۵۵آنلاین :
بر کسی پوشیده نیست که ایران تاریخی طولانی پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است و البته موزه‌های مختلف زیادی نیز که نمایانگر بسیاری از حوادث تاریخی هستند وجود دارد که تماشا و بازدید از آنها می‌‌تواند در شناخت وقایع تاریخی ایران موثر باشد. اما در بین موزه‌های موجود در ایران موزه‌ای وجود دارد که در حال حاضر در زیرزمین بانک مرکزی قرار گرفته و محتوایات آن نیز جواهرات و سنگ‌های قیمتی و ارزشمند تاریخ ایران است.
خزانه جواهرات ایران در خیابان فردوسی تهران، روبه‌روی سفارت ترکیه ، واقع شده و البته ساختمان مذکور نیز مربوط به بانک مرکزی ایران است. این مکان به‌عنوان خزانه ملی جواهرات شناخته می‌شود، اما برخی به آن لقب موزه و گنجینه نیز می‌دهند. این گنجینه نشانگر تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین است و البته در مقابل داستان‌های ناگواری نیز در پشت پرده دارد.
شاید بتوان گفت در ایران تاریخچه جمع‌آوری جواهرات گران‌بها به‌دوران صفویه باز می‌گردد. تا پیش از صفویان جواهرات گران‌بها جایی در خزانه دولتی نداشتند و پادشاهان این دوره حدود دو قرن برای جمع‌آوری جواهرات گوناگون تلاش کردند و حتی کارشناسان این حکومت جواهرات مختلف را از بازار‌های هند ، عثمانی، ایتالیا ، فرانسه و کشور‌های دیگر خریداری و به اصفهان ، پایتخت حکومت صفوی، منتقل می‌کردند. با اتمام دوران سلطنت شاه سلطان حسین و ورود محمود افغان به ایران، خزینه‌های دولتی مورد غارت قرار گرفتند و برخی از این غنایم که در دست اشرف افغان بودند، بعد از ورود شاه تهماسب دوم به اصفهان، به دست نادر افتاند و به همین دلیل از خروجشان از ایران جلوگیری شد. مدتی بعد نادر برای پس گرفتن مقداری از جواهرات که به‌هندوستان منتقل شده بودند، نامه‌ای به دربار این کشور نوشت و البته پاسخ دربار منفی بود و سپس در جریان لشکرکشی نادر به هند، محمدشاه گورکانی جواهر، اسحله و مبالغی نقدی نسبتا زیادی را به نادرشاه تسلیم کرد.
بیشتر بخوانید:
البته باید به این نکته نیز توجه کرد بخشی از جواهراتی که نادر به‌دست آورده بود، در ایران باقی نماندند و نادرشاه بنا به رسم و فرهنگ موجود، بخشی از آنها را به حکام ایران و پادشاهان کشور‌های دیگر بخشید و مقداری را نیز به آستان مقدس امام رضا(ع) و بخشی را نیز به سپاهیان اعطا کرد. البته در آن زمان داخل ایران نیز برای این جواهرات چندان امن نبودند و پس از قتل نادر، احمدبیگ افغان ابدالی، از سرداران نادرشاه، بخشی از جواهرات موجود در خزانه را به غارت برد که کوه نور یکی از آنها بود. گفتنی است در حال حاضر الماس کوه نور در تاج ملکه انگلستان، ملکه الیزابت، قرار دارد.
خزانه فعلی در سال ۱۳۳۴ ساخته شد و در سال ۱۳۳۹ با تاسیس بانک مرکزی، محتویات آن به این بانک سپرده شدند. خزانه جواهرات ملی در زمینی به مساحت ۱۰۰۰ متر مربع ساخته شده است و سیستم‌های ایمنی مختلفی دارد که آلمانی‌ها آن را ساخته‌اند. موزه مذکور تا قبل از انقلاب فعالیت داشت و در جریان انقلاب مدتی تعطیل شد و در سال ۱۳۶۹ مجددا عموم مردم امکان بازدید از آن را به دست آوردند. البته در دوران انقلاب هیچ آسیبی به جواهرات موجود در این خزانه نرسید. از زمان قاجاریان ، جواهرات موجود در این خزائن تغیرات زیادی نداشتند و البته مدتی بعد دو گوهر دیگر به آن اضافه شدند که یکی فیروزه‌ای که از معادن نیشابور به‌دست آمده بود و دیگری مرواریدی گران‌قیمت که از خلیج فارس صید شده بود.
