاه‌های عراقی که در آن سربازان آمریکایی مستقر شده بودند، کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس را از اهداف تلافی‌جویانه آینده ایران نگران کرده است. اگرچه حفظ سیاست خارجی عمان براساس داشتن روابط خوب با همه طرف‌ها دشوار است، اما این رویکرد در روابط بین‌الملل به بخشی از وجهه این کشور تبدیل شده است. در عمان این باور وجود دارد که خاورمیانه از عدم گفت‌وگو رنج می‌برد و بسیاری از بازیگران منطقه برای حل بحران به نیروی نظامی بیش از حد اعتماد دارند؛ به اعتقاد مسقط به‌جای فشار و در انزوا قرار دادن تهران باید با این کشور گفت‌وگو کرد. مقامات مسقط معتقدند اگر تهران در معادلات منطقه به حساب بیاید، رفتار ایران معتدل‌تر خواهد شد. از این نظر، موضع عمان این است که ایران باید بخشی از معادلات منطقه باشد. عمان نقش ویژه‌ای را با هدف ادامه بازی در زمینه پیشنهاد راه‌حل‌های دیپلماتیک برای بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند. سلطان هیثم قول داده که موقعیت عمان را به‌عنوان پلی بین واشنگتن و تهران حفظ کند. شکی نیست که عمان و سایر کشورها از قبیل کویت، ژاپن، قطر و سوئیس می‌توانند بین ایران و آمریکا میانجی‌گری کنند. اما جایگاه عمان به‌عنوان یک میانجی بین کشورهای غربی و عربی از یک طرف و جمهوری اسلامی از طرف دیگر برای ده‌ها سال به قوت خود باقی مانده است. تمرکز بر استمرار استراتژی منطقه‌ای عمان با هدف ثبات‌آفرینی، اعتدال و کاهش تنش‌ها، سلطان هیثم را با چالش‌های اساسی آن هم در ابتدای سلطنتش روبه‌رو خواهد کرد.
دیدگاه تان را بنویسید