در زمان رضا شاه این جواهرات به بانک ملی اهدا شدند. در این دوران شرکت فرانسوی بوشرون بنا بر دستور شاه از تمام جواهرات صورت‌برداری و ارزش حدودی آنها را تعیین کرد و در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی، زمان تاسیس بانک ملی ایران، این جواهرات به‌عنوان پشتوانه پولی و مالی کشور به این بانک منتقل شدند.
گردشگرانی که قصد بازدید از این موزه را دارند، باید بدانند این خزانه تنها از شنبه تا سه‌شنبه در معرض بازدید عموم قرار دارد و البته کودکان زیر ۶ سال نیز اجازه ورود به آن را ندارند. پیش از ورود به آن تمام وسایل افراد از جمله، موبایل، کیف و موارد مشابه از آنها گرفته می‌شود و امکان عکاسی از اشیا هم وجود ندارد. برای ورود به این موزه بعد از گذر از چندین راهرو باید به زیرزمین ساختمان بروید و در این بخش دری گاوصندوق مانند وجود دارد که تمام جواهرات و سنگ‌های قیمتی درون آن قرار گرفته‌اند و عملا باید وارد گاوصندوق شوید.
جواهرات و اشیای موجود در خزانه جواهرات ملی در ۳۶ بخش دسته‌بندی شده‌اند که در این بین می‌توان به زیور‌آلات تزئینی، تاج و نیم‌تاج، جقه‌ها (پیش‌کلاه)، گلدان، سرپوش غذا، قلیان، آینه، عصا، تخت، سنجاق و گل‌سینه اشاره کرد. اصلی‌ترین جواهرات موجود در این موزه نیز الماس دریای نور، تخت طاووس (تخت خورشید)، تخت نادری و کره جواهر هستند.
در خصوص ارزش جواهرات موجود در گنجینه بانک مرکزی تاکنون هیچ‌گونه اطلاعات دقیقی به دست نیامده است و در حقیقت زبده‌ترین کارشناسان نیز توان قیمت‌گذاری دقیق یا حتی تقریبی این جواهرات را ندارد. دلیل این موضوع نیز به منحصربه‌فرد بدون و اهمیت تاریخی آنها باز می‌گردد. برخی از مورخان ارزش جواهرات غنیمتی ایران از هند را به ارزش آن زمان، حدود ۷۰ کرور روپیه اعلام کرده بودند.
در ادامه نگاه نزدیک‌تری به مهم‌ترین جواهرات موجود در محل خواهیم داشت.
الماس دریای نوراگر بخواهیم مقایسه‌ای بین جواهرات موجود در این موزه داشته باشیم، صدرنشین تمام آنها الماس دریای نور است.
دریای نور
دریای نور، درشت‌ترین و زیباترین الماس برلیان در میان گوهرهای سلطنتی ایران و یکی از گوهرهای معروف جهان است. گفته می‌شود این الماس هزار سال پیش کشف و استخراج شده است. وزن آن ۷ مثقال و ۲۰ نخود، یعنی در حدود ۱۸۲ قیراط، و صورتی است، ولی پیش از تراش، زیادتر از این بوده است.
این الماس توسط نادرشاه افشار، جزو هدایای محمد شاه گورکانی و غنایم جنگی از هند به ایران آورده شده و بعد از طی دوران‌های مختلف به دست شاهان قاجاریه رسیده است.
دریای نور، زوج الماس معروف کوه نور است و هر دو از قدیمی ترین جواهرات شناخته شده جهان می‌باشند. این الماس صورتی رنگ، یکی از بزرگترین الماس‌های شناخته شده جهان است.
گفتنی است که الماس دریای نور و کوه نور به دلیل تشابه اسمی همیشه به‌عنوان زوج خطاب می‌شدند، ولی این دو از لحاظ شیوه تراش‌کاری و رنگ هیچ شباهتی با یکدیگر ندارند. هر دو الماس متعلق نادرشاه بودند. این الماس ۱۸۲ قیراط وزن دارد و رنگ صورتی آن نیز در بین الماس‌های جهان بسیار کمیاب است. در خصوص تاریخچه دریای نور باید بگوییم تاریخ این الماس ریشه در اساطیر و افسانه‌ها دارد و گفته می‌شود، ابتدا روی شمشیر افراسیاب نصب بوده که رستم آن را در جنگ تورانیان به دست آورده است. سپس در حمله امیر تیمور به غارت رفته و به دست محمدشاه در هند رسیده است. مدتی بعد در جنگ نادر با هندوستان، نادرشاه آنها را در سال ۱۷۳۹ میلادی تصاحب و به ایران منتقل کرده است.
گفته می‌شود در زمان تسلیم محمدشاه به نادر، وی الماس مذکور را در عمامه‌اش مخفی کرده بود که سربازان نادر آن را پیدا می‌کنند. زمانی که محمدعلی‌شاه از مشروطه‌خواهان شکست خورد و به سفارت روسیه پناه برد، این الماس را نیز به‌عنوان وسیله‌ای شخصی با خود به‌همراه داشت که مشروطه‌خواهان آن را بازپس گرفتند.
ناصرالدین شاه معتقد بود این الماس یکی از گوهرهای تاج کورش بزرگ بوده و البته برای تولیت آن نیز منصبی مخصوص قرار داده بود که آن را به اعیان و بزرگان کشور محول می‌کرد. برخی دانشمندان (به‌خصوص دانشمندان کانادایی) معتقد هستند که این الماس با الماس نورالعین یک قطعه را تشکیل می‌داده است که آن را تقسیم کرده‌اند و تکه بزرگ‌تر دریای نور نامیده شده و تکه ۶۰ قیراتی، نورالعین نام گرفته است. نورالعین نیز در حال حاضر در موزه جواهرات ایران قرار دارد.
این گوهر بزرگترین الماسی است که در دنیا شناخته شده است .
این سنگ قیمتی از ناحیه قلعه باستانی گلکنده در نزدیکی حیدرآباد در ایالت آندرا پرادش در کشور هند در سال ۱۶۵۶ میلادی بدست آمد.
این الماس توسط میرزا محمد میر جمله وزیر مشهور ایرانی عبدالله قطب شاه به شاه جهان پادشاه گورکانی هند تقدیم شد و در آنجا ماند و در سال ۱۷۳۸ میلادی به دست نادر شاه رسید.کوه نور پس از مرگ نادر توسط احمدشاه درانی به افغانستان منتقل و سپس به شاه شجاع رسید.
پس از شکست شاه شجاع از سردار هندی ملقب به شیر پنجاب، الماس مزبور توسط سردار نامبرده به هند عودت شد و بعدها به دست کمپانی هند شرقی بریتانیا افتاد. در سال ۱۸۷۷ رسما اعلام شد این الماس در اختیار ملکه ویکتوریا امپراتور بریتانیا در دوران استعمار بریتانیا بر هند است و اینک بر تارک تاج سلطنتی بریتانیا می‌درخشد.
کره جواهرنشان در سال ۱۲۹۱ به‌دستور ناصرالدین شاه ساخته شد. در ساخت این کره گروهی از جواهرسازان ایرانی نقش داشتند که سرپست آنها ابراهیم مسیحی بود. در ساخت این کره از جواهرات بلااستفاده موجود در خزانه استفاده شده است. این کره ۳۴ کیلوگرم طلای خالص دارد که جواهرات متصل به آن نیز ۳۶۵۶ گرم وزن دارند و ۵۱۳۶۶ قطعه جواهر به آن متصل شده است. در این کره زمرد‌ها مربوط به دریا و یاقوت‌ها مربوط به خشکی هستند و خط استوا و سایر خطوط جغرافیایی نیز با الماس کار شده‌اند.
تخت خورشید در سال ۱۲۱۶ به‌دستور فتحعلی‌شاه ساخته شد که تخت عظیم و مجللی است و به مباشرت فرمانروای اصفهان با جواهر و طلاهای موجود در خزانه ساخته شده است. دلیل نام‌گذاری این تخت بزرگ نیز تصویر خورشیدی بود که در صدر این تخت قرار دارد و به همین دلیل تخت خورشید نام گرفت. تا زمان ازدواج فتحعلی‌شاه با طاووس تاج‌الدوله، این تخت به‌همان نام نامیده می‌شد، ولی بعد از ازدواج به‌تخت طاووس شهرت یافت.از سال ۱۲۲۴ قمری، از نخستین شب ازدواج فتحعلی شاه با طاووس تاج‌الدوله (که نه ساله بود) بر روی این تخت، تخت به نام وی، تخت طاووس نامیده شد.البته در آن زمان برخی می‌پنداشتند که تخت طاووس همان تخت طاووس موجود در هندوستان است که این فکر اشتباه بود. البته این تخت در زمان ناصرالدین شاه تعمیر شد و تا سال ۱۳۶۰ در تالار کاخ گلستان نگهداری می‌شد و سپس به‌‌خزانه جواهرات بانک مرکزی منتقل شد.
تاج کیانی
یکی دیگر از جواهرات و وسایل زینتی موجود در خزانه جواهرات، تاج کیانی متعلق به فتحعلی‌شاه بوده و با الماس، زمرد، یاقوت و مروارید تزئین شده است. البته این تاج مورد استفاده سایر سلاطین قاجار نیز قرار گرفته و اولین تاجی به حساب می‌آید که پس از ساسانیان به این شکل ساخته شده است.
کلاه عباسمیرزاکلاه عباس‌میرزا، پسر فتحعلی‌شاه، نیز در این موزه نگهداری می‌شود که کلاهی مرواریددوزی شده با ساختاری شبیه به تاج و از جنس اطلس و مخمل قرمز است. در بخش فوقانی آن نیز زمرد بزرگی قرار دارد.
تاج فرح پهلوی را در سال ۱۳۴۶ از جواهرات ملی، وان کلیف و آرپل ساخته‌اند و وزنی در حدود ۱ کیلو و ۴۸۹ گرم دارد. از زیور‌آلات استفاده شده برای ساخت آن می‌توان به الماس، برلیان، لعل، مروارید و یاقوت اشاره کرد. در تصویر زیر نیز می‌توانید این تاج را در سر فرح پهلوی مشاهده کنید.
نیم تاج فرح پهلوی
رضاشاه پس از رسیدن به سلطنت، حاضر نشد که از تاج کیانی (که مخصوص شاهان قاجار بود) برای تاجگذاری استفاده کند. لذا دستور ساخت این تاج را داد. این تاج توسط گروهی از جواهرسازان ایرانی زیر نظر سراج‌الدین جواهری (اصلاً اهل قفقاز) در سال ۱۳۰۴ خورشیدی ساخته شده‌است. تاج پهلوی با دستور رضاشاه ساخته و در تاجگذاری وی و پسرش محمدرضا استفاده شد.
جبه تاجگذاری رضاشاه
جبه رضاشاه از ابریشم دست‌باف ساخته شده است. این جبه برای مراسم تاجگذاری رضاشاه دوخته شده بود که البته پسرش نیز آن را برای مراسم تاجگذاری خود استفاده کرد. این روپوش زیبا مروارید‌های بسیاری دارد که وزن آنها بیشتر از ۲۱ مثقال است. جبه نوعی لباس بلند و بدون آستین است که به‌عنوان روپوش استفاده می‌شود.
شمشیر شاهی در مراسم از سوی شاه مورد استفاده قرار می‌گرفت و در تصویر زیر نیز می‌توانید آن را در دست محمدرضا پهلوی مشاهده کنید. این شمشیر با ۳۰۰۰ سنگ از جمله زمرد، یاقوت و الماس تزئین شده و اندازه آن ۱۰۳ سانتی‌متر است.
در تصویر بالا تخت نادر شاه و شمشیر شاه مشخص است.
بسیاری دیگر از گوهرهای سلطنتی ایران در این مجموعه وجود دارد که برای آشنایی با تمامی آنها می توانید به این موزه ی جذاب و دیدنی مراجعه کرده و از بازذیذ این موزه لذت ببرید .
دیدگاه تان را بنویسید